Nuk i kushtohet ndonjë figure historike, as politike, madje edhe realizuesit janë të shumtë në numër, me qëllim që të mos ketë një të parë mes tyre.Me nismën e Tirana Art Lab Qendër për Artin Bashkëkohor, po ngrihet në Tiranë skulptura më e madhe që është realizuar ndonjëherë. Nuk është e bronztë dhe as e mermertë. Dru dhe gazetë. Synimi është debati. Projekti titullohet “Monument Ginger Society Tirana”, i konceptuar nga Klara Schiller dhe Valerian Maly dy artistët e parë, pjesëmarrës në programin Artistë në Rezidencë. Për më shumë se një muaj, dy artisët zviceranë, kanë zhvilluar këtë projekt, por jo të vetëm. Në ndihmë u kanë ardhur 30-40 artistë të rinj, pedagogë të arteve pamore e jo vetëm, apo përfaqësues të shoqërisë civile, njerëz të njohur e të panjohur, mes të cilëve Ema Andrea, Nikolin Bujari, Ilir Kaso, Amos Zaharia, Laert Kola etj. Kjo jo thjesht sepse skulptura është gjigante (12 x 3 x 5m) dhe artistëve u duhej një dorë ndihme. “Monument Ginger Society Tirana” konsiston në ndërtimin e një skulpture monumentale jo hierarkike, që si synim kryesor ka krijimin e një hapësire për debat dhe shkëmbim mendimesh mbi shoqërinë, artin, filozofinë, politikën etj. Skulptura do të ekspozohet pikërisht përpara zgjedhjeve në Qendrën Sociale në rrugën “Hoxha Tahsin” përgjatë dy javëve.
Jo tradicionale
Sa herë që flasim për një skulpturë, menjëherë në mendje nga vjen imazhi i një monumenti kushtuar një figure historike apo politike. Gjatë diktaturës, skulptura, ashtu si edhe çdo art tjetër, është shfrytëzuar si element i propagandës së kohës. Çdo monument mbante era politikë, madje edhe në rastet kur nuk bëhej fjalë për baballarët e marksizëm-leninizmit. Kishte skulptura me luftëtarë, punëtorë, fshatarë, me duaj gruri e kazma etj. Të gjithë përfaqësues të një klase të caktuar shoqërore. Por edhe më vonë skulpturat janë lidhur gjithnjë me emra konkretë, ndërkohë që në Shqipëri nuk bëhet fjalë për skulptura publike, apo skulptura parku. Dy artistët zviceranë, Klara Schiller dhe Valerian Maly, vendosën të mos bënin asgjë të ngjashme, por t’i “kushtojnë” një vepër xhenxhefilit. Sipas realizuesve të kësaj vepre, “me ndërtimin e një rrënje gjigante të xhenxhefilit, si një simbol për jo hierarkiken, projekti kërkon të ironizojë aktin e monumentalizimit. Ky ironizim arrihet duke i dhënë skulpturës jo vetëm një madhësi të ekzagjeruar, por edhe nga materiali i lirë dhe i thjeshtë i përdorur, siç është druri dhe gazetat”.
Xhenxhefili, koncept filozofik
Duket e çuditshme pse artistët kanë zgjedhur pikërisht një rrënjë xhenxhefili. Nuk është rastësore. Sipas Adela Demetjas, drejtoreshë e Tirana Art Lab Qendër për Artin Bashkëkohor, xhenxhefili në fushën e botanikës konsiderohet si një bimë rizomatike, e cila rritet nën tokë në mënyrë të çrregullt dhe pa një strukturë të caktuar. Ajo e krahason me rrjetet e njohura sociale, si Facebook, apo Twiter, të cilat zhvillohen dhe zgjerohen me shpejtësi pa u varur nga kurrkush. Ndaj dhe artistët kanë zgjedhur këtë rrënjë, si për të thënë se shoqëria duhet zhvilluar në këtë mënyrë, pa klasa, pa rangje, pa emra, pa një të parë në krye. Kjo për sistemet shoqërore, për politikën, por pse jo edhe për artin. Dhe në Shqipëri kjo çështje është edhe më e ndjeshme. Një sistem arti që funksionon në bazë të klaneve dhe emrave dhe jo thjesht të aftësisë. Sipas realizuesve, në filozofi, rizoma është një koncept filozofik i zhvilluar nga Gilles Deleuze dhe Félix Guattari. Rizoma, në këtë rast xhenxhefili, është metafora e një modeli 100 % jo hierarkik.
Ideuar në Kinë
Klara Schiller dhe Valerian Maly e kanë “mbjellë” xhenxhefilin edhe në vende të tjera. Ka ndodhur më parë në Zvicër, por ka lindur në Kinë, një nga vendet më të mëdha kultivuese të xhenxhefilit në botë, pas Indisë. Pikërisht në Kinën komuniste, ku nuk mund të flitet për barazi mes njerëzve, ndonëse komunizmi e predikon një gjë të tillë. Artistët kërkonin një mundësi për të reaguar ndaj sistemit dhe këtë e bënë përmes kësaj skulpture, e cila pati një impakt të fortë në Pekin dhe mblodhi rreth vetes një numër të madh vullnetarësh, që morën pjesë në ndërtimin e skulpturës gjigande (edhe më e madhe se në Tiranë). Edhe këtu, dy artistët gjetën mbështetjen e vullnetarëve. Përgjatë 4 javëve, studentë të Akademisë së Arteve, si dhe universiteteve të tjera, profesorë të Akademisë, njerëz të thjeshtë, aktivistë nga shoqëria civile dhe aktivistë nga qendra sociale etj. janë bërë pjesë e grupit që ka realizuar skulpturën.
ALMA MILE
NDIQE LIVE "PANORAMA TV" © Panorama.al
