BESIM NDREGJONI
Zoti e deshi që ne pjeswmarrwsit e Revoltës Antikomuniste të Spaçit që mbrojtëm idenditetin kombëtar Flamurin Kuq e Zi para 50 vitesh në mes plumbave të xhelatëve sadistë enveristë me 21 maj 1973, të ishim dëshmitar të gjallë mbas 50 vitesh e të dëshmonim para shqiptarve këtë akt kombëtar me përmasa ndërkombëtare dhe ti tregonim shoqërisë shqiptare krimet makabre që ushtruan ndaj kësaj revolte të burgosurve politikë, apo siç njihet në publik, Revolta antikomuniste e Spaçit. Kampi çfarosës i Spaçit është një nga shëmbëlltyrat më të urryera, e më të egër që ka pare njerzimi në diktaturën komuniste.
I vendosur përqark një miniere të viteve 30-të , e hapur nga italianët, në një luginë të rrethuar me male të larta e të thepisura ku nuk sheh asgjë vetëm qiellin, dhe humnerën në vitin 1968 filloi fuksionimi i këtij kampi çfarosës që vetëm mendja djallzore e një diktatori të pashpirt si Enver Hoxha, mund të krijonte në vende të tilla persekutimin çnjerzor. Ky kamp u bë gjatë diktaturës varri e persekutimi çnjerwzor i të burgosurve politikë, të cilët jo vetëm se ishin të izoluar e të privuar nga liria,”Kavje” por edhe të detyruar të punoni si skllevër të kohërave moderne në galerit e vdekjes të një shteti burg në zemër të Europës. Sot duhet të përmendim Revoltën e famshme antikomuniste të Spaçit ku me 21 maj 1973 , të burgosurit politikë, të dërrmuar nga punët e rënda, kushtet e këqija, ushqimi i mangët, dhuna fizike, psikologjike dhe shkatwrimi i orientuar e i komanduar i personalitetit njerwzor, shpërthyen në një revoltë të paparë masive, e cila do të jetoj gjatë në memorien kolektive se gjunzoi dhe tronditi pushtetin terrorist të Enver Hoxhës të asaj kohe.
Të burgosurit politikë pothuaj të braktisur ato ditë nga rojet e friksuar të kampit dolën hapur me parulla të fuqishme kundër regjimit të Hoxhës diktaturës më të egër dhe ideollogjisë marksiste-leniniste. Në atw revoltë dinjitoze u hodh për herw të pare parulla lirie, “Eduam Shqipërinë si e gjithë Europa”, në kulmin e së cilës u ngrit flamuri kombëtar pa yllin komunist. Pas tre ditësh përpjekje mbinjerzore përball plumbave dhe forcave të shumta ushtarake revolta e Spaçit u shtyp me dhunë e gjak nga trupat ushtarake të një shteti diktatorial. Nxitësit e saj , organizatorët dhe ne pjesmarrsit kryesorë, u ndëshkuam me tortura çnjerzore me rritje e ridenime në birucat e Degës Mbrendshme Rreshen, dhe të kampit çfarosës, ku katër shokë tanë Hajro Pashai, Dervish Bejko, Pal Zefi, dhe Skënder Daja u denuan me pushkatim, ne të tjerët u ridenuam me dhjetra vite burg veç denimit që kishim. Në galeritë e errëta e të lagështa në të ridenuarit punomin me turrne, pa ndërpreje 24 orë, duke nxjerrë me krahë 7 ton mineral, kush nuk e realizonte normën denohej i lidhur këmbë e duar në qelitë e ftohta, në borë e acar. Në çdo orë të ditës e natës ishim të suverjuar, të censuruar, e të përndjekur dhe të provokuar nga element të infiltruar për ti mbajtur nën kontroll të plotë nga shkelsit e rregullave të kampit.
Nënat, gratw, familjarët tanë që vinin për të na takuar në burg bënin 7 km rrugë në këmbë , që nga Shpali, Repsi në Spaç, sepse kamionët e transportit të mineralit e kishin të ndaluar ti merrnin se konsideroheshin familje armiqësore të partisë komuniste. Në kodrën përball burgut ka ende trupa të burgosurish që vdiqën gjatë vuajtjes së denimit dhe u varrosën si kafshë, fshehurazi, për të mos u gjetur kurrë. Dhe sot nga statistikat janë mbi 42 të zhdukur sëbashku me të pushkatuarit e revoltës që nuk kan një varr. Shumica e të denuarve ishin intelektualë , klerikë, poete e shkrimtarë, ekonomistë e bijë familjesh fisnike kundërshtare të regjimit komunistë që në 1944. Në kampin e Spaçit vuante denimin heroi i pamposhtur Xhelal Koprenca që u pushkatuar mbas revoltës, sëbashku me gazetarët Fadil Kokomani, e Vangjel Nexha, poeti i varun në litar Havzi Nela, i madhi At Pjetër Meshkalla, kleriku mysliman Hafiz Sabri Koçi, Zogisti Zef Ashta dhe Ahmet Hoxha që bante trakte, gjatë revoltës, legjenda e burgjeve shqiptare Sami Dangllia që e kishte filluar burgun në 1945 e vazhdonte për 40 vite i burgosur, Luan Koka nga Vlora e flamurit, Pjetër Gjokaqe që në revoltë thoshte : për pa pushkë nuk më kan pa sytë ma trima, shkodrani Hodo Sokoli e shumë të tjerë që ne bashkëvuajtsi e tyre pjesmarrës në at revoltë i kujtojmë me mall.
Një pjesë e madhe iku në botën e amshuar pa krijuar familje, një pjesë krijuan familje dhe i kan lënë në varfëri të plotë fëmitë e tyre se kan ndrruar jetë nga sëmundjet dhe mosha që kaluan në kampin varr. Po të ishte Shqipëria një shtet demokratik këta familje nuk do të kishin nevojë të punonin , se me këtë kamp është mbajtur populli shqiptar për 22 vite nga bakri e piriti që kan nxjerr të burgosurit politik të Spaçit. A ishte një kamp shfarosës , siç ishte Lagret apo kampe përqëndrimi në Gjermani do të thonim me plot gojën ishte shumë afër dhe të ngjashme me to.
Një ndër krimet ishte se të pushkatuarit që i ekzekutonin xhelatët, nuk lejoheshin famijarët e tyre për ti varrosun. Po çfar faj, kishte familja e të ekzekutuarit që mos të merte kufomën e ta varroste diku. Familjarët na takonin dy here në muaj nga 15 minuta, por për të ardhur deri në Spaç u duheshin dy ditë rrugtim dhe nuk mundeshin me na pru ma shumë se 15 kg ushqim e rroba, por jo fruta e perime. Në kampin e Spaçit ushqimi ishte aq i keq sa vazhdimisht kishim probleme dhe helmoheshim, prandaj ai kamp ishte një kamp shfarosës.Kjo është maja e ajsbergut të kampit çfarosës të Spaçit, se të bëjsh historinë e këtij kampi çfarosës duhen volume të tëra shekspirjane, dhe për nga përmasat e terrrorit është shumë afër kampit të Aushvicit. Poeti hero Havzi Nela e ka memorizua me nje poemë madhështore këtë revoltë kur vuante denimin në këtë kamp me titull: “Fluturo Shqiponj e Malit”me të drejtë Poeti hero kishte etikuar Shqiponja pjestarët e Revoltës antikomuniste, po citojmë disa vargje të kësaj poeme:
Fyt për fyt me gjakatarë,
Ra Pal Zefi ra Skënderi
O moj shqipe moj hyjnore
Bini burra, bini djema
Ra Dervishi e Hajriu
Pak qëndrove në liri
A nuk jena na shqiptarë,
Djemtë të shkathtë posi skifteri
N Spaç u dyndën divizione
Që po na tretna gjallë në varr,
Trima t,ashpër si Veriu
E ban kampin lesh e li
Dhe mbyll poemën për kriminelin Feqor Shehun, e Kasem Kaçin, që i vranë këta heronj :Dy xhelat që ka Tirana, Dy xhelat dy sytë u plaqin, nuk mendu për nanat tona, nuk menduen i shitoftë Zana! Kush ishin sadistët e Spaçit, Komandanti i burgut Haxhi Goro, Komisari Shahin Skura, Operativi Fejzi Liçka, hetusi Llambi Gegeni, Florian Kolaneci, Llambi Bako, Idris Seiti, Elam Gjika, Prokurori Zef Deda,Ilmi Telegrafi e Pjetër Koka, dhe të gjithë policët mirditor që ishin përzgjedhur për të ba terror mbi trupat tone. Këta emra dhe dosjet e tyre kriminale nuk i ban publike Autoriteti i Dosjeve, po na servis dosje fatkeqësh që nga torturat në to, dhe familjet e tyre kan firmosur në dosjet e krijuar nga këta xhelatëqë vrisnin jetët njerzore. Shqipëria “demokratike “këta xhelatë që kryen terror ndaj nesh dhe familjeve tona i paguan me pensione deri në 100.000 lekë , kurse neve na e jep pensionin 10.000 lekë.
Disa përjetime në ditën e 50 vjetorit të revoltës antikomuniste të Spaçit me 21 maj 2023!
Ne pjesmarrsit e asaj revolte të gjallët e 21 majit 1973 sëbashku me Unionin Mbarkombëtar Integrimit të Burgosurve dhe të Përndjekurve Politikë të Shqipërise, zhvilluam në Janar 2023 Aktivin kombëtar për të mbrojtur kujtesën dhe për të kremtuar këtë jubile të 50 vjetorittë kryengritjes antikomuniste të Spaçit: Vendosëm në Janar 2023 që”Viti 2023 të jetë viti i Kujtesës Kombëtare”në nderim të Revoltës së Spaçit, dhe po këtë vit Qeveria shqiptare të lëvronte fonde që ta inaguronim Muzeun e Spaçit me 21 maj 2023. Mbas këtij vendimi muarëm kontakt me Kryetarin e Shtetit Zotin Bajram Bega dhe u dakortësuam që dhe Kryetari i Shtetit të ishte pjesë e kremtimit të 50 vjetorit, Gjithashtu na u bashkua me ne Komisioni për Paqe dhe Drejtsi që ka mbi 10 vite që e mbron atë godinë kampi që mos të zhduket si karabina. Dhe ne, sëbashku me Unionin i kemi shprehur Mirnjohjen tonë të thellë Imzot Angela Masafrës për kontributin e madh që jep në ruajtjen e kujtesës dhe dokumentimin e krimeve të komunizmit, dhe po të vepronin dhe komunitete e tjera fetare me përkushtimin e Shqiptarit të madh e sensibilizues si Imzot Masafrafati i kampit të Spaçit sot do të ishte ndryshe. Do të ishte Muze kujtese për shqiptarët.
Mbasi bamë pregatitjet , shpërndamë ftesat dhe ftuam dhe Presidenten e Kosovës Vjosa Osmanin se në Spaç kan vuajtur shumë vëllezer shqiptare të Kosovës.Vendosëm mos me thirr në këtë përvjetor asnjë force politike që ka drejtuar Shqipërinë për 32 vite se ata nuk e denuan krimin komuniste, nuk i denuan xhelatët tanë, Në 10 ditshin e fundit na njoftojnë nga Presidenca se Gjergj Meta drejtues i kishës së Rresheni në bashkpunim me Autoritetin e Dosjeve , dhe një fondacjon fantazmë që financohet nga Konard Adenaur e quajtur IDMC dhe IIPP e me Bashkinë e Mirditës do të banin cermoninë tone??? Ne ia transmetuam Presidencës se këtë cermoni madhështore do ta drejtonin të gjallët, ata shqiponja që e kishin ba atë revoltë, dhe nuk do të lejojmë asnjë institucjon formal që i shërben politikës të drejtoi cermoninë.Tre ditë para 21 majit ne shkuam në Spaç duke vendosur banerin dhe duke marre masa për 50 vjetorin! Me kerkesë të Komisionit Për drejtsi dhe Paqe dhe të Gjergj Metës zhvilluam një takim në kishën e Rreshenit për të diskutuar që të gjenim gjuhën e përbashkët dhe mos ta banim të ndarë cermoninë. Gjergj Meta na kërkoi që ai ta drejtonte cermoninë.
Ne ju përgjigjem: Ti je klerikë, dhe nuk ju takon ta drejtoni cermoninë? I bamë present programin tone ku i theksuam: E para cermonia jonë nuk do të bëhet si cermoni bolshevike. E dyta data 21 maj do të jetë ditë dëshmie për revoltën nga pjesmarrsit e gjallë që zoti ju dha jetë të jenë prezence. Do të jetë ditë lutjesh nga 4 komunitete fetare për shpirtat e të Zhdukurve , ku Shqipëria numron mbi 6000 të Zhdukur e ata institucjone që bashkpunon ti, nuk flasin asnjë fjalë për të Zhdukurit. Do të jetë ditë apeli kombëtar që të mbrojmë kujtesën kombëtare nga shkombtarizimi i politikës 32 vjeçare shqiptare. Do të jetë dita ku të pranishmëve dhe shqiptarve të ju bahen prezent emrat xhelatëve që shtypën Revoltën dhe krimet. Ne i thamë që nuk lejojmë ata institucjone, e fondacione që pjesmarrja e tyre në këtë datë të shënuar të justifikoi shumat financiare marramendse që kan përfituar, ne nuk ju a ndalim pjesmarrrjen por jo aktivitetin.i bamë të qartë Gjergj Metës, se Spaçi është i Shqipërisë dhe nuk duhet të trajtohet siç mendonte ai i Mirditës.
Mbas debateve të forta konkluduam që Pjesmarrsit e Revoltës, të dëshmonin, Presidenti i Republikës, Kryetari i Këshillit ndërfetar Bujar Spahiu, dhe flamurin ta ngrinte vajza e piktorit matjan Mersin Vlashi, me djalin e heroit Dervish Bejko, dhe nipin e Gjet Kadelit, dhe vajzat e Demir Pojanit Safete Pojani sëbashku me Kryetarin e Shtetit. Po çfar ndodhi në Spaç me 21 maj 2023!? Gjergj Meta e tjetërsoi cermoninë nga një cermoni kujtese në një cermoni bolshevike. Ai e kthejë cermoninë në fuksionin e tij dhe religjonit fetar që i përket. Ai ju ndaloi fjalën dhe nuk lejoj dëshmite e gjalla të asaj revolte, Ai ja dha fjalën vetëm Gjet Kadelit, si Mirditor , kurse 88 vjeçarit, Gëzim Cela piktor , shkrimtar nuk e lejoj, ai nuk lejoj të fliste Qemal Demirin që si pjesmarrës në at revoltë përfaqësontë Vloren e Flamurit, ai nuk lejoj Demir Pojanin atë që u denua në at revoltë me 25 vite veç denimit, ai nuk lejoj Nuri Stepën, Pavllo Popën.
Ai nuk lejojë vajzën e Mersin Vlashit dhe djalin e heroit Dervish Bejko, Safete Pojanin të ngrinin flamurin, por me diktatin e tijë lejoj vetëm nipin e Gjet Kadelit. Ai nuk lejoj të baheshin lutjet e 4 komuniteteve fetare për të Zhdukurit. Vetëm na servisi një improvizim të revoltës nga gjimnazistët e Rreshenit ku e paraqitën revoltën sikur kan demostruar me grusht. Jo Gjergj ata kan luftuar kundra grushtit të Enver Hoxhës. Liria nuk kërkohet me simbolin e grushtit. Një turp kombëtar për ne të Gjallët dhe pjesmarrsit e saj revolte. Pse nuk ja dhe fjalën mbesës së Xhelal Koprencës, por ju kërcnove. Pse e prishe këtë 50 vjetor Gjergj Meta!!!??? Ne jemi në moshën e tretë dhe ndoshta Zoti nuk do të na japi mundësi të jemi në përvjetor të tjerë. Ne nuk na e ndali fjalën, diktatura me plumba, na e ndali fjalën besa e preme e Gjergj Metës?!!Ne besojmë në Zot, ne ju besuam dhe u premë në besë nga Ju! Do të mbahet mend gjatë… prishja e kësaj cermonie dhe ne po mbyllim shkrimin tone në shërbim të revoltës antikomuniste me këtë lutje”God bless”… 50 Vjetori i Spaçit!
Pjesmarrsit e revoltës antikomuniste
të Spaçit!
Demir Pojani, Qemal Demiri,
Gezim Cela, Nuri Stepa.
Nard Dervish BEJKO!
