Është një ftesë fundjave nga kafe-libraria “E përshtatshme” këtu në Tiranë, një ftesë për miqtë e letërsisë për të përkujtuar një poet bashkëkohës, Ilir Belliun, ndarë nga jeta tokësore 10 vite më parë, në moshën 30-vjeçare. Ka lënë pas shumë poezi, pak kujtime dhe… ndoshta… ndonjë shok, ndoshta ndonjë mik fisnik, përmbarues i punëve të tij të pakryera për mbledhjen, sistemimin dhe botimin e krijimtarisë letrare. Si një nga admiruesit e artit të tij, kam ndërmend sidomos këto vargje magmatike: “Fisnike je/ si një gjethe e kuqe dielli/ Brenda teje gjithë zogjtë e botës këndojnë/ dhe askujt nuk i bie ndërmend/ se atje jepen koncerte…” E unë vetë, sikurse thashë, për këto vargje e kujtoj shpesh Ilirin. Kam qenë në Bari kur mora vesh prej Dhuratës (Dh. Shehri) se Ilir Belliu ishte gjetur i vdekur në malin e Dajtit. Aty për aty kujtova pikëpjekjet tona të pakta. Një mesnatë qershori, viti ’92, ai kish ardhur i paftuar në dhomën tonë në Qytetin Studenti. Më kot kish kërkuar në errësirë çelësin (e thyer) të dritës elektrike; në terr mes zhurmave dhe të sharave tona ankuese për gjumin e prishur tha: “Këtu i kini, i lashë në tavolinë”. Përsëri të shara banale e britma ankuese për gjumin tonë të prishur. “Është libri im me poezi: “Vetmi me njerëz”, ua solla nga një kopje, bre djema. Tani doli nga shtypi”, – u përpoq të sqarohej Iliri. I bërtiti sërish dikush nga ne, i bërtiti rëndshëm për gjumin e prishur. Ai nuk u mërzit, nuk u fye. Duke vendosur libra për secilin nga ne mbi tavolinë, duke u penguar në rrëmujën e dhomës, doli duke përsëritur: eh, bre djema, bre djema. Sonte jam i lumtur. Ato ditë lexuam poezitë e tij; ato ditë biseduam për të; ato ditë dëgjova për I. Belliun se ishte nga Korça, ishte rritur jetim për nga nëna; bënte një jetë të vështirë endacaku, kredhur në mjerimin material; mësova po ashtu se kish nisur dikur studimet për gjuhë e letërsi shqipe në Elbasan dhe se shkruante letërsi artistike pa i vënë pranga imagjinatës, pa i vënë fre ironisë sfiduese, as kozmetikë mondane dëshpërimit. E çfarë mund të bënte tjetër?! E takova për herë të fundit thuajse gjashtë muaj para se të ikte nga kjo jetë: dhjetor 2000. Në një sallë të Bibliotekës Kombëtare ishim thirrur si fitues konkursi nga botuesi i “Alef”-it, Gentiani: Agroni (Tufa) si romancier; Iliri dhe unë si autorë ciklesh poetikë. Nuk më kujtohet asnjëra nga përshëndetjet dhe falënderimet e rastit; as fjalët e veprimet e mia nuk më kujtohen, çuditërisht. Por Ilirin e kam parasysh si iu afrua mikrofonit duke ecur paksa shtrembër, paksa përbri; Ilirin e kam parasysh si e tërhoqi diplomën simbolike me motivacionin përkatës. Mblodhi paksa buzët para mikrofonit; nuk shqiptoi fjalë të plota, tundi kokën disa herë si me habi e mëdyshje dhe nxitoi… nxitoi. Nuk u kthye në vendndodhjen e mëparshme; duke ecur përbri bëri për nga dalja, diçka mërmëriste. E kuptova që s’do rrinte me ne deri në mbarimin e ceremonisë dhe nxitova t’i jepja dorën për ta uruar, t’ia shtërngoja fort në shenjë respekti. Kështu iku Iliri atë darkë. Dhe më nuk e pashë as unë, as anëtarët e tjerë të asaj shoqërie krijuesish. Pas fikjes së tij të parakohshme një fjalë të denjë lamtumire shkroi për të Mark Marku; poeti Skënder Rusi u përkujdes për botimin e krijimtarisë së tij; A. Tufa shkroi një parathënie analitike për poezinë e Ilirit; të tjerë bashkëmoshatarë dhe kolegë janë shprehur për të spontanisht, sinqerisht, përshpirtshëm. Megjithatë, 10 vjet pas vdekjes së autorit është një vepër poetike e begatë që pret të lexohet e të studiohet pambarimisht; një vepër poetike e pazakonshme për nga pasuria ligjërimore, e rrallë për nga prosedeja dhe shtresëzimet kuptimore; krejt jashtë radhe për nga origjinaliteti spontan dhe organik; trashëgimia letrare e Belliut. Le ta pranojmë: është nga ato vepra që mbijnë nga errësira për ta larguar atë; është nga ato vepra arti që linden nga parandjenjat kobzeza për ta prishur gjumin e të vetëkënaqurve; vepra e Belliut është nga ato zemërime kozmogonike që sjellin dritë dhe rend në një botë të re, të panjohur, të porsangjizur po prej atij vetë. Ndryshe si mund t’i interpretojmë këto vargje të tij: Një lumë i vogël/ rrjedh në kafkën time/ oh, s’mund të duroj/ i pavarrosur në mjegull.
Këtu, i pafuqishëm para kësaj pasurie poetike, ndalem edhe unë. Paskan kaluar 10 vite pa Ilirin, pa autorin. Data përkujtuese ka mbërritur, ora e zgjimit tonë ka ardhur. Miq e dashamirës do të lexojnë vargje të tij-kjo do të jetë dora e Ilirit zgjatur në errësirë, për të gjetur çelësin e dritës sonë elektrike. A do të na i vrasë sytë sadopak ajo dritë? Do ta qortojmë pra si dikur mikun e paftuar, Belliun? Do bërtasim vallë si dikur për gjumin e prishur prej vargjeve të tij blasfemuese? Nuk e di. Di që ka edhe mjegull midis nesh, di që ka edhe plogështi, edhe shterpësi, edhe smirë, edhe shtirje, edhe hipokrizi vrastare edhe padurim.
E fundja kush është ky Ilir Belliu? -do të pyesë me të drejtë çdokush që pak i beson leximit, pak i falet poezisë; çdokush që pak u beson letrarëve?! Po, pyetje me vend, disa gjëra duhen sqaruar thjesht dhe saktësisht: Ilir Belliu, të dashur miq është një 30-vjeçar që nguroi të jetonte sipas mënyrës sonë standarde pjesën e ngelur të jetës, është një djalë i imët në trup, me plagë fëmijërije në shpirt; Iliri është ai djali i braktisur qysh herët nga fati që nuk pati kohë të kishte asgjë tjetër në këtë botë, përveç poezive të tij: ato ishin familja e tij, ato poezi ishin dashuritë e tij, ato poezi janë fëmijët e tij, miqtë e tij, obelisku i tij. Përndryshe, si mund t’i interpretojmë dhe këto vargje psalmike të tij: “Një plak i bukur jeton në mua/ gjysmë prej jete, gjysmë prej ëndrre/ Një plak i fismë/ që ëndërron e fle si qengji/ që vuan e kërleshet si pylli/. Ku je? Kur do më shfaqesh sysh? O ti plak i bukur…/Domethënë ti ish-burrë/ domethënë ti ish-djalosh/ që veç në ëndërr di të kalosh.”
