ENVER ROBELLI
Lukas Bärfuss është njëri nga shkrimtarët më të njohur të Zvicrës. Ai është fill e për pe autor politik. Kjo vërehet edhe në romanin e tij të ri “Një copë bukë”. Jeta e Adelinës, personazhit kryesor të librit, është një betejë për mbijetesë. Ajo e ndan fatin e mijëra njerëzve me origjinë të huaj, të cilët erdhën në Zvicër sidomos nga vitet ‘60 e tutje.
Adelina mund të ishte shqiptare, nganjëherë emri sinjalizon prejardhjen. Në romanin “Një copë bukë” të Lukas Bärfuss, personazhi kryesor, Adelina, është italiane, bijë mërgimtarësh italianë të ardhur në Zvicër nga Trieste e Italisë Veriore, një qytet me plot histori: vendlindje e aktorit me origjinë shqiptare Aleksandër Moisiut, metropol i pëlqyer nga shkrimtari irlandez, James Joyce, një nga qendrat e fashizmit italian, konglomerat popujsh me italianë, sllovenë, hebrenj, gjermanishtfolës.
Gjyshi i Adelinës u bashkohet nacionalistëve italianë, pastaj të birin e tij (të atin e Adelinës) e dërgon në Luftën e Dytë Botërore. Nuk është tamam e qartë në roman se kur ka ardhur Adelina në Zvicër. Mund të supozohet në vitet ‘60. Në të vërtetë, Adelina nuk erdhi vetëm në Zvicër, atë e sollën prindërit e saj, të cilët po kërkonin fatin në botën helvetike. Babai i Adelinës është dembel. Dhe nganjëherë i poshtër: meqë e bija e tij nuk ka aq talent në shkollë, ai e përbuz, në vend se ta përkrahë për t’u përmirësuar. Nga familja Adelina nuk trashëgon kureshtje për botën, për mësimin, për organizimin e jetës. Pas vdekjes së të atit ajo trashëgon borxhe. Lukas Bärfuss e di çfarë është varfëria. Ai e ka të qartë “si është kur në një shoqëri të pasur ke pak apo asgjë”. Edhe vetë Bärfuss është rritur në rrethana të vështira materiale dhe familjare, një kohë ka (mbi)jetuar si i pastrehë. Kjo origjinë ka luajtur rol në formimin e tij si shkrimtar.
Ai është prej vitesh njëri nga autorët më politikë të Zvicrës me qëndrime eksplicite të majta. Bota nëpër të cilën Bärfuss kalon bashkë me Adelinën, personazhin e krijuar prej tij, është botë e pabarazisë, e proletariatit dhe prekariatit. Adelina nuk ka fat as në punë, as në dashuri. Në fabrikë ajo kryen punë joprestigjioze dhe merr një rrogë, e cila nuk i mjafton për të mbijetuar. Borxhet e babait të saj i rrinë mbi kokë si re e zezë që nuk hiqet. Pastaj Adelina bën një gabim – nuk është i pari në jetën e saj: dashurohet në Toton, një punëtor italian. Orët romantike marrin fund shpejt, Adelina pret një fëmijë dhe Toto nuk kthehet nga pushimet në Itali, edhe më keq: nuk e hap telefonin. Nga fabrika, Adelina përfundon kameriere në një bar. Një nënë me një fëmijë që nuk di nga t’ia mbajë. Ku ta lë fëmijën kur punon? Dhe përse, përkundër punës, prapë nuk arrin të jetojë me dinjitet? A janë rrethanat personale e familjare të Adelinës fajtore për fatin e saj të keq apo konditat sociale?
Në Zvicrën e mërgimtarëve, veçanërisht në vitet 1970-të, konditat sociale janë të tilla që të huajve – punëtorëve nga Italia, nga Jugosllavia (shumica nga Kosova) – u caktohet vendi: ata banojnë në baraka në periferi fshatrash e qytetesh, punojnë në ndërtimtari apo gastronomi, marrin rroga të ulëta dhe kursejnë nga kafshata e bukës për të përkrahur familjet e tyre në atdhe. Në bar Adelina njofton një burrë të pasur dhe për një çast duket se jeta e saj po merr një kthesë pozitive, por shumë shpejt kjo njohje përfundon në mënyrë fatale: burri i pasur, i cili Adelinës ia paguan borxhet, një ditë ia kidnapon vajzën. Hakmarrje për shkak se Adelina e ka braktisur atë. Jo përherë prejardhja është bekim. Historia e Adelinës e tregon të kundërtën: origjina është mallkim kur trashëgon jo vetëm borxhe nga familja, por edhe injorancë. Mallkimi i Adelinës nuk është vetëm skamja, por edhe shanset e humbura. Një mësuese zbulon te Adelina talent artizanal, madje i thotë se një ditë mund të bëhet artiste. Por mësuesja largohet pasi mbetet shtatzënë, në vend të saj vjen një pedagog, të cilit nuk i intereson as e ardhmja e Adelinës, as arti.
Në vitin 1973, Adelina është e zhytur thellë në kredi e borxhe private, ndërsa bota perëndimore tronditet nga rritja e çmimit të naftës. Ajo s’mund t’i paguajë faturat e dentistit dhe qiranë, ndërsa të pasurit frikësohen se nuk do të mund të ngasin veturat e shtrenjta nëse vazhdon “kriza e naftës”. Më 1973 Adelina njofton një bredhacak në Itali dhe përfundon te Brigadat e Kuqe, një organizatë terroriste komuniste italiane. Kush bart fajin për fatkeqësitë e Adelinës? Ajo personalisht apo shoqëria? Për Lukas Bärfuss fajin e bart më shumë shoqëria. Në një banesë në Milano, Adelina njofton, mes aktivistëve të tjerë majtistë, Renaton – me gjasë autori i romanit e ka parasysh Renato Curcion, njërin nga prijësit e Brigadave të Kuqe. Në ligjëratën që ia mban Adelinës, Renato thotë se ajo është viktimë e rrethanave, skllave, e cila e ka pronë vetëm trupin e vet. Këtë pronë ajo e ka nxjerrë në treg dhe tregu nuk ia mundëson të fitojë së paku për të ushqyer fëmijën. Si më tutje? Romani “Një copë bukë” është pjesë e një trilogjie të paralajmëruar nga Lukas Bärfuss. Në pjesën e parë, ai nuk i lë asnjë shtegdalje Adelinës. Ndoshta në romanin e radhës Adelina ka më shumë fat. Dhe Bärfuss më pak zell ideologjik.
NDIQE LIVE "PANORAMA TV" © Panorama.al
