Tregimi “Vdekja e Robotit”, shkruar në vitin e largët 1974 nga doktori dhe shkrimtari i mirënjohur Flamur Topi, është botuar në vitin 1976, si pjesë e librit me novela dhe tregime fantastiko-shkencore “Dashuria e Robotëve”.
Dr.Robertson, krijon një robot për t’i shërbyer ditë natë, një fëmije të sëmurë rëndë. A do të arrijë roboti, ta shpëtojë?…
NGA FLAMUR TOPI
Tregim
Një mëngjes të ftohtë janari (natë më e ftohtë se ajo s’mbahej mend prej shumë kohësh) u gjend nën urë një fëmijë i ngrirë. Gjysmë të vdekur e dërguan në njërin nga spitalet më të afërta dhe pas përpjekjesh të stërmëdha të dr. Olafit fëmija u përmend. I bëri kështu sfidë vdekjes për të disatën herë, që nga koha kur të porsalindurin e kishin lënë tetë vjet më parë nën këmbëzën e urës më të madhe të qytetit.
Dr. Olafi përmblodhi në pak rreshta historinë e sëmundjes së fëmijës. Ai s’mbante mend të kishte plotësuar ndonjëherë një anamnesis vitae më të shkurtër se ajo: “Joze Parnas, tetë vjeç, jetim! Dikush është përkujdesur për të gjer në moshën katërvjeçare dhe përsëri e kanë braktisur.”
E la një çast stilografin mbi tryezë dhe u ngrit. Iu afrua dritares, prej nga shquhej midis mjegullës së dendur ura me këmbëzat e saj gjigante të ngulura thellë në zemrën e qytetit, si një kufi ndarës midis jetës së sipërme, plot gjallëri, ritëm e gaz të shfrenuar prej narkomaneje dhe jetës së poshtme të nënurës, që atij i pëlqeu ta quante më mirë një subjetë, një të tillë jetë mizerabël që paksa dallohej nga vdekja. Iu bë se nga honet e nënurës mbërritën gjer te dritarja e tij të qarat e pareshtura të Jozesë së vogël. Ishte pothuajse i bindur se kishte lindur nga prindër të varfër. Mbase ka qenë fëmija i pestë a i gjashtë. Në një moment krize e ëma apo i ati e ka lënë ashtu, të mbështjellë me pelenat e rreckosura, buzë shtyllës gjigante e të ftohtë akull të urës dhe pastaj është zhdukur në mjegullën e përjetshme të së panjohurës, duke i lënë trashëgim, veç jetës e vdekjes, një emër të thjeshtë, shkruar trashë, nga një dorë e pastërvitur mirë: “Joze Parnas.”
I shkreti Joze! S’ka për t’i njohur kurrë prindërit, megjithëse çdo çast do të ëndërrojë për takimin fatlum. (Me takime të tilla rozë janë të mbushura fund e krye romanet e shkruara nga kolltukët e sfungjertë.) Mjerisht, jeta e vërtetë, e ashpra jetë, s’është ulur kurrë në të tillë kolltukë, ku ajo do të fundosej, sigurisht, se është e rëndë, tepër e rëndë. Apo jo Joze? Ti e ke ndier peshën e saj mbi supet e dobëta të të porsalindurit, kur ajo kalonte mbi urë e ti qaje, qaje gjersa në vend të biberonit të vunë në gojë gishtin tënd të vogël. Cilët kanë qenë prindërit e tu, Joze Parnas?
* * *
Kaluan ditë e, megjithatë, i sëmuri i vogël i dhomës nr. 5 nuk ndihej më mirë. Kishte marrë të ftohur të rëndë në të dyja anët, që e bënte edhe më serioze gjendjen e fëmijës, që vuante nga një komunikim interatrial i lindur. Në dhomën e tij qenë shtruar edhe fëmijë të tjerë, më të vegjël se Joze. Çdo ditë u vinin prindërit e i gëzonin me praninë e tyre dhe lodrat e ushqimet e shumëllojshme që u sillnin. Megjithatë, Joze nuk ndihej i vetmuar. Kishte kohë që ishte mësuar me gjendjen e tij. Gjer atëherë askush s’i qe afruar (veç fëmijëve të dhomës) kur në ditën e tridhjetë të shtrimit e vizitoi një zonjë rreth të pesëdhjetave, përfaqësuese e një shoqate bamirëse. Ajo bisedoi pak me të, e kapi lehtë nga faqet me një buzëqeshje as më të ngrohtë as më të ftohtë sesa fotografitë pozuese dhe i la një pako të vogël ëmbëlsirash dhe kullën e famshme të Eifelit, që fëmijës i solli ndër mend padashur nënurën e tij. Kaluan shumë ditë të tjera dhe zonja s’erdhi më. Kjo gjë duhej t’i bënte përshtypje fëmijës, por ai tashmë ishte mësuar të braktisej.
Ishte braktisur sapo kishte thithur për herë të parë ajrin e rëndë të qytetit të huaj, pra sapo kishte lindur. Çdolloj braktisjeje tjetër do t’i dukej një lodër përpara më së madhes sfidë që i kishte bërë jeta sapo kishte hapur sytë, sapo kishte marrë frymë dhe kishte lëshuar paskëtaj të qarën e parë, që ishte gëlltitur sakaq nga gjigantja nënurë. Kështu që atë s’e kishin gjetur menjëherë, sado që u shqye së qari. Atë e gjetën vetëm të nesërmen, e gjetën atëherë kur fëmija në të vërtetë nuk qante dhe s’kishte thirrur për ta ndihmuar. Qe lodhur së qari, qe lodhur së jetuari, sapo kishte lindur.
* * *
Bri shtratit të Jozesë u shtrua djaloshi Petër Wintersi, i biri i konstruktorit të famshëm të robotëve, inxhinierit Robertson. Fëmijët u miqësuan aq shumë njëri me tjetrin, sa qe e vështirë t’i ndanin atë mëngjes shkurti, kur Jozenë e veçuan në dhomën e të sëmurit rëndë. Gjendja e pashpresë e Jozesë e dëshpëroi Robertsonin.
– Doktor Armstrong, a nuk do të meritonte fëmija një kujdes disi më të veçantë? Me sa shoh, ai është i sëmuri më i rëndë i klinikës suaj! – i tha atë mëngjes drejtorit të spitalit, dr. Armstrongut, i cili pas largimit të dr. Olafit kishte mbetur mjeku i vetëm i klinikës.
– Jemi në ditë të vështira, profesor. Financimi shtetëror për këtë vit na është përgjysmuar dhe kam qenë i detyruar ta pakësoj ndjeshëm personelin e shërbimit. Për këto arsye, Olafi u detyrua ta linte klinikën tonë i pakënaqur nga pagesa. Për njëqind shtretër kam vetëm tri infermiere shërbimi dhe është e pamundur të lë në dispozicion të fëmijës njërën syresh, qoftë edhe për një ditë. Veç të tjerave, profesor, klinika po shpenzon ca si shumë për fëmijën, ndërkohë që askush nuk paguan për të. Përqindja e shoqërive bamirëse s’mjafton as për ushqimin e tij.
– Më thatë pak më parë se fëmija s’ka oreks dhe se prej disa ditësh s’ka futur gjë në gojë.
– Ah, jo, këtu nuk kam parasysh ushqimin që duhej të merrte nga goja, por atë që ia japim nëpërmjet infuzionesh të albuminave, glukozës, vitaminave.
– Atëherë, shpenzimet po i përballoj unë, Armstrong. Sa ju detyrohem?
– I dashur Robertson, pavarësisht nga përpjekjet tona, fëmijës s’i mbetet shumë kohë për të jetuar. Është në gjendje të pashpresë. Ka një sërë komplikacionesh dhe në gjendjen e tij fizike ndërhyrja operatore do të ishte një orvatje e kotë.
– Pra?!
– S’jemi aq të pashpirt, i dashur Robertson, sa të mos e përballojmë atë për…
– Për atë pak kohë që i mbetet… – ndërhyri profesori ironik.
Armstrongu pohoi në heshtje me kokë.
– Pra, s’keni ndër mend të vini për fëmijën një kujdestare të posaçme?
– Jo! Nuk mund të bëjmë të pamundurën. Do të kemi një kujdes disi të veçantë, por s’mund të angazhojmë për tërë kohën njërën nga infermieret tona. Mos dëshironi që, për hir të një të sëmuri të pashpresë, të rrezikojmë të vegjlit e tjerë?
Robertsoni u mendua një çast.
– Ç’do të thoshit, Armstrong, sikur t’u sillja një person të specializuar për ndihmë të sëmurëve?
– Më falni, profesor, por s’kam ndër mend të marr në punë njerëz të tjerë.
– Dëgjomëni deri në fund, i dashur Armstrong. Ju s’do të paguani asgjë për të, megjithëse ai do të qëndrojë tërë kohën këtu. S’do të ketë nevojë të ushqehet dhe as do të jeni i detyruar t’i gjeni vend për të fjetur.
– Ç’njeri na qenka ky, Robertson?
– Më shumë nga ç’është cilido nga ne, Armstrong!
– Unë s’po ju kuptoj, i nderuar profesor! – thirri Armstrongu, kinse i habitur, – por, sidoqoftë, silleni. Nga përshkrimi juaj, duket të jetë njeri tepër interesant.
* * *
– Po ky qenka një robot! Bah, kjo s’më shkonte ndër mend! Po ç’është në gjendje të bëjë ky, profesor?
– Shumë më tepër nga ç’mund të bëjë personeli juaj gjysmak. Është pjella ime e fundit. U detyrova ta ndërtoj me urgjencë. Është, pra, një fëmijë i lindur para kohe, por, sidoqoftë, i përsosur, Armstrong. Ai do të sfidojë sistemin e vjetër të shërbimit tuaj, doktor, dhe ka për t’u bërë për fëmijën jeta e dytë e tij. Ai ka për të jetuar për të, ose do të vdesë së bashku me të.
– Aha, i shtrenjti Robertson, mos doni të thoni se roboti juaj ka shpirt, se ai ndien, se ai, ah, mend më vjen të qesh, se, pra, mund edhe të qajë?
– Po, po, Armstrong… ai e do fëmijën, e do me gjithë zemrën e tij prej çeliku. Apo jo, Robi?
– Pooo, proofeesoor! – u dëgjua përgjigjja e Robit, zëri i trashë, pakëz i zvarritur dhe me një tingëllimë të veçantë metalike. Unëëë e duaaa shuumëëë Joozeenëëë… Shuuumëëë…
Armstrongu u praps sa i mahnitur aq edhe i tronditur nga ajo shpikje djallëzore, siç e quajti me mend.
– Oh, Perëndi, po ky është një përbindësh, Robertson! Thuaj, thuaj, pra, se është një përbindësh metalik! Ç’paske bërë kështu? S’kam parë kurrë një robot që të mund të flasë kështu, kurrë! Si e bëre, si e bëre këtë? – pyeti me zë të ulët doktori, duke e ndier veten të përshkohej nga dridhma rrëqethëse.
– Ti ke një tru elektronik, Robi, apo jo? – iu kthye robotit Robertsoni.
– Po! Unë kam tru elektronik, – iu përgjigj Robi.
– Ti je më i zgjuar sesa njerëzit Robi.
Roboti s’u përgjigj.
– Mos u habisni, Armstrong! Ai nuk mund t’i përgjigjet çdo pyetjeje! Truri i tij ka të regjistruar dy mijë pyetje, përgjigje dhe shprehje, të cilat zakonisht i zotërojnë fëmijët e kësaj moshe sa ç’është edhe Joze. Për këtë kam punuar shumë me psikologun Jorn Tamas. Pra, mund të jeni i qetë. Ai s’është aq i zgjuar sa ç’duket. Po ashtu, le të qetësohen zonjushat infermiere. Robi s’ka për t’i konkurruar. Ai ka lindur vetëm për këtë fëmijë dhe mbase ka për të vdekur për të. Robi, përse linde ti në këtë botë? – pyeti Robertsoni robotin.
– Unë… kam lindur… për të ndihmuar fëmijën! – iu përgjigj Robi.
– Jo, ti ke lindur për ta vdekur atë!
Përsëri Robi s’u përgjigj.
– Ai nuk e njeh fjalën vdekje. Pra, është një robot optimist. Ai nuk pajtohet me vdekjen e fëmijës dhe as me vdekjen e tij!
Armstrongu vështronte si i shushatur.
Robertsoni pyeti përsëri Robin.
– Fëmija është më mirë, Robi?
– Po… fëmija është më mirë…
– Ti je vëllai i tij, Robi?
– Po, unë jam vëllai i tij. Jepma dorën! Jepma dorën!
“Jepma dorën!” Robi e kërkonte shpesh këtë gjë dhe kjo e bënte të dukej si një robot i sëmurë, që vuante nga ide fikse.
– Profesor, përse roboti ua kërkon gjithnjë dorën? – pyeti Armstrongu që, ndërkohë, e kishte mbledhur veten.
– Si një robot me zemër të madhe, ai s’mund të rrojë pa këtë bashkim duarsh. Veçse jo çdo dorë e ngroh atë! Të ftohtat duar e ftohin Robin, e vdesin atë…
Armstrongu qeshi.
– Si? Nuk e besoni këtë? Megjithatë, është e tepërt, Armstrong, t’ju shpjegoj gjithçka. Mbase, do t’i shihni me sytë tuaj ato që është në gjendje të bëjë Robi im. Apo jo, Robi?
Robi modest nuk u përgjigj.
Konstruktori e kishte dëshiruar pikërisht të tillë.
* * *
Siç pritej, fëmija dhe Robi u miqësuan shpejt. Në fillim për të voglin roboti ishte një kukull e madhe, me ndërtim të çuditshëm të trupit, të kokës e gjymtyrëve, por u habit e qeshi me zë të lartë kur Robi i bëri të njohur:
– Le të njihemi! Unë quhem Robi. Po ti kush je?
Fëmija i tha emrin. Pastaj, Joze pyeti a kishte nënë a baba.
Robi iu përgjigj se kishte vetëm një baba dhe se ai quhej Robertson.
Prapë, fëmija e pyeti sa vjeç ishte. Robi u përgjigj se sapo i kishte mbushur të tetë vjetët.
– Pra, qenkemi njëlloj në moshë! – foli fëmija i kënaqur.
– Po, ne jemi moshatarë! – pohoi Robi.
– Robi, pse je veshur kështu, tërë hekur? – pyeti fëmija, duke ia ledhatuar gjymtyrët e çelikta.
– Një ditë, kur shkoja rrugës, më sulmuan qentë dhe më hëngrën vithet! Që nga ajo kohë u vesha kështu dhe qentë s’më kanë ngacmuar më. Ata nuk mund të hanë hekur.
Fëmija qeshi me gjithë zemër. Robi na qenkësh shakaxhi. Fëmija bëri edhe shumë pyetje të tjera, të cilave Robi iu përgjigj saktësisht. Por njërës pyetje Robi s’mundi t’i përgjigjej. Fëmija e pyeti se ç’do të thotë të vdesësh. Ç’është, në të vërtetë, vdekja? Por Robi heshti. Fëmija pyeti me këmbëngulje. Robi i kishte shtrënguar nofullat e çelikta. Dukej si i humbur, si të mos kishte dëgjuar gjësendi.
– Ti, Robi, je i keq! Ti nuk përgjigjesh!
– Unë s’jam i keq. Unë jam i mirë. Edhe ti je i mirë.
Fëmija buzëqeshi dhe u pajtua me Robin. Pastaj fëmija i kërkoi ujë, të cilin Robi e mbushi të freskët në çezmë.
* * *
Prej shumë ditësh Robi qëndron i ulur në poltronë pranë kokës së Jozesë. Fëmijës i del gjumi në mes të natës dhe e sheh gjithnjë syhapur Robin e dashur.
– Robi! Po ti, pse nuk fle? Ke ditë pa fjetur. Ti ke për t’u sëmurur, Robi… – thotë me shqetësim fëmija.
Por Robi e qetëson. I thotë se s’është e vërtetë se ai nuk ka fjetur. Bile, ka bërë goxha gjumë edhe ashtu, ndenjur. Madje, ka parë edhe ca ëndrra të bukura që vetëm ai, si Robi, mund t’i shohë. Fëmija i lutet t’i tregojë ndonjërën syresh.
Robi nis t’ia tregojë dhe fëmija gajaset së qeshuri.
Dr. Armstrongu e dëgjon nga dera gjysmë e hapur. Ai qesh nën buzë.
“Të tillë psikoterapie zor se do ta bëja kaq mirë!” – mendon. – “Ky Robi qenka djalli vetë!”
Dr. Armstrongu hap derën dhe i flet në emër Robit, por roboti nuk i përgjigjet. Armstrongu i flet për diçka tjetër, por Robi përsëri hesht. Fëmija qesh.
– Ai flet vetëm me mua! Robi është vëllai im… – thotë ai me krenari. – Apo jo, Robi?
– Po! Robi flet me fëmijët. Robi flet me profesor Robertsonin! – përgjigjet Robi duke tundur lehtë kokën (në të vërtetë, kjo është buzëqeshja e tij. Ai s’di të buzëqeshë ndryshe).
I prekur në sedër, sikur të paskësh biseduar me një njeri të vërtetë, Armstrongu buzëqesh me hidhërim dhe del jashtë duke përplasur derën. Fëmija përkëdhel Robin, ndërsa ky tund lehtë kokën. Ai i dhuron fëmijës së dashur buzëqeshjen. Ai s’mund të buzëqeshë ndryshe, veçse kështu…
* * *
– Eja të flemë bashkë, sonte! – i tha një mbrëmje fëmija.
– Jo! Unë nuk fle në shtrat. Unë fle… në divan, – përgjigjet Robi.
Megjithëse fëmija i lutet shumë, Robi nuk tundet nga e tija.
– Unë, nuk fle në shtrat, nuk fle!
Joze hidhërohet, mend qan, por ja, sërish kërkesa periodike “Jepma dorën, jepma dorën” e zbut fëmijën që pas pak e zë gjumi i rëndë i etheve. Fëmija fle. Dora e çeliktë e Robit mbështetet mbi ballin e djersitur të të voglit. Zhiva e gishtërinjve, gjaku i vërtetë i Robit, lëviz me shpejtësi. Faqet llamba të Robit skuqen papritur.
Fëmija ka temperaturë të lartë.
Robi del nga dhoma duke pëshpëritur: “Ndihmë! Ndihmë! Ndihmë!”
Infermieren e shërbimit e ka zënë gjumi dhe ai e zgjon me dorën e çeliktë. Ajo zgjohet e trembur dhe e pyet se ç’ka ndodhur.
Robi nuk përgjigjet, por pëshpërit me këmbëngulje të dhimbshme: “Ndihmë, ndihmë!”
E alarmuar, ajo vështron gjakun e bardhë të Robit të ngritur në nivel kërcënues, vështron faqet e skuqura të Robit dhe nxiton drejt të voglit.
Fëmija ishte goditur nën urë rëndë dhe pa asnjë shpresë, sikur ajo t’i kishte derdhur në kraharor veç të ftohtët edhe peshën e betonit qindravjeçar të kalldrëmit të mbiurës, shinave të hekurta, automjeteve të panumërta, kalimtarëve, gjithçkaje të rëndë.
* * *
Natën e fundit roboti u shtri të flinte me të. Jo, ai si Robi nuk deshi të flinte, por fëmija e kapi dhe e detyroi të shtrihej. Madje, i vogli ia vuri dorën e çeliktë nën kokë dhe i nxehtë siç ishte, ftohtësia e gjymtyrës së Robit e kënaqte dhe e qetësonte disi. Fëmijën e zuri gjumi shpejt dhe gjaku i Robit, zhiva e bardhë, lëvizi me shpejtësi në arteriet prej qelqi të robotit. Faqet iu skuqën më shumë se një natë më parë dhe i gjori Robi nisi të pëshpëriste për ndihmë. Ai duhej të ngrihej, por koka e fëmijës, që digjej flakë dhe që ishte mbështetur mbi gjymtyrë, s’e linte ta bënte këtë.
Një çast, fëmija u përmend.
– Çfarë ke, Robi? – pyeti ai. – Ç’ka ndodhur?
Por Robi pëshpëriti me këmbëngulje frazën e alarmit, kurse fëmija përsëri e humbi mendjen e ra në gjumë të thellë.
I shkreti Robi! Thirri për një kohë të gjatë e pastaj s’u ndie më.
Atë natë shumë e lodhura infermiere e shërbimit flinte në kolltukun e butë. Dera e poshtme ishte e mbyllur dhe përpara se dr. Armstrongu të hynte në klinikë, duhej të shtypte butonin e ziles që ajo të zgjohej për t’ia hapur.
Sa për Robin, ajo s’para shqetësohej. Ishte e sigurt se konstruktori nuk e kishte bërë atë një robot spiun për ta kallëzuar te dr. Armstrongu se ajo flinte, flinte, flinte, ndërkohë që duhej të rrinte zgjuar, zgjuar, zgjuar…
Kur ndaj të gdhirë infermierja e shërbimit të natës hyri në dhomën e Joze Parnasit, klithi e tronditur.
Në shtrat shtrihej trupi pa jetë i fëmijës (ajo ishte mësuar ta njihte vdekjen edhe së largu), kurse pranë tij ishte roboti, shtrirë edhe ai, me njërën nga gjymtyrët nën kokën e Jozesë. Edhe Robi dukej pa jetë, sikur të dy të kishin vdekur në të njëjtën kohë.
Dr. Armstrong mbeti edhe ai si i ngrirë.
– S’kam parë kurrë një vdekje si kjo? – foli si me vete, i mbështetur në pragun e derës.
– Dy vdekje të tilla! – dëgjoi prapa krahëve zërin e dridhur të profesorit. – Sepse edhe ai ka vdekur.
– Robi?
– Po, Armstrong, edhe Robi ka vdekur.
– Si mund të vdiska një robot, profesor?
– Më lehtë nga ç’mund të vdesë çdonjëri nga ne. Ai e deshi shumë fëmijën, e deshi si vetë jetën dhe vdiq bashkë me të, ndërkohë që personeli juaj i shërbimit shihte ëndrra qiellore, zoti Armstrong.
– Vdekja e djalit ishte e pashmangshme, profesor. Ajo pritej. Do të ndodhte një ditë. Mua më shqetëson vdekja e çuditshme dhe misterioze e robotit. A thua, Robi të ketë ndier gjer në një shkallë të tillë?
– Robi ushqehej me ngrohtësinë e trupit të fëmijës. Mjaftonte prekja e trupit të tij ose, të paktën, afërsia e madhe ndaj trupit, që të funksiononte mekanizmi i tij i ndërlikuar. Vdekja e ftohu Jozenë e dashur. Pra, edhe Robin besnik e të dhembshur. Kjo dhe ndryshimet biokimike të vdekjes ishin të paracaktuara nga unë që ta vdisnin Robin dhe ai s’mund të kishte tjetër fund, veç këtij. Sikur ju, Armstrong, personeli juaj i shërbimit, të ishit sa një Robi, të kishit shpirtin e tij, mbase fëmija i gjorë… Por ç’them kështu? As Robi dhe as mijëra robotë si ai, as ju, Armstrong, s’do të jeni në gjendje për t’ua ndryshuar fatet të sëmurëve të nënurave. Lamtumirë, Joze i shtrenjtë! Lamtumirë dhe ti, o Robi! Dhe dëgjo, Armstrong! I varrosni bashkë, sepse e kanë dashur shumë njëri-tjetrin, shumë, a më kupton, doktor, shumë…
NDIQE LIVE "PANORAMA TV" © Panorama.al
