ANASTAS ANGJELI
Ndërsa zgjedhjet par lamentare në vendin tonë përfunduan me sukses (klima politike e krijuar gjatë tyre nuk mund të mos ndikonte në ekonomi), problemet kryesore të cilat përjetuam në këtë gati një vit e gjysmë vazhdojnë të jenë prezente, edhe pse në rënie.
Pandemia vazhdon, megjithë frenimin e saj për shkak të një procesi intensiv të vaksinimit, veçanërisht këto dy muajt e fundit (në këtë fundjave u shënuan numrat minimalë të prekur nga kjo pandemi në vendin tonë), rindërtimi i pasojave të tërmetit gjithashtu vazhdon në një proces tashmë të filluar me përshpejtim, ndërsa ekonomia, edhe pse në mbyllje gjatë vitit që lamë pas, performoi në rënie (recension), edhe pse më pozitivisht nga parashikimi që pritej për shkak të krizës pandemike. Më konkretisht, çfarë situate po përjetojnë dhe ç’duhet bërë?
PANDEMIA DREJT RENIES
Pandemia e Covid-19 që tronditi thuajse gjithë botën, me pasoja jo vetëm shëndetësore e humane, por edhe ekonomike e sociale, duket se ka filluar rrugën drejt rënies. Duket se periudha më e vështirë, me pasojat që e shoqërojnë, krijuar nga “sundimi” në gjithë botën i pandemisë Covid-19, me gjithë pasojat, jo vetëm shëndetësore e humane, por dhe ekonomike e sociale, ka filluar rrugën drejt rënies.
Siç dihet, nga kjo pandemi në shkallë globale u prekën në botë mbi 1 149,216,984 njerëz dhe kanë ndërruar jetë 3,144,028 njerëz; në vendet e BE-së 230 290 698 dhe kanë ndërruar jetë 678,653 njerëz; në SHBA 331,835,314 dhe kanë ndërruar jetë 567,971 njerëz.
Në Shqipëri, të dhënat e fundmuajit që lamë pas, tregojnë se numri i të prekurve nga Covid-19 i ka kaluar të 130,859 vetët dhe kanë humbur jetën 2386 persona. Por, tashmë, në “fund të tunelit pandemik ka dritë”.
Kjo, falë fillimit të procesit të vaksinimit në mbarë botën. Të dhënat dëshmojnë se në shkallë globale janë vaksinuar me të paktën një dozë rreth 514,666,913 vetë; në SHBA mbi 147 milionë vetë janë vaksinuar me të paktën një dozë dhe nga këta 104 milionë janë vaksinuar plotësisht. Vendet e BE-së, edhe pse më të vonuara në këtë proces, tashmë janë në periudhën e kryerjes së këtij procesi të rëndësishëm për popullsitë e tyre, duke arritur në rreth 103 milionë vetë.
Të njëjtat përpjekje po bëhen edhe në vendet e Ballkanit Perëndimor, ku bën pjesë edhe vendi ynë, që, me sa duket, fale përpjekjes dhe kujdesit të qeverisë dhe institucioneve kryesore të shëndetit publik jemi në krye të këtyre vendeve dhe jo vetëm, por edhe në krahasim me shumë vende të tjera të BE-së. Shqipëria ka kontraktuar tashmë 2.189.500 doza vaksine, prej të cilave kanë mbërritur 711 740 e nga të cilat 61 170 janë donacion.
Kjo ka krijuar mundësinë e vaksinimit më të shpejtë të popullsisë, duke tejkaluar mbi 400 000 vetë të vaksinuar me vaksinën e parë dhe rreth 35 000 dozën e dyte dhe pritet që në fund të vitit 2022 (dhe më shpejt) vaksinimi të përfundojë. Duhet pranuar se ky është një sukses i lidhur drejtpërdrejt me kujdesin, interesimin e përpjekjet e qeverisë për këtë problem madhor që dëshmon vënien e politikës së kujdesit njerëzor në krye të prioriteteve në këtë periudhë dhe pa dyshim e në vazhdim.
Arritjet e kësaj politike të ndjekur dhe rezultatet e arritura nuk duhet të ulin “vigjilencën” dhe “vazhdimin e politikave mbështetëse anti-Covid dhe mbrojtëse ndaj Covid-19” në vazhdim. Kjo, sepse me gjithë përpjekjet e bëra gjatë fushatës elektorale, pati një “shthurje” pjesore të popullsisë në drejtim të respektimit të masave antiCovid. “Një sy qorr dhe një vesh shurdh” në këtë periudhë bënë edhe institucionet dhe organet ligjzbatuese.
Tashmë kjo periudhë kaloi dhe me sukses, prandaj masat e Task Forcës (komitetit anti-Covid) duhet të mos lihen në harresë dhe të zbatohen. Pandemia e covid-19, edhe pse në dobësim maksimal, vazhdon të jetë prezente, vazhdon të prekë dhe të marrë jetë. Nga ana tjetër, kjo nuk do të thotë “mbyllje”, përkundrazi masa që përshpejtojnë “hapjen”.
Vazhdimi i procesit të vaksinimit është prioriteti i prioriteteve në këtë fazë të pandemisë. Siç u theksua, ky proces vazhdon pa ndërprerje dhe ritme të mira, duke shënuar deri tani mbi 500 000 të vaksinuar. Njëhershmi, kjo pandemi dëshmon për vendin që po zënë politikat e shëndetit publik në programin qeverisës, atë buxhetor dhe investuese në këtë drejtim.
Pikërisht kjo situatë dhe politikat e ndjekura dhe ato në vazhdimësi po çojnë në një EKONOMI GLOBALE DREJT HAPJES DHE RIMEKEMBJES.
Kriza ekonomike globale dhe recensioni ekonomik që tundi nga themelet këtë ekonomi, rrjedhojë e pandemisë Covid-19, vuri në lëvizje qeveritë dhe institucionet ekonomike e financiare, mendimin dhe shkollat ekonomike për t’u përballur me të. Masa dhe politika anti-Covid dhe autorecension u vunë dhe vazhdojnë të vihen në zbatim për këtë qëllim. Shkollat dhe mendimi ekonomik në evoluim në këtë periudhë u vunë gjithashtu në dispozicion të përballjes së kësaj situate.
Por pasojat në këtë ekonomi ishin të rënda, historikisht nga më të rëndat që nga kriza e viteve 129- 1932. Këto pasoja vazhduan edhe gjatë tremujorit të pare të këtij viti, veçanërisht në Eurozonë. Kështu, ekonomia në eurozonë u tkurr në tremujorin e parë të 2021, ndërsa vendet zbatuan bllokime dhe kufizime të reja mes një vale të tretë të infeksioneve të koronavirusit. Prodhimi i Brendshëm Bruto në rajon ra me 0.6% tremujor, sipas të dhënave paraprake të lëshuara nga zyra e statistikave të Europës, Eurostat.
Ai shënon tremujorin e dytë rresht të tkurrjeve, që do të thotë se rajoni është në një recesion teknik, megjithëse ekonomistët janë optimistë për rritjen që pritet përpara. Shumica e ekonomive më të mëdha të rajonit – Gjermania, Italia dhe Spanja – panë një rënie të aktivitetit gjatë tre muajve të parë të vitit. Rënia më e fortë e aktivitetit ndodhi në Portugali, e cila është përballur me një valë rastesh të reja Covid dhe çoi në bllokimin e dytë të vendit. Franca ishte një përjashtim, me ekonominë e dytë më të madhe të zonës euro, që shënoi rritje më të mirë sesa pritej me 0.4 % në tremujorin e parë.
Megjithëse ekonomia franceze mbetet nën nivelet e saj para-Covid, numrat e rritjes do të sjellin siguri në tremujorin e dytë të vitit 2021. Shpenzimet e konsumit në Francë gjithashtu u zgjeruan me 0.3% në tremujorin e parë, megjithë rivendosjen e disa kufizimeve të Covid. Presidenti francez, Emmanuel Macron, njoftoi në fillim të kësaj jave një lehtësim të masave, duke lejuar kafenetë, baret dhe restorantet të ofrojnë shërbim jashtë nga 19 maj – gjë që mund të ndihmojë në rimëkëmbjen ekonomike. Megjithatë, duke parë përpara, ekonomistët janë të sigurt rreth vitit 2021 për zonën e euros.
“Konfirmimi që ekonomia e zonës euro u tkurr përsëri në TM1 (tremujori i parë), do të thotë që rajoni pësoi një recesion të dytë teknik brenda pak më shumë se një viti”, theksojnë analistët. “Lajmi i mirë, megjithatë, është se gjërat duhet të bëhen më mirë drejt fundit të tremujorit të dytë, pasi programi i vaksinimit do t’i lejojë qeveritë të heqin kufizimet, shpresojmë për herë të fundit.
NJE KLIME E RE POLITIKE NDIHMON PERBALLIMIN E SITUATES.
FMN dhe Banka Botërore, mbas analizave dhe vlerësimeve të situatës ekonomike globale, po përmirësojnë parashikimet për kapërcimin e krizës në periudhën post-Covid. Kështu, sipas BB, pas një kolapsi global të shkaktuar nga pandemia COVID-19 vitin e kaluar, prodhimi ekonomik pritet të zgjerohet me 4% në 2021, por ende në nivele të ulëta krahasuar me parashikimet parapandemike. Rritja globale parashikohet të luhatet në 3.8% në 2022, e ndikuar nga pasojat e vazhdueshme të pandemisë.
Në veçanti, ndikimi i pandemisë në investime dhe kapital njerëzor pritet të zbehë perspektivat e rritjes ekonomike në vendet në zhvillim dhe ato të zhvilluara, duke paracaktuar qëllimet kryesore të zhvillimit.
Parashikimet globale sipas Bankës Botërore synojnë një mesatare prej 4.6% në 2021-22, përmirësimi në masë të madhe pasqyron parashikimet e Kinës, ndërsa në vendet e tjera përmirësimi pritet të jetë më i ngadaltë, mesatarisht 3.5% në vitet 2021-22. Efektet e zgjatura të pandemisë vazhdojnë të ndikojnë në konsum dhe investime.
Kufizimi i përhapjes së virusit, duke siguruar lehtësim për vendet në nevojë dhe tejkalimin e sfidave të lidhura me vaksinat, janë prioritetet kryesore të politikave. Ndërsa kriza zbutet, politikat ekonomike e fiskale, me sa duket, duhet të balancojë rreziqet përmes shtrëngimit të parakohshëm fiskal. Megjithatë, duke parë përpara, ekonomistët janë të sigurt rreth vitit 2021 për zonën e euros.
“Konfirmimi që ekonomia e zonës euro u tkurr përsëri në TM1 (tremujori i parë) do të thotë që rajoni pësoi një recesion të dytë teknik brenda pak më shumë se një viti”, thanë analistët në Capital Economics përmes postës elektronike. “Lajmi i mirë, megjithatë, është se gjërat duhet të bëhen më mirë drejt fundit të tremujorit të dytë, pasi programi i vaksinimit do t’i lejojë qeveritë të heqin kufizimet, shpresojmë për herë të fundit.
NJE KLIME E RE POLITIKE NDIHMON PERBALLIMIN E SITUATES.
Pandemia ka prekur çdo person në planet, pa shqetësim për kombësinë. Bashkëpunimi politik ndërkombëtar mbetet thelbësor, prandaj qeveritë duhet të punojnë së bashku për të adresuar degëzimet globale të krizës. Qasja e vazhdueshme në likuiditet mund të parandalojë presionet e jashtme të financimit nga përhapja në të gjithë vendet dhe mund të zgjerojnë hapësirën e politikës monetare.
Për të ulur gjasat që bilanci i pagesave ka nevojë për shkurtime të shpenzimeve thelbësore për kujdesin shëndetësor dhe mbështetje sociale, FMN ka zgjeruar paketën e saj të kreditimit: sigurimi i lehtësirave të reja të financimit, rritja e kufijve të aksesit për nevojat emergjente, dhe rritja e mundësisë për grante për lehtësimin e shërbimit të borxhit.
Dhe, mbështetur nga FMN dhe Banka Botërore, Grupi 20 (G20) Nisma e Pezullimit të Shërbimit të Borxhit bën që 73 shtete të jenë të pranueshme për pezullimin e borxhit. Vendet në gjendje të vështirë mund të kenë nevojë të marrin në konsideratë ristrukturimin paraprak të borxhit. Edhe pse larg nga objektivi i dëshiruar, një ristrukturim i negociuar me vendet kreditore dhe vendet me shumë borxh do të ishte e preferueshme në një parazgjedhje të çrregullt.
Hapësira fiskale, në përgjithësi, mund të gjenerohet përmes masave që jo vetëm mbledhin të ardhura, por edhe të përmirësojë progresivitetin – për shembull, nga rritja e taksave mbi individët e pasur dhe shumë korporatat fitimprurëse relativisht më pak të prekura nga pandemia, duke mbyllur boshllëqet e taksave të brendshme të korporatave, zvogëlimin e shpenzimeve tatimore dhe përmirësimin e të ardhurave nga administrata (përfshirë edhe mbështetjen më të madhe) mbi regjistrimin elektronik për të përmirësuar pajtueshmërinë).
Përpjekjet kombëtare do të duhet të plotësohet me bashkëpunim të fortë ndërkombëtar për të kufizuar zhvendosjen e fitimit dhe evazionin tatimor. Këto iniciativa mund të jenë përforcuar në anën e shpenzimeve duke përmirësuar efikasitetin dhe qeverisjen e investimeve publike dhe prokurimin, duke ulur subvencionet e synuara dobët dhe racionalizimi i shpenzimeve të përsëritura. Gjithashtu, një kornizë e besueshme e politikës fiskale mund edhe më tej të zgjerojë fushën për ndjekjen e përkohshme të politikave monetare jokonvencionale.
EDHE KONOMIA E SHQIPERISE DREJT HAPJES TOTALE DHE RIMEKEMBJES.
Ndërkohë që ekonomia amerikane shpalli “Planin ambicioz të zhvillimit ekonomik (infrastrukturës prej 2,3 trilionë usd dhe të punësimit dhe vendet e BE-së, atë të rimëkëmbjes ekonomike (Next generaton EU), edhe në vendin tonë përpjekjet për rimëkëmbjen ekonomike vazhdojnë pa reshtur.
Tashmë, edhe pse pjesërisht e hapur, vitin e kaluar dhe tremujorin e parë të këtij viti, ekonomia jonë po progreson për zvogëlimin e pasojave të krizës ekonomike e recensionit të fortë me te cilat u ndesh dhe hapjen e plotë të ekonomisë. Ky është momenti.
Kjo, sepse tashmë “pauza” elektorale mbaroi. Motorët e ekonomisë duhen ndezur plotësisht duke vazhduar politikat e prioritetet e ndjekura dhe sidomos:
-Zbatimin e programit buxhetor të miratuar (duke parë edhe mundësinë e rishikimit të tij për periudhën e 6-mujorit të dytë të këtij viti) si për shpenzimet për investime (vazhdimi me përparësi e ritëm të përshpejtuar i procesit të rindërtimit të pasojave të tërmetit), ashtu edhe për të ardhurat buxhetore (sidomos zbatimi i reformës se fiskalitetit).
-Vazhdimi i mbështetjes së sektorit të shëndetësisë deri në përballimin e plotë të situatës së pandemisë.
-Marrja e masave për mbështetjen e hapjes sa më të shpejtë e të plotë të sektorit të turizmit, shumë i rëndësishëm sidomos për këtë vit.
-Vazhdimi i zbatimit të mbështetjes me masat (karburanti, kreditimi i vogël e politika të tjera) e nisura në fillim të këtij viti për sektorin e bujqësisë.
-Një vështrim të ri ekonomik e financiar për çështjet sociale dhe humanitare, ato të rritjes së pagave e pensioneve- siç Kryeministri Rama e ka theksuar, përmes një politike të re dhe të kujdesshme rishpërndarëse të të ardhurave dhe një politike tatimore më nxitëse dhe efikase.
-Vazhdim i projekteve të mëdha strategjike të prezantuara, por duke vënë një balancë të kujdesshme mes mbështetjes për to, kohës kur e japin efektin në ekonomi dhe sektorëve që na mundësojnë përballjen e menjëhershme me pasojat ekonomike të krizës e recensionit.
Rikthimin e vëmendjes në stabilitetin makroekonomik e financiar, sidomos mbajtjen në kontroll të borxhit publik, deficitit buxhetor dhe inflacionit e papunësisë etj. -Vazhdimin e reformave të ristrukturimit të ekonomisë, duke konsideruar zhvillimet e reja post-Covid, veçanërisht hapjen e sektorëve të rinj ekonomikë, industritë e reja, zhvillimin teknologjik të shkencës dhe edukimin. -Nxitjen e politikave të reja të punësimit në kushtet e tregjeve te reja të punës etj.
* * * Vendosmëria për hapjen dhe rimëkëmbjen ekonomike, si rruga e vetme për kapërcimin e recensionit ekonomik nga kriza e pandemisë, kërkon një klimë politike postzgjedhore normale, më bashkuese dhe mirëkuptuese, natyrisht edhe pse palët janë “në llogoret e veta”.
NDIQE LIVE "PANORAMA TV" © Panorama.al
