Ky vit shënon njëqindvjetorin e vdekjes së Marsel Prustit dhe botimit në anglisht të vëllimit të parë të kryeveprës së tij “Në kërkim të kohës së humbur”. I konsideruar gjerësisht nga studiuesit dhe kritikët si një nga romanet më të mëdhenj modernist të të gjitha kohërave, ai fitoi admirimin bashkëkohor të Virginia Woolf . “Ah, sikur të mund të shkruaja kështu!” shkroi ajo në një letër drejtuar Roger Fry në vitin 1922. Ashtu si Woolf dhe James Joyce, të cilët do të botonin romanet e tyre novatore atë vit, Prusti theu në mënyrë spektakolare konventat realiste të drejtuara nga komplotet e letërsisë së shekullit të 19-të, për të krijuar diçka krejtësisht të re. Aq e re në fakt sa edhe sot e kësaj dite mbetet thellësisht e keqkuptuar.
Ashtu si me Uliksin e Joyce-it , “Në kërkim të gjatësisë së kohës së humbur” (është zyrtarisht romani më i gjatë në botë) dhe kompleksiteti i perceptuar do të thotë se shumë më tepër ka të ngjarë të kenë dëgjuar për klishetë që rrethojnë veprën sesa ta kenë lexuar atë. Ne mund të mendojmë për makeleinet e zhytura në çaj që sjellin kujtime të së kaluarës, fjali tepër të gjata dhe vetë Prustin, me sytë e tij të varur dhe mustaqet e zbehta, të mbështjellë në dhomën e tij të gjumit të veshur me tapë duke punuar me obsesion mbi opusin e tij magnum. E gjithë kjo mund të na bëjë të besojmë se vepra është një kënaqësi estetike e padepërtueshme, tepër e gjatë, që duhet shijuar vetëm nga një numër i vogël individësh me vetulla të larta që dëshirojnë të demonstrojnë kredencialet e tyre kulturore. Në këtë do të gabojmë shumë.
‘Perdu’ në titullin origjinal frëngjisht, À la Recherche du Temps Perdu, do të thotë edhe ‘i humbur’ dhe ‘e humbur’, një nuancë që është e pamundur të kapet në një përkthim në anglisht.
Christopher Prendergast, redaktor i edicionit të Penguinit të “Në kërkim të kohës së humbur” dhe autor i disa librave mbi Proustin, duke përfshirë librin “Të jetosh dhe të vdesësh me Marsel Proust” të botuar së fundmi, pranon vështirësitë e përmbledhjes së romanit. “Bota imagjinare e Proustit është shprehimisht dhe qëllimisht një botë në një gjendje fluksi të vazhdueshëm. Ajo vetë-transformohet dhe zhvendoset dhe kjo e bën atë rrënjësisht rezistente ndaj çdo lloj përmbledhjeje të shpejtë,” i thotë ai BBC Culture. Megjithatë, kur shtyhet të provojë një përshkrim të shkurtër, ai vëren se pavarësisht natyrës së tij eksperimentale, ka ende një thurje narrative përgjatë romanit. “Ai tregon historinë e një personi nga fëmijëria e deri diku vonë në moshën e mesme dhe kulmon me zbulimin dhe përqafimin e një profesioni, që është vokacioni i një shkrimtari”, thotë ai.
Rrëfimtari që në moshë të re dëshiron të hyjë në shoqërinë e lartë të familjes Guermantes, por kjo dëshmohet të jetë e cekët dhe snob kur më në fund fiton pranimin. Jeta e tij e dashurisë është po aq zhgënjyese, duke shkuar nga një katastrofë pas tjetrës, veçanërisht në lidhje me marrëdhënien e tij me Albertinën, një shpirt i lirë, të cilën fillimisht e takon gjatë pushimeve dhe më vonë përfundon praktikisht i burgosur në një ilustrim tragjik të shkatërrimit. Natyra e xhelozisë seksuale, kjo është e gjitha ”
Narratori mund ta konsiderojë përvojën e tij të jetuar “të humbur” – sigurisht që nuk është dhe do të formojë përfundimisht frymëzimin për romanin e tij – por lexuesi nuk ka gjasa të pajtohet kurrë. Siç shkroi studiuesi i ndjerë i Proustit Roger Shattuck në “Rrugën e Proustit”: Ky “roman i ndaluar sipërfaqësisht” përmban një “një botë me vende të gjalla dhe personazhe intensivisht njerëzore” të cilat kombinohen për ta bërë atë ” romanin më të madh të shekullit të XX-të.
“Në kërkim të kohës së humbur”, thekson se nuk është kurrë vonë për të përqafuar profesionin tuaj të vërtetë
Teksa shoqërojmë tregimtarin në udhëtimin e tij, ne hyjmë në një botë në një gjendje të thellë fluksi që përshkon dekadencën e Belle Époque, rrënimet sociale dhe politike të shkaktuara nga Çështja Dreyfus dhe traumën e Luftës së Parë Botërore. Personazhet e shumtë të paharrueshëm që ndeshim përfshijnë Charles Sëann, dashuria obsesive e të cilit për ish-kurtezanen Odette parashikon marrëdhënien e narratorit me Albertinën dhe vajzën e tyre Gilberte, e cila do të jetë dashuria e parë e rrëfyesit. Gilberte më vonë do të martohet me Robert de Saint-Loup-in, vetë një anëtar i klanit të famshëm Guermantes, i cili përfshin Dukeshën magjepsëse de Guermantes dhe homoseksualin e çuditshëm, Baron de Charlus. Bota e tyre vezulluese, por përfundimisht e cekët, shihet se gradualisht ia lëshon vendin një borgjezie filiste, të mishëruar nga zonja vulgare dhe hipokrite Verdurin dhe “klani i saj i vogël”.
‘Apeli universal’ i tij
Romani që sapo kemi lexuar, i cili supozojmë se është romani që ka shkruar narratori, është shumë më tepër se një tregim i rrugëtimit të një njeriu drejt pjekurisë. Siç vëren Shattuck, “romani shpalos një jetë përvojash, të cilat zgjerojnë kuptimin tonë për dashurinë dhe natyrën, kujtesën dhe snobizmin”. Ajo gjithashtu ofron shpresë për të gjithë ata që mendojnë se jeta e tyre është “shkatërruar” sepse ata nuk e kanë gjetur ende qëllimin e tyre në jetë. Nëse asgjë tjetër, thekson se kurrë nuk është vonë për të përqafuar profesionin tuaj të vërtetë.
NDIQE LIVE "PANORAMA TV" © Panorama.al
