NGA BEN BLUSHI 

Si një njeri që ka jetuar njëzet vjet nën një regjim gjysmë ushtarak, unë pothuajse e kam urryer ushtrinë. Më dukej  sikur ushtria ishte një magazinë e mbushur me gjëra që nuk duheshin. Në klasat ushtarake isha indiferent, armët që na jepnin i përdorja si dekor karnavalesh, kapelat me yll të kuq që më prishnin flokët i palosja në xhep, kallashnikovin model 56 e zbërtheja me përtesë dhe në zbor shkoja ashtu si shumica e djemve dhe vajzave për t’u marrë me punë të tjera që i shkonin moshës. Njëlloj ishin pak a shumë nxënësit dhe studentët në atë kohë. Pothuajse asnjëri nuk kishte dëshirë të mësonte sesi mbrohej atdheu. Nuk e di a ka ekzistuar në ndonjë vend të Europës një kategori e tillë adoleshentësh, por në Tiranën e viteve ‘80 që njoh, ky kontingjent ushtarësh potencialë ishte i madh.

Ne besonim se një vend që na pengonte të dëgjonim muzikë, të udhëtonim jashtë, të flisnim, të shanim, të ankoheshim, të talleshim, të kërcenim, të harbonim, të lexonim, nuk meritonte të mbrohej. Për këtë vend ndoshta nuk ia vlente të vdisje. Në këtë vend ne nuk kishim asnjë pronë. Çdo gjë ishte e përbashkët, asgjë nuk ishte e jona. Ata që kishin luftuar para nesh, gjyshërit tanë në vitet 1940 kishin prona, të cilat i humbën, pasi luftuan. Kurse ne lindëm pa e njohur pronën dhe ndoshta atdheu pa pronë ka diçka që i mungon, prandaj dukej e çuditshme të mbroje diçka që nuk e kishe. Për këto arsyeja ne e përçmonim ushtrinë. Ushtria ishte gardiani i burgut ku jetonim. Ajo nuk lejonte botën të hynte në Shqipëri dhe nuk lejonte asnjë shqiptar të dilte jashtë, sepse kontrollonte kufijtë me armë. Në 45 vjet, ushtria shqiptare vrau më shumë shqiptarë se të huaj dhe kjo e bën atë ushtrinë më të pavlefshme në historinë e botës. Ajo e mbrojti çdo ditë Shqipërinë nga shqiptarët dhe asnjë ditë nga të huajt. Por megjithëse ishte një nga ushtritë më të pasura në planet, ajo ishte njëkohësisht më e varfra. Kishte shumë armë, por nuk kishte duar.

Kishte shumë vullnet, por nuk kishte shpirt. Ushtarët e saj adhuronin armikun. Nuk e di çfarë do kishte ndodhur në atë kohë, sikur Amerika, Gjermania apo Franca të na kishin sulmuar, por jam i bindur se shumë ushtarë do kishin kaluar me armikun, që më vonë u provua se ishte çlirimtari. E pavarësisht se nuk u testua asnjëherë dhe nuk mundi dot asnjë armik të jashtëm, Ushtria Shqiptare ishte pasuria më e madhe që kemi pasur në histori. Para dhe pas saj ne nuk kemi krijuar asgjë që mund të krahasohet me ushtrinë e komunizmit dhe ndoshta nuk do arrijmë të krijojmë kurrë më një institucion aq të organizuar, aq të madh dhe të pajisur me armë të të gjitha kalibrave. Ushtria Shqiptare ishte e vetmja gjë gjigante në një shtet liliput si Shqipëria.

Përveç bombës atomike, ajo kishte gjithçka që i duhej për t’u mbrojtur, në ajër, në tokë dhe në det. Kur komunizmi ra, Shqipëria kishte 1200 tanke. Që të kuptohet sa janë 1200 tanke, duhet të dini se sot Serbia ka vetëm 230 tanke. Ndërsa Greqia ka aktualisht aq tanke sa ne kishim në kohën e komunizmit, rreth 1300. Rusia që lufton dhe pushton nuk ka më shumë se 6 mijë tanke, disa prej të cilëve si ata që na ka falur ne dikur. Kurse Shqipëria sot ka vetëm 40 tanke. Nga 1200 që kishte. Në vitin 1990 Shqipëria kishte 240 avionë nga të cilët 120 ishin “Mig” të disa llojeve, përfshi MIG 15, 19 dhe 21 të gjithë avionë sulmues, ky i fundit edhe më i shpejtë se F 22 amerikan i kohës së vet, që kapte një shpejtësi më shumë 2200 kilometra në orë. Sot Shqipëria është i vetmi vend anëtar i NATO-s, që nuk ka asnjë avion luftarak. E vetme Shqipëria nuk mbrohet dot nga ajri. Ndërkaq, Maqedonia ka tre avionë luftarakë, që meqë ra fjala i bleu nga Ukraina për t’i përdorur kundër rebelimit të shqiptarëve në vitin 2004, kurse Serbia ka 18 MIG si ata që kemi pasur ne, në gjendje pune dhe të gatshëm për sulm. Por nuk mbaron me kaq. Të tjerët janë armatosur kur ne jemi çarmatosur.

Sot Serbia është bërë një eksportuese armësh, Maqedonia prodhon pistoleta dhe pushkë, ndërsa Kroacia është një nga furnizueset kryesore me armë personale të të gjitha llojeve të Shteteve të Bashkuara të Amerikës sidomos me pistoleta, armë gjahu dhe automatikë. Ndërkohë të gjitha fabrikat e prodhimit të armëve në Shqipëri janë mbyllur. Shqipëria është i vetmi vend që nuk prodhon më as fishekë për vete. Vetëm tri dekada më parë në Poliçan prodhoheshin 40 tonë municion në ditë, në Gramsh deri në 400 automatikë në ditë. Më kujtohet në vitet 2000 kur në rrethet tona qarkullonte një shaka e hidhur. Kur tanket çoheshin për skrap, kishte nga ata që talleshin duke thënë se mund ta blinin një tank për 200 dollarë thjesht për t’ua bërë peshqesh fëmijëve. Një tank kinez dyzet tonësh kushtonte në ato kohë më lirë se një qen kinez i ilustruar që bënte fotografi me një bateri të fshehur pas kurrizit. Sikur këto pasuri t’ua kishin shitur njerëzve si relike, gjysma do t’i kishin ruajtur. Por ato u çuan në furra për t’u shkrirë. Kjo e bën edhe më të kobshme atë që ka ndodhur. Ushtria shqiptare është e para e llojit të vet që në vend të shkatërronte armikun, shkatërroi armët e veta. Edhe vetëvrasja është më e logjikshme se vetëgjymtimi.

Tanket dhe avionët u shitën me kile, sipas peshës, pa marrë parasysh funksionin e tyre. Kjo është njëlloj sikur vlera e një futbollisti të matet nga pesha e tij trupore dhe jo nga cilësitë atletike. Në tregun e lirë sot, një tank kinez do kushtonte më shumë se 200 mijë dollarë, ndërsa një avion MIG pa dyshim disa milionë. Shumë prej këtyre modeleve që ne kemi pasur, lëvizin çdo ditë mes fushave të Ukrainës dhe Rusisë, duke bërë pushtime të vogla dhe duke mbrojtur ushtarë, pasi kanë kaluar nëpër një proces rinovimi teknologjik. Nga një llogari pak euforike, del që vlera e gjithë armatimeve të ushtrisë shqiptare me çmimet e sotme të tregut do shkonte më shumë se 100 miliardë dollarë, nëse do u shitej vendeve të etura për armatim siç po ndodh sot kudo në botë. Por, edhe sikur gjysma apo çereku i kësaj vlere të jetë e vërtetë, ajo duket edhe më dramatike në kushtet kur buxheti vjetor i ushtrisë shkon afërsisht 400 milionë dollarë në vit, që do thotë se vetëm duke shitur pasurinë ushtarake që kishim, mund ta kishim siguruar për 250 vjet ose 125 vjet këtë buxhet, pa prekur taksat.

Është njëlloj sikur babai të të lërë një pasuri aq të madhe saqë mund të jetosh disa qindra vjet pa punuar. Kur i bëj këto llogari më duket se Shqipëria i ngjan një familjeje që ka shitur armët e gjyshit për të blerë buzëkuq dhe për të shkuar në një dasmë. Komshinjtë kanë qeshur dhe kur ka mbaruar dasma të gjithë kanë shkrepur armët në ajër, siç ndodh në Ballkan, kurse ty të është fshirë buzëkuqi nga turpi. Sa e dhimbshme! Nëse në vitin 1990 ishim një vend që kishte shumë armë, por nuk kishte çfarë mbronte sepse ishte shumë i varfër, sot i ngjajmë një vendi që ka çfarë mbron, por nuk ka me se e mbron.

Prandaj pyetja është kjo:

A duhet të armatoset Shqipëria?

Për arsye që para luftës në Ukrainë dukeshin të pamundura, të gjitha vendet kanë nisur të armatosen, madje rëndë. Fshati ynë po mbushet me armë dhe tani të gjithë shkojnë nëpër dasma me xhepat plot me bomba. Aty mund të plasë një konflikt nga çasti në çast. Kështu duket sot Europa dhe bota, e cila nuk kuptohet pse gjithnjë i bën luftërat në Europë. Amerikanët luftojnë në Europë, rusët luftojnë në Europë, kinezët nuk kanë ardhur akoma. Kështu ka qenë dhe kështu është. Dhe meqë kështu ka qenë, mesa duket kështu do jetë, sepse të gjithë po presin që në Europë të ketë luftë prandaj të gjithë po armatosen. Franca për 10 vjet e dyfishon buxhetin e saj ushtarak, nga 30 miliardë në 60 miliardë euro.

Zvicra një vend neutral, ka vendosur që deri në vitin 2030 ta dyfishojë buxhetin e ushtrisë nga 6 në 11 miliardë. Greqia e ka rritur me dy herë në dhjetë vjet shpenzimin për ushtrinë dhe sot harxhon 8 miliardë dollarë në vit. Serbia, vendi që kërcënon më shumë fshatin afër nesh, nga viti 2016 e ka dyfishuar buxhetin e ushtrisë nga 700 milionë në 1.5 miliardë dollarë dhe të njëjtën gjë ka bërë edhe Kroacia. Jo çuditërisht, më shumë nga të gjithë, shpenzimet ushtarake po i rrisin ata që kanë ushtritë më të forta dhe armët më të frikshme. Të mëdhenjtë. Amerika, Rusia dhe Kina. Në dy vitet e fundit Kina e ka dyfishuar buxhetin ushtarak nga 230 miliardë dollarë në 470 miliardë. Natyrisht bëhet gati të mbrohet, por më e sigurt është se po bëhet gati të sulmojë. Rusia harxhonte në vitin 2021, 65 miliardë dollarë për ushtrinë, sot harxhon 140 miliardë dhe për tri vitet e ardhshme do shkojë në 600 miliardë.

Ukraina mjafton për të kuptuar pse. Do vazhdojë të sulmojë në Perëndim në Europë, sepse në Lindje nuk ka ku shkon. Shumë njerëz në Shqipëri, përfshi edhe mua, mendojnë se askush nuk ka pse e sulmon Shqipërinë, por edhe nëse kjo ndodh, për arsye që sot nuk i kuptojmë, NATO do na mbrojë. Natyrisht që kjo është një garanci e madhe, megjithatë duke parë se të gjithë fqinjët armatosen, nuk mund të flesh i qetë. Çfarë dinë ata që ne nuk e dimë? Çfarë ndodh nëse ka një konflikt global si ai i Luftës së Dytë Botërore kur Gjermania, fuqia më e madhe e botës erdhi në Shqipëri dhe na pushtoi gati një vit për të kaluar në Greqi? A do kalojnë prapë në territorin tonë ata që duan të shkojnë diku tjetër? A do e sulmojë Rusia NATO-n, apo do të ndodhë e kundërta, NATO do sulmojë Rusinë e dobësuar nga Ukraina?

Ndoshta jo, por ndoshta po. Ne jemi gjithmonë si ai fshati mes dy qyteteve në luftë. Nuk mund të mos prekemi. Ciflat e bombave që kalojnë mbi qiellin tonë mund të na plagosin çdo ditë. Sot bota është një vend më i rrezikshëm se para 30 vitesh, shumë më i frikshëm se para tri vjetësh dhe shumë më i paparashikueshëm se para tre ditësh. Nëse bota jashtë nesh ka ndryshuar shumë, megjithëse disa thonë që nuk ka ndryshuar shumë, në 30 vjet diçka ka ndryshuar shumë brenda nesh. Fëmijët që tani kanë mbushur moshën e armëve kanë më shumë arsye për ta mbrojtur vendin.

Ky vend mund të mos jetë çdo ditë i dashur, por nuk të jep më asnjë arsye për ta urryer. Ai nuk të fut në burg kur e shan, nuk të vret kur e braktis dhe nuk të ndalon të kesh prona. Të rinjtë e Shqipërisë kanë sot po aq arsye sa një francez, një zviceran dhe një kroat për të mbrojtur vendin e tyre. Atyre nuk u mungon as shpirti, as fuqia dhe as dashuria. Atyre u mungojnë vetëm armët. Sepse prindërit e tyre i shitën.

NGA GËZIM TUSHI 

Ka kohë që shoqëria është nën peshën e vështirësive të kuptimit, perceptimit dhe shpjegimit të shumë dukurive politike, sociale dhe morale që preokupojnë atë. Nëse e vlerësojmë me objektivitet, pa parti-pris politike situatën sociale që jetojmë, nuk është e vështirë të dallohet, madje të evidentohet si dukuri gjithëpërfshirëse, ekzistenca e zgjeruar e ndjenjave të përziera e të koklavitura politike e morale. Që herë optimiste e shumë herë pesimiste, gjithnjë të shoqëruara me zhgënjim social permanent e dëshpërim individual evident. Pa dyshim, këto fenomene përtej shkaqeve dhe pasojave të tyre, janë tregues i të vërtetës, se nuk jetojmë në një “shoqëri muzeale” apo me lidhje interpersonale false, e jetuar me përfytyrime e realitete të imagjinuara apo të dëshiruara, por jetojmë në një shoqëri të vërtetë.

Personalisht duke e vlerësuar në tërësi situatën sociale në të cilën ndodhemi, mendoj se po përballemi me një shoqëri, që edhe pse mund të quhet e lirë për të zgjedhur individualisht, shqetësuese dhe serioze është se po ecim drejt formatimit të një shoqërie pa vlera e determinant social-konsensual, mbi të gjitha pa sisteme referenciale e vlera konsensuale të qëndrueshme, që kanë forcën e paradigmës sociale mbi individin, modulet e sjelljes së qytetëruar personale e ndërtimin e instrumenteve moderne të ndërtimit të marrëdhënieve sociale. Praktikisht duke parë situatën, duket se ndodhemi në një pozitë delikate, më saktë në një kapërcyell social që shfaqet kaotik në lirinë e vet, duke jetuar në aliazhin e një statusi, kur nuk kemi ose i kemi të paqarta standardet, që shpesh duke qenë atipike, janë as të ngjashme me një shoqëri të formuar demokratike, as në kornizat e një shoqërie paternaliste.

Padyshim, është vërtetë e vështirë, që në kohën moderne dhe suazën e shoqërisë së lirë, kur dominon ndjenja frenetike e progresit individual, që pavarësisht mangësive të momentit është kthyer në “ideal të personalitetit individual”, të përpiqesh të kultivosh te njerëzit mendimin, sjelljen, të menduarit në mënyrë normative, të njëkahshme, me parime dogmatike apo vlera sociale absolute. Në shoqërinë tonë ka tregues socialë të sigurt, që të ndihmojnë të kuptosh dhe vlerësosh racionalisht këtë “realitet të ri” social, në të cilin liria individuale, që është një arritje e pakontestueshme, po kalon një “përplasje” serioze me pamjaftueshmëritë ekzistuese të jetës që ajo promovon, si modele për vlera të përbashkëta sociale.

Në këto kushte është evident koklavitja e situatës, në të cilën njeriu bëhet dhe mban qëndrime relativiste, tejet të lëkundura midis pragmatizmit individual, që shkon përtej kufijve të natyrshëm të ekzistencës paralele të një “shoqërie të humanizuar”. Të gjithë zhvillimet kryesore, sidomos këto të kohëve të fundit në politikë, ekonomi, jetën morale, e sociale, janë “argumente të mjaftueshme” për të vërtetuar tezën, se realiteti shqiptar, pavarësisht “nuancimeve” dhe devijancave parciale, thelbësisht tenton të marrë përmasat e “shoqërisë së hapur”. Në këtë kontekst, situata e zhvillimit politik, ekonomik dhe shfaqjet e çuditshme, antinormative të sjelljes morale, duhen parë nën “optikën paradigmatike”, që të ndihmon të kuptosh atë që po ndodh, që në pamje të parë dhe me vështrim semplist, mund të përdoret si argument për tezën se për shkak të zgjerimit të koncepteve të hapura e relativiste, “shoqëria shqiptare po del jashtë standardit”.

Problemi nuk është imagjinar, por ontologjikisht konkret, thelbësor deri në nivelin që natyrshëm shtrohet pyetja: deri ku mund të shkojë shoqëria me këtë relativizëm të shfaqur in extremis, e shoqëruar me patologjinë e individualizmit dhe “zbrazjen shpirtërore” të marrëdhënieve njerëzore? Ka shumë fakte të kohës së fundit që të krijojnë këtë perceptim, sepse po jetojmë një situatë paradoksale, në të cilën edhe për shumë probleme serioze, duket se ka një amplitudë sociale që varion nga kaotizmi në “kollajllëkun relativist” politik apo moral. Natyrisht, duhet parë ca më gjerë problemi i “relativizmit” në shoqërinë tonë, si vështirësi e kohës moderne për të gjetur apo përcaktuar masën relativiste midis vlerave sociale dhe ato individuale. Kjo është vështirësia që vjen nga të “dy llojet” kryesore të lirisë që përpunon shoqëria moderne si “liri pozitive” dhe si “liri negative”.

Pa dashur të bëj “teori të mëdha” të liberalizmit moral, pasi nuk është vendi i duhur, duhet të them dhe besoj se kam të drejtë, se nuk është e lehtë, që në shoqërinë tonë që dikur ishte tradicionaliste, e hiperkolektivizuar, të përcaktosh në kohën e sotme, në mënyrë konsensuale, pa le më t’i imponosh njerëzve në jetën politike, ekonomike e morale, “parametra socialë” të vjetër. Nuk është e lehtë që në shoqërinë tonë sot, të kesh mundësinë, që duke u nisur nga “vlera të qëndrueshme”, politike, morale apo ekonomike, të përcaktosh gjetjen e “zgjidhjes më të mirë”. Derisa ndjenja e “relativizmit” është bërë dukuri “ontologjike”, “gnoseologjike” dhe “aksiologjike” në njohjen dhe vlerësimin e njerëzve, ngjarjeve dhe dukurive sociopolitike në këtë vend, është e vështirë të kërkosh të ketë ndërkaq parime, standarde vlerësimi, që mund të ndihmojnë për të gjetur apo zgjedhur alternativën më të mirë, për shqetësimet që shoqërojnë sjelljet e njeriut relativist, sidomos të atyre që janë mësuar të abuzojë me lirinë, normat e përbashkëta në shoqëri, të atyre që kryejnë krime të përbindshme dhe shfaqin sjelljet seksuale anormale e anarkike, për deformimet që po pëson tipologjia e familjes, konceptet kaotike për të mirën, të bukurën të shëmtuarën, etj..

Padyshim ka një lidhje dukshëm organike midis njeriut relativist, të pavendosur drejt, i shqetësuar individualisht, që i ndërlikohet jeta dhe sjellja nga një paqartësi relativiste, midis asaj që dëshiron përballë asaj që mundet. Kjo sindromë sociale e përhapur ka prekur politikën, moralin shoqëror. Janë të shumtë njerëzit të cilët individualisht, po kalojnë një periudhë të vështirë “relativizmi”, e cila gjendet e shfaqur dukshëm në shumë tregues e parametra të sjelljes politike, morale, e qytetare. Duket se shoqëria shqiptare po mësohet të “ushqehet” dhe adoptohet, me mentalitetin e gjykimit relativist të gjërave. Dhe kjo natyrisht duket se është njëri nga “faktorët themelorë”, që ka krijuar një atmosferë social politike, e cila po “determinon”, një ndjenjë të thellë skepticizmi social, relativizmi politik apo moral. Personalisht nuk kam asgjë, madje jam dakord me rrugën që shoqëria shqiptare ka zgjedhur, për të hyrë në botën moderne, për t’u bërë e barabartë me “të ngjashmit e saj”.

Veç duhet që pasi zgjedhim një rrugë, duhet të mësohemi më shpejt për të “ecur sipas saj” dhe jo kundër saj. Nëse ka ende njerëz që nuk e kuptojnë thelbin e modelit politik, ekonomik, social dhe moral që kemi zgjedhur, pothuaj në mënyrë konsensuale, si politikë e si popull, faji nuk është i tyre, por i politikës, shoqërisë civile dhe sidomos i intelektualëve, sociologëve dhe moralistëve, të cilët kanë mundësinë por dhe detyrën dhe përgjegjësinë, që realitetin ku jemi, rrugën nëpër të cilën po ecim ta “zhveshin nga ambalazhet” dhe tautologjitë e vjetra, ngushëlluese, me natyrë sociale deterministe e të ekzagjeruar. Shoqëria jonë po modernizohet në përputhje modelin më të mundshëm “liberalist”, që është modeli “triumfues”, kusht për të ndërtuar brenda koncepteve relativiste një shoqëri organike.

Ky model i zgjedhur veç të tjerave, është “hakmarrje e shfaqur” ndaj një shoqërisë sonë të mëparshme, e cila ishte e indoktrinuar, e kornizuar në gjithçka e në çdo gjë. Kalimi me “inat”, gjithë vrull, pa u përmbajtur nga një “shoqëri rregullatore”, në një “shoqëri relativiste” e pa shumë rregulla” fikse apo me norma sociale të relativizuara, është shkaku që po përjetojmë një periudhë të gjatë “mungese aftësie”, për të bërë vlerësimin konsensual të gjërave, për të ndarë “kufijtë” midis të së mirës dhe të keqes në politikë, në jetën shoqërore, sjelljen personale e publike, duke bërë dallimin e sjelljes etike nga ajo antiqytetëruese, të bukurën nga e shëmtuara në shijet estetike, modelet e veshjeve, dallimin e sjelljes humane nga veprimet banale e kriminale etj.. Në të vërtetë, nuk jam kundër nevojës për një shoqëri që të ketë në thelbin e saj një relativizëm të shëndetshëm, që lidhet me dinamikën dhe ndryshueshmërinë e vlerave dhe personaliteteve të politikës profesioniste, me vlerësimin objektiv dhe rivlerësimin e njerëzve në perspektivën e ecurisë së tyre, duke përplasur meritave të tyre historike dhe aktuale, duke qenë njëherësh kundër “tabuve”, kundër shenjtërimit të njerëzve, kthimit të tyre në “idole” apo “idhuj”, që në shumë raste kanë ndikim spekulativ.

Le ta shohim këtë në arenën e koklavitur të jetës politike, e cila për fat të keq, nuk mund të mos shfaqë defektin e njohur, të vjetër, ende të pashëruar të politikës sonë nacionale, e cila pafundësisht pothuaj ka vuajtur nga “sindroma intrasigjente e liderizmit”. Nuk mund të gjenden mëndje relativiste tek “politikanët vasalë”, që nga që e kuptojnë se u ka kaluar “koha politike”, qëndrojnë në “skakierën e politikës profesioniste” më shumë si infantilë dhe mediokër. Nuk është fare e vështirë të dallosh politikanët që kapardisen kot para kamerave, megjithëse e dinë edhe vetë që, asnjëherë nuk kanë qenë në gjendje të “qëndrojnë në këmbë” apo të “mendojnë relativisht” me kokën e tyre, pa qenë në “suzerenitetin” e të tjerëve.

Sidoqoftë ka rëndësi të kuptohet se nuk ka “shoqëri e hapur” nëse nuk pranon “relativizmin” si kusht për të pranuar se në jetë gjërat janë kalimtare, që në kushtet e shoqërisë modern, mbeten dhe pranohen si “vlera konsensuale” sende, ide dhe njerëz, që kanë vlera të qëndrueshme, të pranuara konsensualisht nga shoqëria, partia, komuniteti, morali etj.. “Koha e re” e shoqërisë shqiptare, me gjithë kaosin e natyrshëm të kalimit në periudhën moderne, është duke vërtetuar se njerëzit kanë akoma shumë rrugë për të bërë dhe arritur sukses, për t’i bërë të qëndrueshme (jo vetëm relativiste) tentativat për të vepruar në shoqëri, jo vetëm duke u nisur nga pasionet personale relativiste, por edhe në përputhje me standardet e arsyes sociale të përbashkët, shoqërisht konsensuale.

Ajo që është bërë e vështirë për jetën sociale të shoqërisë shqiptare, që sjell kaotizëm, paqartësi e “neurotizëm social”, është fakti se po ecim në rrugë të re, në një trase sociale, drejtimi i së cilës është i qartë, por që nuk është e mundur të parashikohet deri në detaje. Pikërisht vlera e madhe e shoqërisë “liberale dhe tolerante”, qëndron në faktin, që ajo nuk i përcakton gjërat në formë të prerë, ultimative, detyruese dhe përfundimtare. Përkundrazi, relativizmi, e drejta e çdo njeriu për të pasur bindje, sjellje personale, “kod” moral personal, është vlera e padiskutueshme, pa të cilën shoqëria jonë nuk mund të bëhet kurrë modern dhe e lirë. Ama me një kusht, relativizmi si shprehja e lirisë individuale, është një “kalë” që së pari duhet mësuar të “ngasësh”…

NGA MIMOZA DAJÇI 

Më 12 shtator 2024, pranë sheshit “Lou Gehrig Plaza” në Bronx, New York, Presidentja e Bashkisë në Bronx Vanessa L. Gibson organizoi për të tretin vit radhazi me qytetarët, politikanët dhe OJQ-të “Ditën e Kujtimit” për 11 shtator 2001, në nderim të afro 3000 heronjve që humbën jetën gjatë atij sulmi terrorist. Edhe vite më parë ish-Presidenti Ruben Diaz Jr. i kushtonte kohën dhe respektin e duhur kësaj date të rëndësishme historike.

Kaluan 23 vite dhe çdo qytetar në SHBA kujton me dhimbje 11 shtatorin e vitit 2001, si dhe viktimat në njerëz që humbën jetën gjatë asaj tragjedie, kur terroristët islamikë rrëmbyen avionët dhe përflakën hapësirën amerikane duke goditur Pentagonin dhe “World Trade Center”. Çdo kush që e do jetën lirinë, paqen pyet me të drejtë: Kur do të marrë fund terrorizmi? Edhe unë si dëshmitare okulare e asaj ngjarjeje që tronditi botën, bashkohem me dhimbjen e madhe që shkaktoi ajo katastrofë.

Nuk po ndalem si e përjetova atë histori, pasi e kam publikuar më të zgjeruar e titulluar “Kur do të marrë fund terrorizmi” tek libri “Nënës” në vitin 2007 botim i “Bota e Gruas Shqiptare” në mediat shqiptare si dhe e dërgova për botim te gazeta amerikane “New York Times”. Ceremonia madhështore në Bronx u drejtua nën moderimin e spikerit të Tv – Bronx Net, Gary Azelbank. Si fillim në nderim të rënëve u mbajt një minutë heshtje, më pas “Himni Amerikan” u këndua nga sopranoja Renee Vredle, lutjet fetare u mbajtën nga Kleri katolik, mysliman etj. dhe nga Rabbai i Institutit hebre në Riverdale. Banda frymore “Pipes & Drums” e shtetit të New Yorkut ekzekutoi muzikë të zgjedhur si homazh për viktimat e 11 shtatorit 2001.

Fjalën e hapjes e mbajti Presidentja e Bashkisë në Bronx Vanessa L. Gibson. Eventin gjithashtu e përshëndeti Gjykatësi i Lartë Administrativ për Çështjet Civile në Gjykatën e Lartë në Bronx, New York – Hon. Joseph E. Capella, Presidenti i BCBA Sergio Villaverde, politikanë dhe përfaqësues të shoqërisë civile. Një ftesë për këtë ceremoni mbërriti edhe në postën time elektronike, ku pata rast të takohem me Presidenten Vanessa L. Gibson, nëpunësen e lartë të Bashkisë në Bronx Cecilia Hernandez, senatorin Jose M. Serrano, liderin e Bordit për Komunitetet Keny Agosto etj.. Sulmet e 11 shtatorit janë një seri sulmesh të koordinuara terroriste, të udhëhequra nga grupimi terrorist Al Kaeda, kundrejt SHBA më 11 shtator 2001.

Objekte të sulmit ishin ndërtesa të rëndësishme në SHBA, si Kullat Binjake ku ishte vendosur Selia e Organizatës Botërore të Tregtisë në New York, ndërtesa e Pentagonit si dhe Shtëpia e Bardhë. World Trade Center (Qendra Botërore e Tregtisë) shkurt WTC, ishte një kompleks ndërtesash i ndërtuar 1973 në lagjen Manhattan në jug të New Yorkut. Lartësia e saj ishte 417 m, me 110 kate dhe me sipërfaqe 400.000 m2 . Arkitekt i së cilës ishte Minoru Yamasaki. Në vendin ku ndodhej WTC është ngritur një ndërtesë tjetër me emrin Freedom Tower – Kulla e lirisë, që është më e madhe se WTC. Terroristët arritën të shkatërronin Qendrën Botërore të Tregtisë në New York dhe të dëmtonin rëndë Pentagonin në Washington. Mijëra qytetarë u vranë në sulmin më të rëndë terrorist në historinë e njerëzimit. Ditët pas tragjedisë gjatë gjithë kohës, grupe të shpëtimit kërkuan për persona që mund të kishin mbijetuar.

Ndërsa në mbrëmje, Presidenti Bush iu drejtua vendit me këto fjalë: “Ne po hetojmë se kush fshihet pas këtyre akteve mizore. Kam urdhëruar të gjitha organet e rendit që të gjejnë personat përgjegjës. Nuk do të bëjmë dallim midis terroristëve që kryen këto akte dhe atyre që i strehojnë ata”. Në sulmin e 11 shtatorit 2001 humbën jetën rreth 3 mijë persona. Viktimat në kullat binjake ishin 2 752, mes tyre 343 zjarrfikës dhe 60 policë. Pjesa më e madhe e viktimave ishin civil të 70 kombësive të ndryshme. Sipas disa të dhënave, vetëm gjatë dekadës së fundit bazuar edhe tek mediat amerikane dhe shënimet e enciklopedisë shqiptare, Qeveria e Shteteve të Bashkuara ka shpenzuar rreth 7 trilionë dollarë për mbrojtjen kombëtare, sigurinë e vendit dhe shërbimet e inteligjencës.

Siguria e udhëtimeve ajrore u ashpërsua ndjeshëm pas sulmeve të 11 shtatorit. Administrata për Sigurinë në Transport u krijua për të forcuar sigurinë në aeroporte dhe avionë. U deshën më shumë se 8 muaj për të pastruar Ground Zero, siç u quajt zona ku dikur ishin kullat binjake. U ngrit një memorial dhe muze me emrat e të gjitha viktimave në të cilat u skalitën panele të bronzta, të grupuara sipas vendit ku individët gjendeshin në ditën e sulmit. Projekti u inaugurua në nëntor të vitit 2014. Sot – One World Trade Center ose Kulla e Lirisë, është 541 metra e lartë, më shumë se sa kulla origjinale veriore. Për rindërtimin e Pentagonit u deshën më pak se një vit, me stafin që u rikthye në zyra, në gusht të 2002- shit.

Çdo 11 shtator në Manhattan ndizet e ndriçon një Instalacion ikonik në shenjë homazhi për viktimat e asaj tragjedie. Instalacioni artistik konsiston në dy shtylla drita  ngjyrë blu, të cilat simbolizojnë dy kullat binjake dhe është kthyer në një simbol të përvitshëm në lidhje me atë se si qytetarët e New Yorkut e kujtojnë qëndresën dhe forcën e tyre pas sulmeve terroriste të 11 shtatorit 2001. Ky instalacion u prezantua për herë të parë gjashtë muaj pas ngjarjeve të 11 shtatorit, në mars të vitit 2002, teksa operacionet për kërkimin dhe shpëtimin e viktimave vijonin në rrënojat e kullave binjake. Përkujtimi i 9.11.2001 tashmë është kthyer në traditë e vlerë historike nga Bashkia në Bronx edhe për brezat e rinj, ku mes viktimave që humbën jetën në krye të detyrës ishin edhe tre shqiptaro – amerikanët Mon Gjonbalaj, Roko Camaj dhe i riu Simon Dedvukaj, të cilët punonin si mirëmbajtës tek Kullat Binjake 110-katëshe në Manhattan.

Edhe unë si e mbijetuar e asaj tragjedie (njohur ligjërisht nga shteti amerikan) ftohem çdo vit nga Bashkia në Bronx për të marrë pjesë në Ceremoninë Përkujtimore dedikuar 11 Shtatorit 2001. Së bashku me mua të pranishme ishin edhe aktivistet e njohura, anëtaret e Organizatës së Gruas “Shpresë & Paqe” në SHBA, poetja Merita Prenga, Merlin Tushe, Rezarta Gashi etj.. Pasi u lexuan 144 emrat e viktimave që humbën jetën (ish-banorë të qytetit në Bronx) në atë tragjedi Presidentja e Bashkisë në Bronx Vanessa L. Gibson falënderoi organizatorët, forcat e rendit dhe ftoi të gjithë pjesëmarrësit në koktejin e shtruar enkas për këtë event.

Zhvillimi i ngjarjeve të datës 11 shtatori 2001

Ora 8:46 e mëngjesit, një aeroplan i rrëmbyer u përplas mbi kullën veriore të Qendrës Botërore të Tregtisë në New York, duke krijuar një çarje të thellë në faqen e ndërtesës dhe duke shkaktuar zjarr. 17 minuta më vonë, në orën 9:03, një aeroplan tjetër pasagjerësh u përplas mbi kullën jugore, duke krijuar një zjarr të madh.

Ora 9:17 e mëngjesit. Administrata Federale e Aviacionit urdhëroi mbylljen e të gjitha aeroporteve në New York. Pak minuta më vonë u mbyllën urat dhe tunelet në New York.

Në orën 9:30 Presidenti Bush, që ndodhej në Florida, informoi popullin amerikan se vendi ka përjetuar një sulm terrorist. Ndërkohë, Administrata Federale e Aviacionit pezulloi të gjitha fluturimet, hera e parë kjo në historinë amerikane, që pezullohet transporti ajror.

Ora 9:37 e mëngjesit. Vetëm pak kilometra jashtë Washingtonit, një aeroplan pasagjerësh përplaset mbi ndërtesën e Pentagonit, duke e mbuluar atë në flakë. Disa qindra veta vriten ose plagosen.

Ora 10:05 e mëngjesit. U rrëzua Kulla jugore e Qendrës Botërore të Tregtisë, duke shkaktuar re të dendura pluhuri që mbuluan qytetin e New Yorkut.

Ora 10:10 e mëngjesit, rrëzohet aeroplani i linjës “United Airlines” numër 93 në shtetin e Pensilvanisë.

Ora 10:22 e mëngjesit, Departamenti i Shtetit dhe i Drejtësisë evakuohet, më pas edhe Banka Botërore dhe ndërtesa e kongresit.

Ora 10:28 e mëngjesit, rrëzohet kulla veriore e Qendrës Botërore të Tregtisë, Kullat e famshme Binjake të New Yorkut.

Ora 10:45 e mëngjesit, të gjitha zyrat kryesore të qeverisë federale evakuohen.

Ora 11:59 e mëngjesit, agjencia ajrore “United Airlines” konfirmon se aeroplani me numër fluturimi 175, i linjës nga Bostoni për në Los Angeles u rrëzua me 56 pasagjerë dhe 9 pjesëtarë të ekuipazhit.