Nga Petraq Xhaçka
Memorie.al / Qëllimi i këtij libri, është të bashkojë ndihmesën në përpjekjet që bëhen, për të paraqitur të vërtetat dhe tmerret e diktaturës komuniste në Shqipëri. Qëllimi kryesor i librit, nuk është t’i tregojë popullit tonë e kujtdo tjetër, se ne naftëtarët kemi qenë të pafajshëm, sepse kjo është bërë e njohur nga botime në shtypin tonë, nga televizionet e huaja, si dhe nga takimet direkte me Forumin Ndërkombëtar dhe atij shqiptar të të Drejtave të Njeriut.
Dëshira e autorit, është që nëpërmjet kësaj historie, së bashku me tregime të tjera, të luftohet çdo shfaqje në çfarëdo forme, qoftë dhe të moderuar, që ai mund të ketë për të krijuar një shoqëri komuniste. Mendoj se edhe nëpërmjet kësaj historie të hidhur personale, do të shfaqet fytyra mizore e pabesë dhe prepotente e enverizmit, që për një gjysëm shekulli, ja mbajti thikën me majën në gjoks popullit shqiptar, me syrin pishë, duke përgjuar lëvizjet për shpëtim nga jashtë, apo rebelim të vetë popullit, i gatshëm ta shtynte thikën drejt zemrës, në lëvizjen më të parë.
Ngjarjet janë vënë në fushat ekonomike ku ajo është shfaqur më me forcë, siç ka qenë industria e naftës dhe e gazit, ku pata fatin të derdh energjitë e mia, për një jetë të tërë dhe të bëhem në ato ngjarje pjesëtar dhe dëshmitar. Të gjitha ngjarjet që shkruhen në këtë libër kujtimesh, janë të vërteta, jo vetëm pa asnjë përzmadhim apo zbukurim të tyre, por ndofta, nuk di sa kam mundur të paraqes forcën tmerruese të ngjarjeve që ndodhnin në atë sistem dekadent të socializmit, ku nuk ekzistonte asnjë ndjenjë humane.
Specialistë rusë në fushat tona të naftës
Ardhja e specialistëve të lartë të rinj shqiptarë nga shkollat e huaja dhe e grupit tonë të teknikëve, koiçidoi me periudhën që ishin dënuar grupi i ashtuquajtur armiqësor, ndërmjet të cilëve ishte dhe Prof. Stanislav Zuber, e të tjerë. Studimet e çmuara të këtyre specialistëve të shquar u bllokuan. Tani mbas vitit 1948, në Kombinatin e Naftës me qendër në Kuçovë, drejtimin teknik dhe kujdestarinë organizative, e morën në dorë specialistët sovjetikë.
Kur filluam punë ne teknikët e rinj, pamë se nga maja e piramidës shtetërore, ky bashkëpunim e kjo ndihmë vlerësohej e shkëlqyer. Mendimet e atyre pak inxhinierëve shqiptarë nuk vlerësoheshin si e sa duhet, megjithëse shpesh ato ishin të drejta. Pra kishte një feshitizim të mendimit të specialistit, apo drejtuesve sovjetikë. Kjo nuk ishte aspak e drejte. Ata kishin në duart e tyre drejtimin e të gjitha fushave kryesore të ekonomisë e të jetës politike e ushtarake. Ne i ndienim këto gjatë punës së përditshme në industrinë e naftës. Askush nuk mund të dilte kundër fjalës së rusëve, po të mos desh të futej në kallëpet e “veprimtarisë antisovjetike”, e cila dënohej rendë, me burgim e ca më shumë.
Për hir të së vërtetës duhet thënë se midis sovjetikëve të dërguar tek ne, kish specialistë të aftë, drejtues të mirë, punonjës të ndershëm e të përkushtuar. Por kishte dhe nga ata që ishin me një përvojë të pakët, e jo rrallë të pa aftë.
Kështu kur shkuam në Kuçovë, pas mbarimit të shkollës teknike, në Kombinatin e Naftës ne gjetëm njërin prej tyre, krye gjeologun Burxhanadze. Ai jo vetëm na mësonte e udhëzonte ne teknikët e rinj gjeologë, por edhe na mbronte nga kritikat e ashpra e pavend, që bënin disa punëtorë apo specialist, ndaj veprimeve tona të domosdoshme për problemet gjeologjike në puse. Kjo atyre u vinte kryesisht nga padituria, por nuk ishte e pakët edhe dëshira për të flakëritur secili vigjilencën e vet, aq të inkurajuar nga organizmat e partisë.
Mosnjohja prej tyre e detyrave e kompetencave të kësaj shkence, ishte si mos e pyet! Pamundësitë objektive për të përcaktuar saktësisht disa gjëra, sidomos në zonat e reja të puseve të kërkimit, ekzistonin atëhere, ekzistojnë dhe tani. Në vendin tonë ky shërbim, ishte fare i ri, pa përvojë. Niveli teknik e teknologjik i pajisjeve në ato kohëra, ishin mjaft të prapambetur. Burxhanadze, kishte durimin dhe mirëkuptimin të punonte me ato pajisje dhe me ata njerëz që kish për rreth. Por natyrisht, nuk mund të ishin të gjithë si zoti Burxhanadze.
Kur unë isha kthyer nga studimet e Moskës, pas afro një viti pune në ndërmarrjen e nxjerrjes, duke e vlerësuar shumë të mirë punën time, më emëruan Kryegjeolog të Kombinatit të Naftës në Kuçovë. Edhe aty punonte një inxhinier sovjetik. Ishte këshilltari i drejtorit të përgjithshëm. Unë megjithëse i ri, për shumë probleme e vendime që merrte ai, fillova të mos bija dakord. Në mbledhje të drejtorisë, unë shprehja kundërshtimet e mia, qëndrim ky që nuk i pëlqente aspak mysafirit.
Siç duket, këshilltari sovjetik ishte ankuar në Komitetin e Partisë të industrisë së naftës në Kuçovë. Mbase kish raportuar aty edhe ndonjë person tjetër. Kështu, një ditë vjeshte të vitit 1960, më thërrasin në zyrën e Sekretarit të Parë, Haki Toskës. Haki Toska më vuri në dukje, të rreshtuara me kujdes, disa nga rastet e përplasjeve të mia me këshilltarin sovjetik. Më qortoi për këto lloj qëndrimesh dhe më këshilloi të kisha kujdes, e të mos i kundërvihesha specialistit mik.
-Të tilla veprime bëhen të dënueshme, – tha Sekretari butë, por me shumë vendosmëri. Në përgjigjen time, unë pranova se duhet të isha treguar më i kujdesshëm, edhe pse nuk ishte aspak mire, që unë të pajtohesha me mendime apo vendime që janë të gabuara teknikisht, qoftë nga ai, qoftë nga kushdo tjetër prej specialistëve tanë.
-Faleminderit, shoku Haki, – i thashë në fund. – Unë do të kem parasysh edhe vërejtjet e këshillat tuaja të çmuara, që të jem më i kujdesshëm me të apo specialistë te tjerë sovjetikë. E do të gjej rrugët, që të shfaq e mbroj mendimet e mia deri në fund, por ju siguroj, që do ta bëj këtë me shumë kujdes. Kur dola përjashta, kuptova se edhe duke mbrojtur të drejtën, mund t’i hapja plot telashe vetes.
Në prag të Vitit të Ri, na erdhi në industrinë e naftës një delegacion specialistësh sovjetikë, nga më të mirët për sektorët e ndryshëm të kësaj industrie. Në takimin e ngushtë që patëm me kryetarin e delegacionit, anëtarin e Akademisë së Shkencave të Bashkimit Sovjetik, akademikun Mirçink, në prani të këshilltarit sovjetik, unë parashtrova divergjencat teknike, që kisha me të. Pasi na dëgjoi të dyve, të drejtën ai ma dha plotësisht mua, duke iu drejtuar atij me këtë shprehje: “Petraqi i di gjërat më mirë e më drejt se ty, more biri i im”
Aty nga fillimi i vitit 1961, marrëdhëniet sovjeto-shqiptare, pësuan menjëherë një kthesë të madhe, deri në prishjen e plotë të tyre, për shkaqe të mospajtimit të udhëheqjeve të dy partive. Sado për të vënë buzën në gaz, por erdhi sëra që me prishjen e këtyre marrëdhënieve, deri në armiqësi, ato përplasjet e mia me këshilltarin rus, të merrnin goxha vlerësim nga strukturat udhëheqëse të shtetit tonë.
Sherr-mëria ime me inxhinierin e ardhur nga Bashkimi Sovjetik, u cilësua qëndrim parimor, i guximshëm e bile patriotik në mbrojtje të interesave të vendit tim, gjë që mua për aq shumë nuk më pat vajtur mendja! Ky vlerësim edhe pse i fryrë nga oportunizmi, u shndërrua në një farë inkurajimi për punën time që tashmë, pas largimit të specialistëve të huaj, u bë më me përgjegjësi. Shërbimi gjeologjik në naftë, kishte një rol të rëndësishëm në fushën e zbulimit të vendbanimeve të rinj të naftës e të gazit, në nxjerrjen e naftës, të cilat në fund të fundit, lidheshin me shpenzime të mëdha. Narta përbënte industrinë më të leverdisshme.
Ajo siguronte valutën më të madhe në dollarë, mbështeste më shumë se cilido prodhim tjetër vendin, në politikën e tij të izolimit e të mbylljes së kufijve. Ne gjeologët iu përveshëm punës këmbëngulëse, duke dashur që me përkushtim e djersë, të mbushnim boshllëqet e përvojës së pakët.
Shumë veta patën shpresuar se pas prishjes me Moskën, udhëheqja partiake e shtetërore e Shqipërisë, do të rishikonte gabimet e saj e do të hapej, më në fund, drejt Perëndimit. Për fat të keq, ajo e mbylli edhe më shumë “post-bllokun”, duke u përpjekur të dalë edhe mbi vetë themeluesit e marksizëm-leninizmit, me praktika “akoma më revolucionare”, por që në fakt e çuan më afër e më shpejt vendin, drejt greminës. Diktatura u bë më e egër, prapambetja ekonomike u bë më e madhe dhe të drejtat njerëzore humbën krejt.
Në këtë situatë shumë delikate, kërkesat e qeverisë për të zbuluar vendburime të reja, u bënë edhe më të mëdha. Në emër të kësaj nevoje, pranë Drejtorisë së Përgjithshme të Naftës, në Kuçovë, u ngrit një grup i vogël i studimeve përgjithësuese gjeologjike dhe iu vu emri “Byroja Gjeologjike”. Ne të gjithë iu përveshëm punës me vetëmohim, për të rishqyrtuar të gjithë materialin gjeologjik të grumbulluar në vendin tonë më përpara, nga gjeologët e huaj dhe ata pak shqiptarë.
Ne e gjykonim se kontributi i ynë ishte për të mirën e popullit tonë të vuajtur, të një vendi që deri në ato vite nuk pat parë njëherë dritë, por veç armiqësira, luftëra kundër pushtuesve e tani, ndodhej para një izolim të plotë, që sillte vështirësi edhe për bukë, e jo më për më shumë.
Diktatura nuk linte asnjë njeri të ngrinte as gishtin e vogël kundër politikës së saj. Të vetmen detyrë patriotike për veten time dhe shokët e mi gjeologë, në atë situatë të rëndë konsideroja forcimin e industrisë së naftës. Dhe jeta më vonë tregoi se ne punuam mirë dhe drejte. Ne punuam që t’i shërbenim sa më mirë popullit tonë si intelektualë të dalë nga gjiri i tij, për të rritur mirëqenien e tij. Politika nuk ishte në dorën tonë. Ne nuk e ndryshonim dot atë.
Kundrejt specialistëve sovjetikë, kundrejt ndihmës së shtetit sovjetik, udhëheqja shqiptare filloi të hedhë baltë, duke sharë e akuzuar ata për gjithçka. U kalua çmendurisht në ekstremin tjetër, ku asnjëri nuk mund të thosh as edhe një fjalë të mirë për punën që kishin bërë ata. Pa një pa dy, ai futej në burg si pro-sovjetik.
Ata naftëtarë, të cilët ishin martuar me gra sovjetike, dikur nga më të respektuarit njerëz, tani, me prishjen e marrëdhënieve, pothuaj të gjithë përfunduan nëpër burgje, si “agjentë të të huajve”, ose nën akuzën se patën bërë agjitacion e propagandë. Përpikmërisht, si gjithnjë, familjet e tyre u keqtrajtuan egërsisht: u dëbuan, u internuan, u veçuan për çdo gjë.
Këngë të vjetra, me fjalë të reja
Ngjarjet që ndodhnin në politikën shqiptare, pasqyroheshin me shumë forcë në industrinë e naftës, si sektori më i rëndësishëm i ekonomisë. Për këtë, vlen shkurtazi të paraqesim disa nga këto momente. Në naftë, ndihej shumë ndikimi i metodave të punës që kishin shtetet me të cilët bëhej ndryshimi i politikës shqiptare, sepse aty vinin për punë, specialistë nga këto shtete dhe fjala e tyre ishte vendimtare. Kur marrëdhëniet politike ndryshonin, çdo gjë ndryshonte e në vlerësimin e ndihmës së tyre.
Këto dyfaqësira të liderëve komunistë shqiptarë, ishin shfaqur njëlloj në historitë e marrëdhëniet me shtetet e tjerë. Njëlloj ishte e treguar e pakufishme dashuria, njëlloj ishin zbukuruar faqet e maleve, me shkrime gjigante prej shkëmbinjsh, mbi pavdekësinë e kësaj miqësie, njëlloj ishte shpalosur nënshtrimi, njëlloj verbëria, njëlloj ndëshkimi për ata që dyshoheshin se i kishin halë në sy, miqësitë e Enver Hoxhës me sllavët e të gjitha llojeve, e njëllojtë pat ardhur urrejtja pas prishjes.
Me t’u prishur marrëdhëniet midis Partisë së Punës së Shqipërisë, me Partinë Komuniste Jugosllave të Titos, në vitin 1948, çdo vlerësim i bashkëpunimit të mëparshëm, u mbulua me baltë. U harruan ato që ishin thënë. U errësua gjithçka dhe si kut vlerësimi u bë, që kush të shante më shumë, ai ishte më i mirë dhe atij i besohej më shumë. Politika e Titos u quajt revizioniste dhe ai, i quajturi deri në atë kohë komunist e internacionalist i madh, u ri-cilësua; bashkëpunëtor i imperializmit amerikan!
Tani i kishte ardhur radha armiqësisë me rusët, siç do t’i vinte dhjetë pesëmbëdhjetë vjet më vonë, armiqësisë me kinezët. Por të gjitha këto linin pas një haraç të rëndë. Të përfytyrosh se stili i jetës kineze, u shartua në kulturën e jetës shqiptare edhe pse komuniste, të zënë të dridhurat. Majmunëria e udhëheqjes shqiptare, arriti me kinezët deri aty sa sekretarët e partisë, nisën të mbulojnë kokën me kasketa kineze me strehë, të vishen me xhaketa të mbyllura ushtarake, me distinktiva të Mao Ce Dunit në gjoks, e me stilolapsa në xhepat e jashtëm.
Kështu u adoptuan përbuzja ndaj tualetit të femrave, stërmundimi i intelektualëve në punën nëpër fusha të kooperativave, vënies së fshatit mbi qytetin, e mijëra kinezërira, që sot të vjen ndot t’i kujtosh, e jot’i hedhësh në letër.
E tillë ka qenë goditja mbi ushtrinë, ku sipas përvojës kineze, u dha urdhër që të hiqeshin gradat e oficerëve. Të tilla ishin fletë-rrufetë, që morën dhenë e që nuk ishin veçse një imitim i plotë i “Tan Xi Baove”, kineze që shiteshin për mjete të demokracisë proletare. Fletë-rrufetë e shëmtuara, hynin dhunshëm në orbitat e jetës private të njerëzve, shokëve, fqinjëve e kujtdo që nuk gëzonte autoritet të paprekshëm, duke u bërë forma të nxitjes së armiqësive, në shtresat e shtypura të shoqërisë.
Në Berat, një mjek 40 vjeçar, ra në dashuri me një vajzë 20 vjeçare. Ata vendosën të martohen. U kurdisën fletë-rrufetë që dënonin këtë veprim të doktorit, llogariteshin moshat dhe opinioni meskin me kinezërinë e tij, e dënoi këtë martesë, e cila vërtet nuk përfundoi.
Një inxhiniere nga ato të Institutin të Naftës, që pat mbaruar studimet në Rumani, u bë tabelë qitje e fletë-rrufeve për pallton e saj më të shkurtër se sa norma që lejonte opinioni i proletarëve. Ajo qau për një kohë të gjatë, për këtë ndërhyrje në shijet e saj. A mund ta përfytyrojë njeri sot, se fletë-rrufetë, u hartuan brenda në një institucion specialistësh të lartë e të mesëm, të punës studimore?!
Dhe familja jonë e provoi efektin e fletë-rrufeve kineze. Një të tillë na ngjiti në muret e Kuçovës, një qytetar i atjeshëm, i shqetësuar proletariatisht, se përse ne djalin nuk e çonim në çerdhe, si të gjithë, por kur gruaja ime ishte në punë, e linim të na e mbanin në një familje.
Kushtet e këqija të higjienës në çerdhe, sëmundja e rendë e djalit dy vjeçar, si edhe rrezikimi i jetës së tij, ishin të parëndësishme përpara uniformitetit kinez, të dërgimit të vocërrakëve nëpër qendrat e caktuara.
Ne nuk e respektuam mesazhin proletar të afishuar në mur: familja e dashur e Kiu Bushit, vazhdoi ta mbante djalin tonë, po me atë kujdes që mbante fëmijët e vet, djali ynë u shërua dhe ne i jemi mirënjohës për jetë, familjes Bushi.
Nuk mund t’i vesh faj një qytetari të thjeshtë nga Kuçova, kur udhëheqësit partiakë hynin vetë pa teklif dhe bile me zell në jetën private të specialistëve, e të drejtuesve të ndërmarrjeve të tyre, duke e thënë fort fjalën e partishme, edhe në zgjedhjet e shokut të jetës, në fejesat e martesat e vartësve te tyre.
Kështu ca vite para incidentit mbi çerdhen e Gencit, në verën e vitit 1961, unë pata vendosur të lidh jetën më Zhaneta Plluskën nga Tirana. Disa muaj para martesës, më bënë zë të paraqitesha tek ndërtesat e poshtme, që kishte Shtëpia e Pritjes në Kuçovë, ku strehoheshin figurat e larta shtetërore. Më priste anëtari i Komitetit Qendror të Partisë, Peti Shamblli. Ai nuk vonoi të hynte drejt e në temë.
– Ti, shoku Xhaçka, duhet ta prishësh atë fejesën që ke bërë, -më tha pa shumë fjalë të tërthorta. – Ti duhet të ndahesh me Zhaneta Plluskën, sepse ajo vjen nga një familje me origjinë borgjeze. Babai i saj ka mbaruar studimet e larta në një vend kapitalist, në Universitetin e Oksfordit në Angli.
Unë nisa të gjej mënyrën se si t’ia kundërshtoja e të shpjegoja mosbindjen time. -Pikësëpari, shoku Peti, unë tashmë e kam dhënë fjalën. Së dyti, i ati i të fejuarës sime, inxhinier Sotir Plluska, ka qenë një intelektual shumë i ndershëm, që ka kontribuar mjaft në ndërtimin e rrugëve të vendit tonë. Nuk është përzierë fare në politikë.
Ai mbeti i pakënaqur nga qëndrimi i im, dhe ndofta për këtë arsye, pas pak kohe, më thirri një person akoma me i rëndësishëm se Shamblli: pikërisht Shefi i Shtabit të Ushtrisë, Petrit Dumja vetë! As e njihja personalisht dhe as e kisha takuar ndonjëherë më parë Petrit Dumen! Më tha po të njëjtat gjëra mbi rëndësinë e luftës së klasave, por nga ana tjetër, edhe unë u mbajta fort pas kundërshtimit që pata bërë më parë.
Presionet që më bënë kuadrot e rëndësishme partiake unë arrita t’i përballoja. U martova me Zhanetën, gëzova dashurinë e saj të pakufishme, u mundova t’i jap dashurinë time të katërfishuar por, pa dashur, i dhashë një “lugë të madhe” të hidhur, të fatit tim, të cilën unë jo e jo, por sidomos kjo qenie e dashur, nuk e meritonte aspak. Memorie.al
NDIQE LIVE "PANORAMA TV" © Panorama.al
