NGA QEMAL LAMAJ 
I lindur Heinz Kissinger në Fürth, Gjermani, më 27 maj 1923, Kissinger u largua përgjithmonë nga vendlindja pas prishjes së rendit në Gjermaninë Weimar dhe ngritjes së nazistëve, të cilët vranë shumë nga familja e tij. I mërguar në Shtetet e Bashkuara, ai përqafoi vendin e tij të ri me zell pasionant dhe megjithatë, nuk e braktisi kurrë admirimin e tij për realpolitikën e stilit evropian, ashtu siç nuk e humbi kurrë theksin e tij të rëndë frankonian.
Heroi i tij në çështjet ndërkombëtare ishte Otto von Bismarck, i fabuluar “kancelari i hekurt”, i cili “kërkonte që politika e jashtme të bazohej jo në ndjenja, por në një vlerësim të forcës”. Kjo do të bëhej gjithashtu një nga parimet udhëzuese të Kissinger. Një yll akademik në Harvard, Kissinger u bë i njohur si për shkëlqimin e tij dhe ambiciozitetin e tij për të hapur rrugën, duke fituar besimin e liderëve në rritje të SHBA-ve, duke filluar me John Kennedy, pastaj Nelson Rockefeller dhe në fund Nixon, pasiguritë famëkeqe të të cilit ndonjëherë rivalizoheshin nga vetë Kissinger.
Kissinger shpesh shfaqte një temperament nxitës në prapaskenë dhe ai ishte gjithmonë në punë duke u përpjekur të anashkalonte rivalët si William Rogers, sekretari i parë i shtetit i Nixon. Kissinger ishte si një studiues dhe një bindës me aftësi excelence, që la gjurmën e tij më të qëndrueshme. Pas përfundimit të një disertacioni doktorature në Harvard, i cili prezantoi realizmin e suksesshëm të shekullit të 19- të të Klemens von Metternich dhe Lord Castlereagh, Kissinger fillimisht arriti një farë famë me librin e tij “Armët Bërthamore dhe Politika e Jashtme”, i cili me siguri doli në listën e bestsellerëve. Libri argumentoi në favor të një lufte të kufizuar bërthamore, një pikëpamje që Kissinger e mohoi më vonë.
Si këshilltar i Sigurisë Kombëtare i presidentit Nixon-it dhe më pas sekretar i shtetit, dy role që ai kombinoi me aftësi, Kissinger ishte ndoshta negociatori më i suksesshëm i Lindjes së Mesme, duke krijuar artin e “diplomacisë së anijes” që prodhoi katër marrëveshje arabo-izraelite. Duke realizuar me bisedime këto arritje, ai krijoi një rend të ri të udhëhequr nga Amerika në atë pjesë të trazuar të botës dhe hodhi themelet për paqen arabo-izraelite. Sipas mendimit të disa biografëve, Kissinger renditet me George Kennan, autorin kryesor të strategjisë së suksesshme të kontrollit të Luftës së Ftohtë të Amerikës, si dhe me arkitektë të tjerë të njohur të sistemit global të pas Luftës së Dytë Botërore.
Struktura e paqes që Kissinger projektoi e vendos atë me Henry Stimson, George Marshall dhe Dean Acheson në krye të panteonit të shtetarëve modernë amerikanë. Kissingeri është akuzuar e tipizuar, veçanërisht nga liberalët, për praktikimin e asaj, që ata e konsiderojnë si një projeksion gjakftohtë të fuqisë amerikane që kontribuoi në vdekje të panumërta. Në krah të Niksonit, ai mbështeti bombardimin katastrofik të Kamboxhias, që çoi në ngritjen e Kmerëve të Kuq dhe në masakrën e tij monstruoze të më shumë se një milion njerëzve. Pas pushtimit të Kamboxhias nga SHBA, Kissinger përfundoi bisedimet e paqes me Vietnamin që i dhanë atij një çmim Nobel për Paqe.
Por vetëm dy vjet më vonë, ndodhi marrja poshtëruese të Vietnamit të Veriut, që vlerësohet si humbja më e rëndë e Amerikës në një luftë. Kissinger akuzohet se mbështeti grushtin e shtetit të vitit 1973 kundër Presidentit të zgjedhur Salvador Allende në Kili, i cili ishte miqësor me komunizmin. Po kështu, ai akuzohet se qëndroi me ftohtësi ndaj gjenocidit, të vitit 1971, në Bangladesh.
Nixon dhe Kissinger qëndruan prapa gjeneralëve pakistanezë, ndërsa kërkuan të parandalonin pavarësinë nga Pakistani Lindor (më vonë Bangladeshi) dhe i armatosën ata, duke shkelur ligjin e SHBA-ve, teksa mbikëqyrnin masakrën dhe përdhunimin masiv të Bengalit. Gary Bass, një studiues politik në Princeton, e karakterizoi më vonë këtë episod si “ndër kapitujt më të errët në Luftën e Ftohtë”. Kasetat dhe dokumentet e deklasifikuara të Shtëpisë së Bardhë të cituara nga Bass tregojnë se, në takimet e brendshme të asaj kohe, Kissinger shprehte përbuzje për ata që “derdhnin gjak” për “Bengalët që po vdisnin”.
Në librin e tij të vitit 2001 “The Trial of Henry Kissinger”, i ndjeri Christopher Hitchens argumentoi se Kissinger duhet të ndiqet penalisht sipas ligjit ndërkombëtar për “urdhërimin dhe sanksionimin e shkatërrimit të popullatës civile, vrasjen e politikanëve të papërshtatshëm, rrëmbimin dhe zhdukjen e ushtarëve dhe gazetarëve dhe punonjësve, të cilët e pengonin rrugën e tij”.
Kissinger mbështeti Luftën e Vietnamit, edhe pse studiuesi Barry Gewen vëren se Kissinger kishte arritur në përfundimin që në vitin 1965, pas një vizite, se lufta ishte e kotë, por gjithashtu kalibroi shkëlqyeshëm efektet e saj ndikuese mbi fuqinë amerikane. Kështu, ai nisi epokën e bisedimeve të tensionit dhe reduktimit bërthamor me sovjetikët, duke zemëruar shumë konservatorë. Kissingeri mahniti Moskën në vitin 1972 duke nisur një afrim të paprecedentë me Kinën komuniste, me të cilën BRSS ishte ndarë. Sipas disa studiuesve, kjo mund të ketë ndihmuar në parandalimin e shpërthimit të luftës me sovjetikët në një kohë kur Uashingtoni ishte i hutuar dhe i ndarë nga trazirat e brendshme. Ishte një moment në histori që i përshtatej në mënyrë unike Kissingerit dhe shefit të tij po aq realist, Nixon.
Të dy e kuptuan më herët se shumica se konceptet e viteve 1960 të komunizmit monolit dhe teorisë së domino-s, me anë të së cilës kombet e njëpasnjëshme në mënyrë të pashmangshme do të rrëzoheshin nga komunistët, nuk ishin të shëndosha. Siç shkroi Gewen në librin e tij të vitit 2020, Pashmangshmëria e Tragjedisë: Henry Kissingeri dhe bota e tij, “Sapo ideja e një komunizmi monolit u hodh poshtë, çfarë politike më të shëndoshë mund të kishte për dy realpolitikues sesa të luanin komunistët kundërshtarë kundër njëri-tjetrit”?
“Zbutja u nxit përfundimisht nga Lufta e Vietnamit, nga ndjenja e tejkalimit”, – tha Charles Kupchan, një studiues i çështjeve ndërkombëtare në Universitetin Georgetown. Kissinger dhe Nixon panë nevojën që të shkurtohet dhe të ulet temperaturën kur bëhej fjalë për Luftën e Ftohtë. Ata ishin kryesisht të suksesshëm në këtë orientim, veçanërisht në largimin e Kinës nga kolona e armikut.
Kissinger mendoi strategjikisht në një mënyrë që disa figura të tjera të rëndësishme nuk e kanë bërë. Kur bëhet fjalë për shtetin e SHBA-ve, ka një problem të politikave të tepërta dhe strategjisë së pamjaftueshme. Kissinger ishte dikush që e ktheu këtë. E megjithatë, Kissinger u bë i njohur edhe për prekjen e tij personale, duke fituar liderët dhe diplomatët e huaj me sharmin, humorin dhe mjeshtërinë e tij të historisë. Natyrisht, e ndihmoi që ai kurrë nuk dukej i shqetësuar tmerrësisht nga abuzimet e diktatorëve me të cilët negocionte.
Dy liderët e huaj, Kissinger-i që admironte më së shumti, sipas Isaacson, ishin Kryeministri Çu En Lai i Kinës dhe Anwar Sadat i Egjiptit, të cilin Kissingeri e konsideroi një “profet” për gatishmërinë e tij për t’u përfshirë në bisedime me izraelitët. Gjatë përpjekjes së parë të Kissinger për diplomacinë e anijes në 1974, Sadat e solli atë në një kopsht tropikal pranë vilës së tij presidenciale dhe “nën një pemë mango, e puthi”, shkroi Isaacson.
“Ti nuk je vetëm miku im”, – i tha Sadat sekretarit të shtetit të befasuar. “Ti je vëllai im”. Kissinger më vonë bëri shaka për ne konferencën me gazetarët se “arsyeja që izraelitët nuk trajtohen më mirë është sepse ata nuk më puthin”. Pavarësisht polemikës që e rrethoi, Kissinger nuk e humbi kurrë reputacionin e tij si eksperti i shquar i politikës së jashtme të Amerikës. Në dekadat e fundit të jetës së tij, si republikanët ashtu edhe demokratët, së bashku me shumë liderë botërorë, kërkuan këshillën e tij. Kissinger e forcoi këtë rilindje të reputacionit me një prodhim të palodhur kujtimesh, librash dhe artikujsh që disa studiues i konsiderojnë si sqarimi më shterues dhe më i thellë i politikës së jashtme nga çdo ekspert amerikan.
I konsideruar si realisti më i madh i Amerikës, Kissinger u tregua gjithashtu parashikues në skepticizmin e tij për idealizmin Wilsonian që ndryshon botën – në thelb nocioni se Uashingtoni mund ta riorganizojë botën sipas imazhit të Amerikës – që ka karakterizuar kaq shpesh politikën e jashtme të SHBA. Më qartë se shumica, ai i pa grackat e Wilsonianizmit, edhe pse pranoi se ai përbënte “shkëmbin” e politikës së jashtme amerikane. Askund nuk ka qenë më i justifikuar në skepticizmin e tij se, pas Luftës së Ftohtë, përhapja e demokracisë do të ishte një ilaç. Siç vuri në dukje Gewen, Kissinger parashikoi se fundi i Luftës së Ftohtë nuk do të çonte në triumfin e kapitalizmit liberal demokratik të stilit amerikan, por ishte më shumë “në natyrën e një muzgu brilant”.
Kjo doli veçanërisht e vërtetë për Kinën, vendin që Kissinger e njohu më së miri, siç kanë treguar zhvillimet në dekadën e fundit apo më shumë. Administratat e njëpasnjëshme, duke filluar nga Bill Clinton, u përpoqën të bashkonin Kinën në mekanizmat ndërkombëtare, si sistemi i tregjeve globale dhe demokracive në zhvillim të pas Luftës së Ftohtë, atë që Kissinger dikur e quajti “ëndrra shekullore amerikane për një paqe të arritur nga konvertimi i kundërshtarit”. Por Kina, së bashku me Rusinë post-sovjetike, janë bërë forca lëvizëse pas një epoke të re të autokracisë dhe shtypjes së të drejtave të njeriut. Kissinger takohet me presidentin kinez Xi Jinping në Sallën e Madhe të Popullit në Pekin më 8 nëntor 2018.
E vetmja qasje e arsyeshme ndaj Kinës dhe fuqive të tjera të mëdha, Kissinger argumentoi gjatë, ishte një markë realpolitike që nuk kërkonte t’i zgjidhte problemet e botës në një mënyrë idealiste, por përkundrazi t’i menaxhonte ato nëpërmjet një kujdesi të ruajtjes së ekuilibrit gjithnjë në favor të ndryshimit gradual të pushtet. Për politikëbërësit kjo është një detyrë modeste, në thelb negative. Jo për të drejtuar botën në një rrugë të paracaktuar drejt drejtësisë universale, por për të vënë në ballë pushtetin kundër pushtetit për të frenuar agresionet e ndryshme dhe për të provuar, sa më mirë që mundemi, të shmangin fatkeqësitë dhe katastrofat njerëzore dhe ato mjedisore.
Çelësi i qasjes së tij ishte identifikimi i qëllimeve të arritshme dhe jo zgjidhjeve të përhershme. Për Kissingerin, diplomacia paqebërëse ishte një proces i krijuar për të përmirësuar konfliktet midis fuqive konkurruese, jo për t’i zgjidhur ato. Vetë Kissinger e përcaktoi këtë filozofi realiste në diplomaci, kryevepra e tij e vitit 1994. “Sistemet ndërkombëtare jetojnë në mënyrë të pasigurt,” shkroi ai.
“Çdo ‘rend botëror’ shpreh një aspiratë për qëndrueshmëri. …Megjithatë elementët që e përbëjnë atë janë në fluks të vazhdueshëm. Në të vërtetë, me çdo shekull, kohëzgjatja e sistemeve ndërkombëtare është zvogëluar”. Kjo do të ishte veçanërisht e vërtetë për shekullin e 21-të. Ai shtoi, “Asnjëherë më parë përbërësit e rendit botëror, aftësia e tyre për të ndërvepruar dhe qëllimet e tyre nuk kanë ndryshuar kaq shpejt, kaq thellë apo kaq globalisht”. Kissinger përfundoi: “Në shekullin e ardhshëm, liderët amerikanë do të duhet të artikulojnë për publikun e tyre një koncept të interesit kombëtar dhe të shpjegojnë se si i shërbehet këtij interesi – në Evropë dhe në Azi – ruajtja e ekuilibrit të fuqisë. Amerika do të ketë nevojë për partnerë për të ruajtur ekuilibrin në disa rajone të botës dhe këta partnerë nuk mund të zgjidhen vetëm në bazë të konsideratave morale”.
Kissinger kishte frikë nga fundi i jetës së tij se Uashingtoni, duke marrë një qasje konfrontuese ndaj Kinës dhe Rusisë mbi baza morale ose ideologjike, mund të rrezikonte të izolohej dhe të ringjallte aleancën e vjetër midis Pekinit dhe Moskës. Në vitin 2018, ai thuhet se këshilloi presidentin e atëhershëm Donald Trump që të përpiqej të punonte më ngushtë me Rusinë për të kundërshtuar Kinën. Në të njëjtën kohë, Kissinger paralajmëroi gjithashtu se duke nisur një Luftë të re të Ftohtë kundër Kinës, Uashingtoni mund të krijojë një rrezik edhe më të madh se sa përballej kundër Bashkimit Sovjetik.
BRSS, tha ai në maj 2021 në Forumin Sedona të Institutit Mçain, “nuk kishte kapacitet teknologjik zhvillimor siç ka Kina. Kina është një fuqi e madhe ekonomike përveçse një fuqi e rëndësishme ushtarake”. Në një nga esetë e tij të fundit, të shkruara për Economist pas tërheqjes poshtëruese të Amerikës nga Afganistani, Kissinger përsëri paralajmëroi kundër një tepricë të zellit idealist për ndryshimin e botës për mirë. Ai iu kthye dështimit të mëparshëm kundër kryengritjes së vendit në Vietnam dhe diagnostikoi dështimet e Uashingtonit në terma që i përshtaten qasjes së tij të përjetshme ndaj politikës së jashtme: “Shtetet e Bashkuara janë ndarë në përpjekjet e tyre kundër kryengritësve për shkak të paaftësisë së tyre për të përcaktuar qëllime të arritshme dhe për t’i lidhur ato në një mënyrë që është e qëndrueshme nga procesi politik amerikan. Objektivat ushtarake kanë qenë tepër absolute dhe të paarritshme dhe ato politike tepër abstrakte dhe të pakapshme”, ka shkruar ai.
“Dështimi për t’i lidhur ato me njëritjetrin e ka përfshirë Amerikën në konflikte pa pika përfundimtare të përcaktuara dhe na bëri që brenda vendit të shpërndajmë qëllimin e unifikuar në një moçal polemikash të brendshme”.
Henry Alfred Kissinger, një nga shtetarët më me ndikim në historinë amerikane, vdiq më 29 nëntor 2023, në moshën 100 vjeçare. Ai la trashëgim një karriere të gjatë dhe të trazuar në të cilën kontribuoi si autor dhe bashkautor i disa prej triumfeve më të mëdha, si dhe i disa nga dështimet më tragjike të politikës së jashtme të Shteteve të Bashkuara të Amerikës.
NDIQE LIVE "PANORAMA TV" © Panorama.al
