AFRIM IMAJ/ Ka qenë mesnata e 10 nëntorit 1981, kur forcat e Policisë Sekrete kanë arrestuar në fshehtësi Vahid Lamën, juristin që kishte punuar 13 vite në paradhomën e Enver Hoxhës. Pak ditë më parë, kur përgatitej të merrte pjesë në Kongresin e VIII të Partisë, sekretari personal i Sekretarit të Parë të KQ ishte shkarkuar nga detyra dhe ishte internuar familjarisht në një fshat malor të Gramshit. Arrestimi i tij menjëherë pas mbylljes së punimeve të Kuvendit historik të Partisë ishte certifikuar më herët në zyrat e KQ, aty ku më parë ishte kryqëzuar për veprimtari armiqësore ndaj vijës së Partisë. Prej këtej, Vahid Lama iu nënshtrua një kalvari pa fund në ferrin e burgjeve të komunizmit, për t’u kthyer pranë familjes në fillimin e viteve ‘90. Goditja e befasishme e tij, ka qenë nga ato raste kur Rrapi Mino, ish-Prokuror i Përgjithshëm duhej të zyrtarizonte dramën e tmerrshme për mikun e ngushtë, çfarë nuk e kishte menduar kurrë. Po si është gjendur ai përballë kësaj të papriture, si ka operuar me procedurat që ia detyronte funksioni për ta bërë shokun e afërt banor të qelive të tmerrshme të burgjeve famëkeqe dhe çfarë raportesh ka mbajtur me të pas rikthimit në liri. Në rrëfimin për gazetën “Panorama” autoriteti më i lartë i organit të akuzës të regjimit komunist kujton disa prej momenteve kryesore të kësaj historie, duke veçuar mënyrën si mbeti miku i tij viktimë e spiunimit të kolegëve ish-punonjës të aparatit të KQ të Partisë, me të cilët kishte punuar plot 13 vjet pa ndërprerë…
Zoti Rrapi, nga praktika disavjeçare në krye të Prokurorisë së Përgjithshme, kujtoni ndonjë goditje të padrejtë që ju ka mbetur merak?
Një e tillë ka qenë goditja ndaj sekretarit personal të Enverit. Vahid Lama e quanin. Ishte një intelektual me peshë dhe një nga juristët më të mirë të kohës. Me sa më kujtohet, punoi rreth 15 vite në paradhomën e Enverit. Kur po shkëlqente në detyrë, i bënë kurthin dhe e shfarosën brenda natës. E kam ndjekur nga afër historinë e tij, se ishim shokë të afërt me njëri-tjetrin. Takoheshim gati përditë, flisnim e bisedonim pa dorashka me njëri-tjetrin, pavarësisht çfarë detyrash mbanim. Disa vite me radhë, të dy kemi qenë dhe pedagogë të jashtëm në Fakultetin Juridik…
Ju ishit Prokuror i Përgjithshëm, nuk kishit mundësi ta shpëtonit, së paku nga burgosja?
Rasti ishte i tillë që nuk më krijonte as mundësinë më të vogël për ta lehtësuar paksa, pale ta shpëtoja nga ajo goditje e pamëshirshme.
Si ta kuptojmë që Prokurori i Përgjithshëm përballë një rasti të tillë i kishte duart e lidhura?
Vahid Lamja shkoi në bankat e të akuzuarit nga aparati i Komitetit Qendror, që do të thoshte se goditja e tij ishte vendosur nga krerët e vendit e të Partisë. Tjetër gjë do të ishte në rastin e një fshatari apo inxhinieri të zakonshëm. Ky fakt e bënte të pamundur ndërhyrjen time, ndryshe situata bëhej më e koklavitur dhe kishte risk të madh edhe për mua. Këtë e dinte fort mirë dhe Vahidi dhe përveç ndonjë konsulte për rrethanat e penalizimit kur ishte i paarrestuar, nuk më kërkoi gjë tjetër…
Sidoqoftë, një fjalë e numrit një të akuzës e konsumuar në mirëbesim mes kolegësh, do ndikonte sadopak për ta lehtësuar pozitën e tij…
Nuk ishte puna për një fjalë apo për një xhest të konsumuar me një mik apo koleg të zakonshëm, por rasti i Vahidit bëhej i pamundur se ndërhyrja duhej lart te burimi, te zyrtarët e KQ, te anëtarët e Byrosë Politike, te anëtarët e Plenumit. Ata ishin jo vetëm denoncuesit, por edhe përcaktuesit e kohës së vijon nga numrat e kaluar dënimit të tij. Fati i keq i Vahidit që qëlloi në ato pozita të pafavorshme…
Në çfarë rrethanash u dënua Vahid Lama, si nisi goditja ndaj tij kur ishte në detyrën e rëndësishme pranë Enverit?
Historia e penalizimit të tij nisi me një letër anonime në adresë të Enverit dhe përfundoi me një mbledhje rrufe të organizatës së Partisë të aparatit të Komitetit Qendror, që e përjashtoi nga Partia dhe sugjeroi organet kompetente për ta parë nga afër dhe me kujdes gjithë biografinë e tij. Në fakt…, në fakt goditja ndaj Vahidit ishte një goditje e paralajmëruar…
Pra, ju, nga pozicioni i Prokurorit të Përgjithshëm, e dinit që miku juaj ndiqej për t’u arrestuar…
Nga pozicioni i detyrës nuk dija gjë absolutisht. Sinjalet e para se e ndiqnin, m’i kishte thënë vetë Vahidi. Me sa dukej, ai e kishte kuptuar se e kishin vënë në shënjestër dhe për ditë e muaj të tërë jetonte me ndjenjën e persekutimit.
Ju tregonte kur bisedonit pse e kishin bërë objekt goditjeje?
Kam folur gjatë në atë periudhë me të dhe të them të drejtën mënyra si shpjegohej për këtë situatë kritike nuk më dukej bindëse. Bile, bile, në ndonjë rast mendoja se vuante nga sindroma e përndjekjes. Nuk më shkonte kurrë në mëndje se lufta e klasave do të arrinte të bënte viktimë edhe vetë sekretarin e Enverit. Mirëpo gjërat rrodhën shpejt dhe Vahidi një ditë të bukur e pa veten me pranga në duar.
Si jua shpjegonte Vahidi arsyet e përndjekjes?
Rasti i parë që e kam parë të tronditur, ka qenë një pasdite vere e vitit ‘81. Në mos gaboj, rreth një muaj e diçka para arrestimit. Teksa po mbaronte orari zyrtar, më mori në telefon dhe më tha se duhej të pinim një kafe për të biseduar rreth një çështjeje serioze. E pashë në zë që ishte i shqetësuar dhe i thashë të takoheshim nga darka. Ashtu bëmë. Aty nga mbrëmja u takuam në një lokal në qendër të Tiranës. Hë, i thashë, çfarë të mundon. Më kanë bërë një letër anonime, u shpreh ai i shqetësuar dhe më tregoi se e kishte lexuar dhe Enveri. Dikush që nuk identifikohej me emër vinte në dijeninë e udhëheqësit se sekretari i tij, Vahidi, pra, nuk kishte biografi të mirë, se ishte fodull dhe fliste mirë për Abaz Kupin. Pak a shumë, këto thoshte letra. Më shumë se paniku që sillnin situata të tilla, Vahidin e brente enigma për emrin e njeriut që i kishte shkruar Enverit të tilla broçkulla. Fillimisht u përpoqa ta qetësoj, duke i thënë se raste të tilla ka çdo ditë në institucionet e shtetit, por fjalët e mija nuk ngjisnin. Aty për aty sollëm në bisedë emrat e njerëzve që mund të ishin autorët e letrës dhe arsyet e këtij letërkëmbimi të pazakontë. Fakti që letra është tek Enveri, i thashë në fund, duhet të na bëjë vigjilentë, por mbi të gjitha duhet të jemi të sigurt se udhëheqësi nuk i dëgjon këta zëra që duan të denigrojnë drejtuesit e Partisë. Me kaq u ndamë atë natë për t’u takuar pas disa ditëve. Herën tjetër ai erdhi me një lajm të gëzuar. Në takimin ditor që kishte pasur me Enverin, ai i kishte folur edhe për letrën. Vahid, i kishte thënë, e shikon çfarë bëjnë njerëzit e këqij, por Partia të njeh mirë dhe do t’u tregojë vendin këtyre delenxhinjve. Kishte mjaftuar ky komunikim dhe Vahidi iu rikthye jetës normale. Një moment edhe unë mendova se ky reagim i Enverit i kishte vënë kapak gjithë asaj historie kërcënuese. Por jo. Nuk kaluan vetëm disa javë dhe gjendja u rëndua përsëri, këtë herë edhe më frikshëm…
Erdhi ndonjë letër e dytë?
Nuk erdhi letër e dytë, jo, por letra e parë, me sa dukej, kishte bërë efektin e vet. Mbi bazën e të dhënave të saj, kishte nisur puna gjurmuese për të verifikuar jo vetëm ato që përmbante ajo, por tërësinë e figurës së Vahidit. E gjitha kjo në periudhën kur ai ndihej i qetë pas atij shpjegimi, që i kishte bërë Enveri për pallavrat e letrës anonime. Loja nisi me provokime nga më të ndryshmet, me kurthe e prapaskena nga më të çuditshmet. Dhe nga kush, pale. Nga shokët e punës në aparatin e KQ. I pari që nxitoi ta denoncojë fshehtazi ishte kolegu i tij Pandi Didi. Shkas ishte bërë një ngjarje e pazakontë, ku Vahidi në një gjendje dëshpëruese ishte shprehur shkujdesur për zyrtarët e Partisë dhe tjetri vigjilent e kishte tjerrë gjerë e gjatë te shefat e tij.
Si kishte ndodhur ngjarja e pazakontë dhe çfarë kishte shprehur shkujdesur Vahidi?
Një ditë të zakonshme, në mos gaboj disa javë para se ta arrestonin, teksa punonte në zyrë, Vahidin e kishte telefonuar e shoqja dhe i kishte thënë se djali kishte thyer syzet optike. Ai vuante qysh fëmijë nga një sëmundje dhe trajtohej me syze që nuk i dispononte tregu vendas. Atë çast ishte gjendur aty Pandi dhe e kishte pyetur pse ishte shqetësuar. Vahidi i kishte treguar hallin. Ky është problem që zgjidhet, e kishte qetësuar dhe i kishte rekomanduar t’i bënte një kërkesë ministrit të Shëndetësisë. Ia kam bërë dhe herë tjetër, ishte shpjeguar Vahidi, por nuk ma ka zgjidhur. Duhet të ta zgjidhë patjetër, prandaj e kanë vënë aty, kishte shtuar Pandi. Ai është gomar, gomar, more vesh, andaj s’përgjigjet, i kishte shpëtuar goja Vahidit. Tjetri sakaq nuk e zgjati, por mori dosjen që kishte në tavolinë dhe u largua. U largua si hije dhe bëri atë që nuk të shkonte në mendje…
E raportoi…
E raportoi patjetër, por e çoi dhe më tej shkujdesjen e Vahidit. Shkoi te Simon Stefani, që atëherë ishte sekretar i KQ dhe ia shtjelloi historinë sipas variantit të tij: Vahidi më kërkoi ta ndihmoja për një palë syze për të birin. Syze të tilla, i thashë mund të porositen me urdhrin e ministrit të Shëndetësisë. Lëre këtë punën e ministrit më tha, se ia kam kërkuar disa herë dhe nuk më është përgjigjur. Ai është aty për t’i zgjidhur këto gjëra, i thashë unë. Ashtu është, po ja që nuk do t’i zgjidhë. Si nuk do, i thashë. Nuk do se është gomar, u përgjigj Vahidi. Atëherë t’i tregojnë vendin ata që e kanë vënë, ia ktheva unë. Edhe ata gomarë si ministri janë, shtoi ai duke aluduar për anëtarët e Byrosë Politike që e kanë emëruar në detyrë. Që këtej Vahidi u fut në rreth të kuq. Rrëfimi i Pandit te sekretari i KQ, i hapi rrugën garës mes kolegësh për të sjellë sa më shumë të dhëna që provonin veprimtarinë armiqësore të Vahidit…
Jua ka treguar Vahidi emrat e atyre që e kanë denoncuar për veprimtari armiqësore?
Nga aq sa më ka treguar, përveç dëshmisë së Pandit, mbaj mend denoncimin e Jeta Mitrushit, një punonjëse e vjetër kjo e KQ, e cila pati deklaruar se Vahidi në një bisedë shoqërore për 8 Nëntorin i kishte thënë se në mbledhjen themeluese sekretar i parë i KQ të Partisë nuk u zgjodh shoku Enver, por “Baca” (Ramadan Çitaku) dhe se radio “Beogradi” në çdo 8 Nëntor transmeton emisione të posaçme, ku kërkon rehabilitimin e Bacës. Dy instruktorë të tjerë kishin pohuar se Vahidi kishte përdorur fjalë fyese për Nexhmije Hoxhën dhe kishte thënë se Ramiz Alia nuk ka burrëri. Një tjetër kolege, Leo Shehu, me të cilën kishte pasur miqësi, kishte dëshmuar se Vahidi fliste lart e poshtë sikur ishte ai autori i vërtetë i librave të Enverit. Akoma më shumë e kishin rënduar deponimet e Haxhi Kroit dhe pjesëtarëve të tjerë të organizatës së Partisë ku bënte pjesë. Të gjitha këto në fund i kishte sistemuar një dorë e kujdesshme dhe materiali nga Komiteti Qendror, përfundoi në Ministrinë e Brendshme dhe Prokurori…
vijon…
*Ky artikull është ekskluzivisht për “Panorama’. Riprodhimi i tij nga media të tjera në mënyrë të pjesshme ose të plotë pa lejen e kompanisë do të ndiqet në rrugë ligjore.
Mund të lexoni gjithashtu pjesët e kaluara
(Kliko mbi titullin)
NDIQE LIVE "PANORAMA TV" © Panorama.al
