SELAMI XHEPA* 
Edhe para se të ndodhte tërmeti i 26 nëntorit kishte filluar të artikulohej ideja e tërheqjes së punëtorëve nga jashtë për të mbushur vakumin e thellë që po lë emigracioni i shtuar i shqiptarëve drejt Perëndimit. Kjo ide u artikulua zyrtarisht nga Kryeministri në një mbledhje të kabinetit qeveritar, si pjesë e masave për rindërtimin e objekteve të banimit të dëmtuara prej tërmetit. Një lëvizje e tillë politike meriton një analizë më të thelluar të pasojave me të cilat ajo shoqërohet, ekonomike e sociale, në afat të shkurtër dhe në afat të gjatë.
Gjatë këtyre tri dekadave të transformimeve demokratike, në Shqipëri kanë ndodhur ndryshime të rëndësishme dhe në strukturën demografike të shoqërisë. Kryesisht për motive ekonomike, por edhe për vetërealizim në një ambient më të përshtatshëm, ku aksesi ndaj oportuniteteve ekonomike që krijon ekonomia e re është shumë më i lehtë dhe më ndihmues e mbështetës, më shumë se 1/3 e forcës së punës së vendit është larguar. Deri në vitin 2010, Banka Botërore raporton se mbi 1.8 milionë shqiptarë jetojnë jashtë vendit dhe ky fenomen i braktisjes ka vazhduar edhe më vonë. Në veçanti pas viteve 2014, emigracioni ka filluar të rritet sërish. Sipas të dhënave nga INSTATi, që prej vitit 2014, mesatarisht 40 mijë qytetarë largohen çdo vit nga vendi. Krahasimet e indikatorëve të emigracionit tregojnë se ky fenomen për Shqipërinë është 4-5 herë më i lartë se mesatarja botërore (Përtej Kufijve – Raporti Analitik për Emigracionin). Dhe çka e bën këtë fenomen tepër shqetësues, është se dëshira për emigracion mbetet shumë e lartë, siç është evidentuar nga numri i pazakontë i aplikimeve për Lotarinë Amerikane, apo radhët nëpër sportelet e ambasadës gjermane.
Mungesa e fuqisë punëtore është bërë e ndjeshme për pothuaj çdo profesion, duke filluar nga mjekët dhe infermierët, nga zanatçinjtë e ndërtimit e deri te punëtorët e krahut. Tregu në tërësi po tkurret, shitjet bien dhe për pasojë bizneset po goditen nga të dyja krahët, si nga ana e ofertës (mungesës së fuqisë punëtore), ashtu dhe nga kërkesa (mungesa e tregut për shitjen e produkteve dhe shërbimeve). Për pasojë, rritja dhe zhvillimi ekonomik janë nën kërcënim. Nëse ky fenomen nuk adresohet me politika të përshtatshme, problemet mund të bëhen më serioze në afat të gjatë. Një nga këto politika mund të ishte dhe stimulimi i emigrantëve të huaj për të punuar në Shqipëri. Po shqyrtojmë shkurt kanalet se si imigrimi e ndikon ekonominë dhe shoqërinë e një vendi dhe mbi çfarë premisash kjo mund të ishte një politikë e përshtatshme.
EFEKTET E IMIGRIMIT MBI RRITJEN DHE ZHVILLIMIN E EKONOMISË
Janë disa kanale, përmes të cilave imigrimie ndikon rritjen dhe zhvillimin ekonomik: oferta e tregut të punës, kapitali njerëzor, sipërmarrja, siguria sociale, shpenzimet publike dhe integrimi social. Këto efekte mund të jenë të ndryshme në kohështrirje të ndryshme – domethënë, nëse në afat të shkurtër mund të jenë pozitive, në afat të gjatë mund të shndërrohen në faktorë me ndikim negativ. Mjafton të sjellim për ilustrim problemet e sotme të vendeve të BE-së me emigrantët e huaj.
Duke u ndalur tek efekti i imigrimit mbi tregun e punës, sigurisht që ardhja e emigrantëve të huaj për t’u punësuar do të shtonte fuqinë punëtore në vend dhe për biznesin do të ishte më e lehtë gjetja e punëtorëve, të cilët sot nuk ofrohen nga tregu vendës. Për më tepër, nëse punëtorët do të vinin me kualifikime të mira dhe aftësi të zhvilluara për punë profesionale, kjo do të kishte një efekt shumë pozitiv edhe në rritjen e produktivitetit të biznesit vendës, duke e bërë ekonominë më konkurruese (kanali i kapitalit njerëzor)
Por, këtu mund të ngrihen disa pyetje. Së pari, a është e mundur që emigrantë të huaj të kualifikuar dhe që kanë produktivitet të lartë të vijnë në Shqipëri, një vend me nivele pagash shumë të ulëta – me një pagë mujore 400- 500 euro dhe ku shpenzimet e jetesës janë shumë të larta? Emigracioni, siç e nënvizuam më sipër, bëhet në emër të një perspektive më të mirë ekonomike, për të ndihmuar familjet në vendin e origjinës apo për të ndërtuar një jetesë në një vend që ofron më shumë. Kjo shpjegon rrjedhën e emigracionit nga vendet e varfra drejt vendeve më të zhvilluara, por nuk para ndeshen raste të emigrimit nga një vend i varfër në një vend tjetër po aq të varfër. Fatkeqësisht, Shqipëria mund të ofrojë më shumë vetëm duke u krahasuar me vendet më të prapambetura të Afrikës së Veriut, ose nga vendet që po përjetojnë destabilitet të brendshëm social, siç janë disa vende nga Lindja e Mesme.
Prej këtej lind pyetja tjetër, se a mundet që ky lloji emigracioni të shërbejë si burim rritjeje dhe zhvillimi edhe në afat të gjatë? Gjykoj se kjo pyetje ka dy përgjigje. Përgjigjja do të ishte pozitive nëse tregu i punës do të jetë shpërblyes dhe do të ndajë përfitimet e rritjes së produktivitetit në një mënyrë të drejtë midis punës dhe kapitalit. Por, nëse sjellja e tregut të punës do të vazhdojë njësoj si deri më sot, duke ruajtur pagat në nivele mbijetese dhe duke mos e ndarë prosperitetin e rritjes së biznesit edhe me asetin kryesor të sipërmarrjes, që janë të punësuarit, kjo do të ishte thjesht një strategji mbijetese për biznesin në afat të shkurtër, por jo një instrument zhvillimi për vendin. Ky problem esencial i ekonomisë politike është përcaktues për ndikimin e politikave migratore. Ky është shpjeguesi kryesor edhe mbi përmasat e larta të emigracionit shqiptar drejt vendeve të zhvilluara. Punëtori shqiptar është ndjerë i përdorur, por jo i vlerësuar, ashtu sikurse në shoqërinë tonë në tërësi, ka munguar vlerësimi për rolin zhvillues të individit. Ndjekja e politikave biznesore të ruajtjes së konkurrueshmërisë duke ruajtur nivele pagash të ulëta, në shumë sektorë të ekonomisë, veçanërisht në manifakturë, ndërtim dhe shërbime, që zënë dhe më shumë se ¾ e punësimit në sektorin privat, ka qenë dritëshkurtër dhe shkaku i asaj që po ndodh sot në tregun e brendshëm të punës. Është e pamundur të gjendet një vend tjetër ku pagat në sektorin privat të jenë vetëm sa 75% e pagës në sektorin publik! E kundërta duhet të ishte e vërtetë – rritjet e pagave në sektorin privat të shërbenin si tërheqës për rritjen e pagave dhe në sektorin publik. Tërheqja e emigrantëve të huaj për të mbushur këtë boshllëk mund të zgjidhë problemin e biznesit përkohësisht, por nuk mund të zgjidhë problemin e zhvillimit afatgjatë të vendit.
Një kanal tjetër me rëndësi se si emigrantët e huaj mund ta ndikojnë pozitivisht ekonominë e vendit është efekti sipërmarrës. Një numër mjaft i madh emigrantësh shqiptarë në Itali, Greqi dhe në vendet e tjera të botës së zhvilluar, janë sot të angazhuar në biznese serioze dhe po u kontribuojnë atyre ekonomive me aftësitë e tyre sipërmarrëse. Literatura në këtë fushë, gjithashtu ka hedhur dritë mbi efektet pozitive të emigracionit në vendin pritës. Kjo e shpjeguar kryesisht me faktin se emigrantët janë idiosinkratikisht më aventureskë dhe se eksperiencat ndërkulturore rrisin aftësitë e tyre sipërmarrëse. Edhe pse kjo qasje teorike ka kritikat e veta, sërish në planin teorik ai mbetet një faktor i rëndësishëm potencial që emigrantët e huaj të ardhur në Shqipëri të angazhohen me bizneset e tyre, duke u ofruar qytetarëve më shumë zgjedhje, por edhe ekspozime kulturore ndaj traditave të vendeve të tjera. Por që ky potencial të mund të realizohet, do të duhej që klima e biznesit në vend të jetë mikpritëse, që shteti të jetë ndihmues dhe jo pengues për interesat e investitorëve. Fatkeqësisht, edhe biznese të krijuara prej kohësh dhe që kanë krijuar një eksperiencë të gjatë pune në vend, ndeshen me aq shumë pengesa dhe burokraci, saqë nuk e bëjnë aspak interesante për hyrës të rinj në treg. Ose, tashmë janë krijuar grupe të rëndësishme interesash në tregje, të ngjashëm me gildet e shekujve të hershëm, të cilët kanë fuqi ndaluese për hyrësit e rinj. Gjendja e konkurrencës në shumë tregje të brendshme është problematike. Por imigrimi mund të sjellë dhe pasoja negative, kryesisht në kostot buxhetore që mund të nevojiten për integrimin e tyre ekonomik dhe social. Emigrantët do të kenë nevojë për shërbim mjekësor, shërbim arsimor, jetë kulturore dhe do të jenë përfitues të shërbimeve publike, të cilat mund të shtojnë barrën e shpenzimeve publike në këto fusha. Edhe pse përmes punësimit të shtuar të ardhurat buxhetore mund të rriten, fatkeqësisht ka një disproporcionalitetet midis të ardhurave dhe shpenzimeve, ku të ardhurat janë shumë të ulëta, ndërsa nevojat për shpenzime publike janë shumë më të mëdha. Për pasojë, edhe pse në afat të gjatë ky ekuilibër mund të përshtatet, presioni fiskal në afat të shkurtër dhe të mesëm do të jetë i fortë. Dhe së fundmi, problemi kryesor në afat të gjatë do të jetë ai i kohezionit social. Diferencat kulturore e gjuhësore e madje edhe fetare, mund të shndërrohen në një çështje serioze për shoqërinë e ardhshme, njësoj siç është sot problemi themelor i Europës. Në konkluzion, sa më të mira të jenë politikat e integrimit, aq më pozitive do jenë dhe efektet pozitive që mund të gjenerojë ekonomia dhe shoqëria nga imigrimi.
*President, Universiteti Europian i Tiranës
NDIQE LIVE "PANORAMA TV" © Panorama.al
