NGA HAXHI BALLIU/ Është fillim shkurti. Pasi kemi lënë pas shpine detin Jon, marrim kthesën djathtas. Përbri na shfaqet një panoramë tjetër. Përballë shtrihet mali i Polinit, në Kalabri dhe syri do të kapë shkëmbinjtë e malin me dëborë . Qyteza që shfaqet rrëzë maleve është Kastrovillari.
Edhe pse janë ditët e para të shkurtit, aty-këtu lulet e bardha të kumbullave, apo ato rozë të pjeshkëve, të japin sinjalin se pranvera është në prag. Kastrovillari është një qytet i vendosur në pjesën veriore, në shpatet e masivit Polino, në një lartësi prej 362 metra mbi nivelin e detit dhe ndodhet 30 km larg nga deti Jon, me një klimë të butë që iu ofron turistëve mundësi të shumta për të kaluar pushime të këndshme buzë detit dhe për të gjetur qetësi pranë natyrës së pandotur të Polinos, duke thithur ajrin e shëndetshëm malor.
Në këto zona çdo fshat është plot histori, legjenda, tragjedi dhe lavdi. Kastrovillari është qytezë ku gjendet edhe një numër i konsiderueshëm arbëreshë. Shumë familje nga diaspora janë vendosur në eksodin e parë rreth viteve 1991, shumë të tjerë kanë ardhur më pas. Ata jetojnë, punojnë prej vitesh dhe janë integruar në këtë qytezë. Festa e Karnavaleve në Castrovillari organizohet nga Qendra Kulturore “Pro Loco”, e cila i dërgoi edhe ftesën Qëndrës Kulturore të Fëmijeve në Librazhd, në bashkëpunim me Administratën Komunale, Rajonin e Kalabrisë, Parkun Kombëtar Pollino, Mediokratët BCC, Gaz Pollino, Provincën e Cosenza, MIBACT, F.I.T.P., IOV, EPLI, Komitetin për Mbrojtjen e Konsumatorit, mbështetur nga sponsorë të shumtë privatë, zbukuruar nga markat A.C.T. (Mjedisi, Kultura, Turizmi) dhe Festivali Castrovillari Città. Kanë kaluar 65 vjet nga ngjarja e lindur në prehrin e Pollinos në vitin 1959, falë intuitës së profesorit Vittorio Vigiano që i dha jetë edicionit të parë.
Në peizazhin e bukur të “Vila Bonifatit”, në zemër të vreshtave, paraqitet programi i Edicionit të 66-të të Karnavaleve të Castrovillarit dhe Festivalit Ndërkombëtar të Folklorit, ditën e shtunë, 10 shkurt 2024. Prezantimi i programit, bëhet me mirëseardhjen e të ftuarve nga vëllezërit Di Marco dhe në dollinë e Karnavaleve të kuruara nga kantinat “Ferrocinto” zbukuruar nga performancat e Maestrit të shkollës së muzikës “F. Kili” nga Castrovillari. Me kostumet e King Karnaval, Rosario Rummolo, në ato të Lentit, Martina Aloisio dhe në kostumet e Organtino, Camillo Maffia. “Organtino” është në fakt maska e lashtë e komedisë Castrovillariane që prej disa vitesh, falë profesorëve Mimmo Martire dhe Maura Bianchini, që e falsifikuan në letër, shoqëron Karnavalin e Castrovillarit dhe për të cilën kemi dëgjuar tashmë, që nga viti 1635, kur historia e “Organtinos”, një dialektal farsa e Çezarit u përhap Quintana, pikërisht me rastin e ritit të karnavaleve.
“Organtino” është edhe imazhi i Karnavaleve këtë vit falë punës së artistes kastrovillare, Anna Nigro, artiste portreti, grafik-dizajnere, 40 vjet mes ngjyrave, kanavacës dhe furçave, ndërsa grafika iu besua Asia Catucci shumë re të Printag di Castrovillari nga Francesco Gallicchio. Çmimi i vendosur nga konsultimi shkencor i “Pro Loco” dhe realizuar nga i mirënjohuri Michele Affidato, u jepet çdo vit personaliteteve kalabreze që veprojnë në botën e kulturës, politikës, artit dhe ekonomisë, të cilët me punën e tyre nderojnë dhe sjellin në ballë kombëtaren dhe ndërkombëtaren lajme, nga toka e tyre e origjinës.
Pas përshëndetjeve të presidentit të “Pro Loco”, Eugenio Iannelli, dhe kryetarit të Bashkisë Castrovillari, Mimmo Lo Polito, drejtori artistik Gerardo Bonifati, ishte ai që paraqiti programin.
Një detyrë e rëndësishme për organizatorët, një ringjallje e rëndësishme e vëmendjes mbi kulturën në favor të nismave për të vlerësuar traditat, njohuritë dhe shprehitë artistike, në dobi të territorit kalabrez dhe atyre që punojnë në fushën e promovimit të kulturës.
Dhe kur mëson se ky festival i karnavaleve u ndoq nga 40 mijë shikues, beson menjeherë se sa ngjarje e rëndësishme është kjo e gërshetuar edhe me festivalin folklorik ku marrin pjesë grupe nga Pulja, Sicilia, Shqipëria dhe Serbia.
Kastrovillarian. Mbreti i Karnavaleve në kërkim të Ndrikullës.
Shumë familje nga diaspora janë vendosur në eksodin e parë rreth viteve 1991, shumë të tjerë kanë ardhur më pas. Ata punojnë dhe janë integruar në këtë qytezë.
Një vit më parë këtu u përurua edhe busti i Gjergj Kastriotit Skënderbeu heroi ynë legjendar, subjekt i admirimit të trimërisë, mençurisë, simboli dhe përfaqësues i përhershëm i imazhit dhe identitetit evropian.
Pikërisht te ky bust vendosur te “Sheshi i kuq”, me simbolet dhe dy ngjyrat e flamurit shqiptar, u festua për herë të parë një organizim i tillë nga shqiptarët që emigruan këtu nga Shqipëria në këto 30 e ca vite.
Familjet e tyre veshur me kostumet kombëtare me flamuj në duar, nën tingujt e muzikës i dhanë jetë, shpirt e dinjitet kësaj feste edhe pse në dhe të huaj.
Në këtë ditë feste merrnin pjesë shumë familje shqiptare, arbëreshe, si edhe italiane. I ftuar ishte edhe arbëreshi At Bellusci, Av Tommaso Bellusci, Tommaso Ferrari etj.
Një falënderim i veçantë i shkon organizatorit Fatmir Filja, një emigrant nga Cerma që jeton këtu prej 30 vjetësh, i cili me inisiativën e tij, me përpjekjet e tij, me lodhje, preokupime, mbështet çdo aktivitet dhe nisma patriotike. Shumë shqiptarë të tjerë siç janë vllezërit Hasa nga Qarrishta e Librazhdit, të cilët me familjet e tyre i dhanë shpirt festës, dhe na bënë të ndihemi krenarë se Shqipërisë nuk i mungon vëllazëria, patriotizmi dashuria për atdheun. Fëmijët e Librazhdit, me bukurinë e tyre, kostumet kombëtare me flamujt në duar ishin bukuria e kësaj feste.
Karnavalet e dikurshme në foton e “Vogël” te “Pro Loco” të Castrovillarit që hapi “Gran Gala” e Folklorit” kushtuar të madhit Maestro Otello Profazio dhe përfshirë në posterin e edicionit të 66-të të aktivitetit të organizuar nga “Pro Loco”.
“Piccoli” me regji të Tiziana La Vitola dhe Gerardo Bonifati, përmes tregimit të shkruar nga Franko Pirera, kanë përfaqësuar ngjarjen e karnavaleve të viteve pesëdhjetë, duke interpretuar me pasion dhe mjeshtëri “të maskuarit”, pra personazhet dhe zakonet tipike të asaj kohe.
Pas ritualeve për vjeljen që zhvilloheshin në vreshtat e Castrovillarit, vend pushimi dhe pune të përditshme të fermerëve , e shperblyer nga pjelloria e harlisur e vreshtave, ne foton e Grupit “Folklorico della Pro Loco di Castrovillari” ku nuk munguan prania e çupave për të kujtuar Sarën, nje personazh i njohur i karnavaleve në Kastrovillari.
Emocionuese ishin fjalet e prezantuesit në natën e parë të koncertit, ku u tha shprehimisht kështu : “Dhe nga Italia në Shqipërinë fqinje me Grupin “Librazhdi”, nga qyteti me të njëjtin emër me vallet tradicionale me rastin e festave dhe argëtimeve popullore, vallet epike popullore që karakterizohen nga forca, burrëria, guximi, karakteri e eleganca.
Nga Shqipëria në qytetin e Trullit, Alberobello me ritmin e pandashëm të Pizicës vallja më e vjetër, tani shumë e njohur në të gjithë botën, e cila animohen ne dasma, festa, sfilata dhe serenata karnavalesh. Nga Apulia në Kalabri me grupin “Castruviddari”, themeluar në vitin 2003 në Shoqatën Kulturore “Aldo Schettini” për të përfaqësuar momente të jetës kastrovillare, duke përfshirë poezitë, këngët dhe vallet, trashëgiminë e çdo populli. Më pas, vallja e gjallë dhe ritmike me Grupin Folklorik “Kud Moravica” nga Serbia që ruan në traditë artin popullor të epokave të mëparshme përmes një repertori të kostumeve kombëtare dhe koreografisë nga çdo pjesë e territorit serb.
Për mbylljen e “Gran Gala “të Folklorit të mbajtur në Pala Organtino dhe prezantuar nga Carlo Catucci ndihmuar nga kengetarjaaktore, Silvia Alibrandi, së cilës i printe presidenti dhe drejtori Artistik i “Pro Loco cittadina”, Eugenio Iannelli dhe Gerardo Bonifati, si dhe këshilltarët rajonalë, Pasqualina Straface dhe Luciana De Francesco, vlerësuesi i turizmit Castrovillari, Ernesto Bello, grupi nga Sicilia, pikërisht nga ishujt Eolie, “Kantoni Popolar”, drejtuar nga Nino Alessandro, përmes këngëve, valleve dhe kostumeve të tyre, atmosfera me diell e “Ishujve të Erës”… bluja e detit dhe e verdha e diellit. Për ata që donin të mbështesin Karnavalet e Castrovillarit, ishte organizuar përmes “Lotarisë së Karnavaleve” një kontribut vullnetar për të gjithë të pranishmit, të cilët me një biletë prej 10 apo 20 euro, behëshin pjesë e këtij festivali si donatorë. Karnavalet në Castrovillari organizohen nga “Pro Loco” në bashkëpunim me Administratën lokale të Bashkisë, Rajonin e Kalabrisë, Parkun Kombëtar Pollino, Mediokratët BCC, Gaz Pollino, Provincën e Cosenza, MIBACT, F.I.T.P., IOV, EPLI, Komitetin e Mbrojtjes së Konsumatorit, I.G.F. mbështetur nga sponsorë të shumtë privatë, vlerësuar nga markat “Miss Italia”, “Repubblica Italiana” dhe “Castrovillari Città Festival”.
Kushtet e pafavorshme të motit ndaluan paradën e parë, e cila u shty për të dielën, 18 shkurt, por jo festivalin e Karnavaleve të Castrovillari, edicioni i 66-të. Padyshim, vendimi për të ndaluar paradën ishte i dhimbshëm, por i domosdoshëm. Mbrojtja civile kishte dhënë në orën 11:00 të ditës së shtunë, 10 shkurt, alarmin e motit dhe rrjedhimisht “Pro Loco”, organizatori i ngjarjes, në sinergji me Administratën e Bashkisë, me një vendim të menduar dhe aspak të thjeshtë, shtyu për të dielën e ardhshme (18 shkurt) paradën e parë, si dhe “Gëzimi Parada”. Moti i keq nuk e ndaloi festën dhe skena nuk ishte sheshi dhe rrugët, por “Pala Organtino”, struktura e tensionuar e ngritur në zonën e pazarit, falë bashkëpunimit me Shoqatën e Shfaqjeve të Udhëtimit UNAV, seksioni Kalabria dhe cirqet e presidentit, Riccardo Germinario ku binin ne sy shfaqjet nga jashtë.
Një kafe në Civita…
Kushdo që viziton Kalabrinë, nuk mund të largohet pa shkuar në Civita, që në shqip do të thotë: Çifti. Në Itali ekzistojnë akoma fshatra të tërë të banuara nga arbëreshët. Pavarësisht se me kalimin e kohës, emërtimet janë vënë edhe në italisht, sërish gjurmët e lashta shqiptare nuk kanë humbur.
Sot, numërohen rreth 50 fshatra arbëreshë, si CivitaÇivëti, Campomarino – Këmarini, Carfizzi – Karfici, Falconara Albanese – Fallkunara, Ginestra – Zhura, Eianina – Purçilli, Piana degli Albanesi – Hora e Arbëreshëvet, SanBasile – Shën Vasili, San Costantino Albanese – Shën Kostandini, San Cosmo Albanese – Strigàri, San Demetrio Corone – Shën Mitri, San Nicola dell’Alto – Shën Kolli, San Paolo Albanese – Shën Pali, Santa Sofia d’Epiro – Shën Sofia, etj.
Nga Kastrovillari deri këtu duhet të përshkosh më shumë se 30 kilometra rrugë dhe ia vlen të vish qoftë edhe për një kafe.
Sepse, sipas udhërrëfyesit tonë Durim Hasës, këtu kanë ardhur të gjithë personalitetet e politikës shqiptare si kryeministri Edi Rama, ish-presidentet Bamir Topi e Ilir Meta, Vjosa Osmani, po ashtu.
Me Mirin në Castrovillari
Fatmir Filja është tashmë një person publik në Kalabri.
Ka ardhur këtu 30 vite më parë nga Cerma e Lushnjës. Njohja e parë me të ishte nga rrjetet sociale, ku shkak u bë një postim yni për pjesmarrjen në Festivalin Folklorik të Castrovillarit.Por ajo që nuk mund të harrohet nga ky njeri është surpriza që na bën në aeroportin e Barit. Sapo kishim lënë avionin dhe po drejtoheshim për në dalje të mjediseve të aeroportit, para sysh na shfaqet një person që mbante flamurin shqiptar në dorë, veshur me xhamadanin dhe shqiponjën kuq e zi e me qeleshen e bardhë në kokë.
Ky ishte Fatmir Filja, i cili ka udhëtuar plot katër orë me autobusin që kishte ardhur enkas për të pritur ansamblin e fëmijëve të Librazhdit. Por, gjithçka nuk mbaron me kaq. Edhe autobusin e kishte stolisur me simbolet kombëtare, me flamuj të vegjël kuq e zi në të dy anët. Në bisedë me të mësojmë se në Castrovillari ata kanë ngritur një bust për Heroin Kombëtar, Gjergj Kastrioti Skënderbeu. Ky bust është krijuar nga skulptori Fiqiri Kasa për nder të prijësit, atdhetarit dhe princit shqiptar që udhëhoqi shqiptarët në rebelimin kundër pushtimit të Shqipërisë nga turko-osmanët.
Nisma është marrë nga aktivisti Fatmir Filja, një emigrant me banim në qytetin e Pollinos, i cili ka bërë të mundur organizimin dhe grumbullimin e fondeve për realizimin e këtij projekti përmes kontributit të shumë bashkatdhetarëve të tij që kanë jetuar dhe janë vendosur shumë mirë në këtë zonë.
Në ceremoninë e inagurimit të bustit kishte marrë pjesë kryebashkiaku i Castrovillari dhe Civita, nënkryetari i Bashkisë Frascineto dhe Konsulli shqiptar i Barit, prifti arbëresh Antonio Belushi dhe shumë shqiptarë të zonave përreth dhe jo vetëm.
Sot, në fshatin arbëresh, Castrovillari, ka një grup të madh shqiptarësh nga diaspora shqiptare që mbërritën pas viteve ’90 e më vonë. Ata punojnë, janë të integruar dhe të “etur” për të ruajtur historinë dhe për të përmirësuar trashëgiminë.
Ta ruash kulturën, gjuhën dhe traditën kombëtare pas gjashtë shekujve është shembulli më i veçuar në historinë e popujve. Këta janë arbëreshët gjakshprishur, me shpirt e zemër të mbushur atdheun e të parëve, me gjak arbëror në rrjedhën e shekujve, me gjithë porosinë e Gjergj Kastriotit-Skënderbeut. Askund nuk është ruajtur dhe përkujdesur figura e Heroit Kombëtar si tek arbëreshët. Kjo shihet në çdo hap: në sheshet qendrore të fshatrave arbëreshe me emrin Gjergj Kastrioti Skënderbeu shoqëruar me bustin e tij, në rrugë, shkolla, biblioteka, muze, shtëpi dhe kudo. Në çdo cep takoje arbëreshë, krenarë për origjinën e tyre edhe pse shumë nga ata dinin fare pak fjalë shqipe, por flisnin në gjuhën e vendit. Në rrugë e sipër përjetuam pamje mahnitëse të tokës kalabreze, të mbjella me ullinj dhe fruta të tjera mesdhetare, si dhe kullota të pasura rrëzë bjeshkëve.
Sapo kaluam fshatin, tufa e deleve e shoqëruar me zërin idilik të kambanave e kufizoi shpejtësinë e veturës që e drejtonte me shkathtësi Armano. Ndërkohë, një tufë pëllumbash na fluturuan mbi kokë, sikur lajmëronin me krahët e tyre ardhjen e vëllezërve të një gjaku nga Atdheu përtej detit. Kastrovillari është i njohur me gatimet e shijshme tradicionale të zonës dhe muzikën arbëreshe, e cila adhurohet nga turistët e huaj. Çiftelia varur në mur te shtëpia e Mirit, tregonte për kohën e re të bashkimit kulturor ndër shqiptarë viteve të fundit. Ishte ky një përjetim i bukur e shoqëror për ne, një krenari dhe habi, diçka që nuk e kishim ëndërruar.
Nga Frascinato, fshati i njohur arbëresh (Frashëri) me të mirënjohurin e tij At Antonio Belushi, të sillte në kujtesë Frashërin e Abdylit, Naimit e Samiut. Rruga shekullore e shtruar me rrasa guri, muret e gurta të shtëpive përplot tarraca të nxjerra sipër kalldrëmeve, zbërthenin rrezet e agimit në një kolorit bashkëngjitur me flamujt e ngritur nga At Antonio për të pritur mysafirët e tij. Udhëtuam në fshatin Çifti (Civito), pak kilometra larg nga Frashëri.
Aty u mahnitëm me pamjen madhështore të fshatit, me Sheshin Gjergj Kastrioti-Skënderbeu. Një simbolikë monumentale, e cila tregonte fuqinë e mallit arbëresh për atdheun e robëruar, ku përtej detit ishte Kalaja e Krujës përballë grykës me shkëmbinj te thepisur. Kjo të sillte para syve bjeshkët shqiptare me “Sofrën e Skënderbeut”. Mes dy thepisjeve shkëmbore rridhte lumi i rreptë mbi të cilin qëndronte Ura e Djallit, një mrekulli arti në mes të natyrës. Udhëtimin tonë e shoqëroi udhërrëfyesi ynë, Miri i cili njihte çdo pëllëmbë të Kalabrisë. Por, ajo që të bie në sy menjëherë është fakti se tabelat anës rrugës janë të shkruara jo vetëm në italisht, por edhe në shqip. Këtu gjen të “pastër” fjalën shqipe “udhë”.
Ja,një tabelë me mbishkrimin: “Udha e re”, tjetra, “Udha Roma” etj. Armano është një djalosh i ri, 21 vjeç, i cili ka lindur këtu në Kalabri dhe kur e pyesim se kë do më shumë: Kalabrinë apo Shqipërinë, ai na përgjigjet se “Është njësoj sikur të më thuash: Kë do më shumë, mamin apo babin”. Në shkollë ka mësuar italisht, por gjuhën shqipe e ka mësuar nga prindërit e tij në shtëpi. Ai na thotë se ndër të tjera këtu në Kalabri kanë edhe një televizion për arbëreshët, “Tv Arbëria”, i cili është zëri i arbëreshëve në Itali. Rrugët, të shpalosin pamje madhështore me fshatrat arbëreshë përmbi kodra, me shtëpitë e tyre të gurta dhe me shumë ballkone sipër shesheve e rrugëve. Gjithkund fliste guri në vend të njeriut. Dhe ne flisnim me heshtjen tonë të dhimbshme…
