Akuza që çoi në pushkatim grupin e disidentëve

Jul 31, 2020 | 23:15

Dashnor Kaloçi/ Publikohen dokumente arkivore të nxjerra nga një dosje që ndodhet në Arkivin Qendror të Shtetit (fondi i ish-Komitetit Qendror të PPSH-së), ku ndodhet një korrespodencë në mes Kryetarit të Gjykatës së Lartë të Republikës Popullore të Shqipërisë, Shuaip Panariti, me Komitetin Qëndror të PPSH-së dhe Kryeministrinë, lidhur me procesin gjyqësor të zhvilluar në nëntor-dhjetor të vitit 1963, ndaj të pandehurve: Vangjel Lezho, Fadil Kokomani, Robert Vullkani, Trifon Xhagjika, Thoma Rafaeli, Franko Sara dhe Stavri Rafaeli, të gjithë kuadro të lartë të diplomuar në universitetet dhe akademitë ushtarake të Bashkimit Sovjetik dhe vëndeve të tjera të Europës Lindore, si artistë, inxhinjerë, ushtarakë, gazetarë etj.

I gjithtë aktiviteti i tyre “antiparti dhe armiqësor” sipas informacioneve të Gjykatës së Lartë, duke filluar nga: agjitacioni e propaganda, veprimtaria e spinuazhit me togerin sovjetik Valentin Zhenj gjatë takimeve të tyre në shtëpinë e Robert Vullkanit dhe plazhin e Durrësit, plani dhe tentativa e dështuar për të vrarë me atentat Enver Hoxhën në lokalin e Bllokut të udhëheqjes dhe më pas ministrin e Brendshëm, Kadri Hazbiu, te Materniteti i Tiranës ku ai shkonte shpesh me makinën që e ngiste vetë, e deri te tentative e arratisjes fillimisht nga lumi Buna dhe më pas nga Liqeni i Pogradecit, etj. Dosja e panjohur e grupit të komunistëve liberal ku katër prej tyre do të pushkatoheshin, publikohen për herë të parë nga Memorie.al.

“Përpara Gjykatës, të gjykuarit Vangjel Lezho, Fadil Kokomani dhe kapiten, Trifon Xhagjika, pohuan se përveç veprimtarisë që kryenin duke u lidhur me Zbulimin e huaja, duke bërë përgatitjet me u arratis dhe duke bërë agjitacion e propagandë kundër pushtetit popullor, synonin që të kryenin edhe ndonjë vepër terrori, me qëllim që me anë të kësaj vepre të jepnin me kuptue botës së jashtëme se në Shqipëri ka njerëz që nuk pajtohen me vijën politike të ndjekur nga Partia e Punës së Shqipërisë dhe qeveria e R.P.SH.Për të realizuar këtë qëllim, nga zhvillimi i gjykimit, doli se kanë bërë këtë përgatitje:

Në fillim kanë vënë në plan që ta kryenin veprën e terrorit ndaj udhëheqësit të partisë, shokut Enver Hoxha. Për këtë, të gjykuarit Fadil Kokomani, Vangjel Lezho, Trifon Xhagjika pohuan se kanë shkuar në afërsi të lokalit të Komitetit Qëndror për të parë orën e ardhjes dhe të daljes nga zyra të shokut Enver. Ata pohuan se e kishin parë shokun Enver se në cilën orë shkonte në zyrë dhe dilte nga zyra dhe nga ç’drejtim vjen në zyrë dhe del nga zyra, por e kishin gjetur të vështirë që të kryenin atentatin kundër jetës së tij, për shkak të mbrojtjes së mirë që i bëhej.

Megjithkëtë, duke qenë konsekuent në veprimtarinë e tyre, këta të gjykuar arrijnë në konklluzion që të vrasin të tjerë udhëheqsa. Kështu, të gjykuarit Fadil Kokomani, Vangjel Lezho e Trifon Xhagjika, pranuan para Gjykatës, kështu del edhe nga materiali i hetuesisë që të vrisnin shokun Kadri Hazbiun dhe disa punonjës të tjerë të Sigurimit të Shtetit”. Kështu thuhej në mes të tjerash në një raport-informacion të Kryetarit të Gjykatës së Lartë të Republikës Popullore të Shqipërisë, Shuaip Panariti, dërguar Komitetit Qëndror të PPSH-së, lidhur me procesin gjyqësor që ishte zhvilluar në fundin e nëntorit të vitit 1963, ndaj shtatë të pandehurve: Vangjel Lezho, Fadil Kokomani, Robert Vullkani, Trifon Xhagjika, Thoma Rafaeli, Franko Sara, dhe Stavri Rafaeli, të gjithë kuadro të lartë të diplomuar në universitetet dhe akademitë ushtarake të Bashkimit Sovjetik dhe vëndeve të tjera të Europës Lindore.

Po çfarë detyrash e funksionesh kishin dhe ushtronin në atë kohë shtatë të pandehurit, përse ishin arrestuar dhe akuzoheshin ata dhe çarë qëndrimi mbajtën në procesin gjyqësor? Lidhur me këto dhe të tjera, na njohin dokumentet arkivore të nxjerra nga Arkivi Qëndror i Shtetit (fondi i ish-Komitetit Qëndror të PPSH-së) ku ndodhet një korespodencë në mes Gjykatës së Lartë të Republikës Popullore të Shqipërisë me Komitetin Qëndror dhe Kryeministrinë, të cilat po I publikojmë të plota siç ndodhen në dosjen përkatëse.

Informacioni i Gjykatës së Lartë për Mehmet Shehun

INFORMACION KRYEMINISTRIT

Veprimtaria armiqësore e të gjykuarve është zhvilluar në këto drejtime:

Në drejtim të tradhëtisë ndaj Atdheut të kryer me anë të spiunazhit.

Të gjykuarit Vangjel Lezho, Fadil Kokomani dhe Robert Vullkani kanë pohuar se janë njohur me qytetarin sovjetik Xhenj, që në vitin 1958, kur ky punonte në atë kohë pranë Radio Moskës.

Nga fillimi i janarit të vitit 1961, Valentin Xhenj ka ardhur në Shqipëri me gradën toger pranë general Arkadi Kuzmin, i cili në atë kohë punonte pranë përfaqësisë së Traktatit të Varshavës.

Para gjykatës të gjykuarit Vangjel Lezho, Fadil Kokomani dhe Robert Vullkani, pranuan se janë takuar disa herë me togerin sovjetik, Valentin Xhenj dhe se kanë aprovuar thëniet e tij se marrëdhëniet mes dy vëndeve- B.R.S.S. dhe R.P.Sh.-së janë prishur gjoja për fajë të udhëheqjes së partisë sonë.

Ky oficer mbasi ka konstatuar se këta të gjykuar janë të gatëshëm me i shërbyer dhe mbasi u’a ka transmetuar kërkesat e gjeneral Kuzminskit, ka kërkuar prej tyre që ta informonin mbi gjëndjen morale politike të popullit tonë, mbi materialet që punohen në organizatën bazë, fjalimet që mbajnë udhëheqësit me punonjësit, mbi gjëndjen ekonomike që ka ekzistuar pas prishjes së marrëdhënieve etj. Këto takime i kanë bërë në lokalin e Restorant “Vollgës” në shtëpinë e Robert Vullkanit dhe në plazhin e Durrësit, ku janë vënë në lidhje me gjeneral Kuzmin, nëpërmjet shoferit të tij, Sasha, si dhe në vënde të tjera.

Përveç informacioneve të dhëna me gojë, këta kanë dhënë edhe informata me shkrim me anë raportesh informative që janë formuluar kolegjalisht nga tre të gjykuarit e mësipërm.

Në këto raporte kanë informuar mbi protokollet e udhëheqjes së Partisë që janë punuar në organizatat e Partisë, duke dhënë numrin dhe datën e tyre si dhe përmbajtjen e tyre, kanë informuar përmbajtjen e fjalimeve të udhëheqësave të Partisë e të shtetit tonë, që kanë mbajtur në mbledhje me punonjës, por që nuk janë botuar në shtyp, duke i paraqitur shtrimin e problemeve nga ana e udhëheqësve tanë në mënyrë të gabuar, kanë informuar mbi gjëndjen morale-politike të Partisë dhe popullit tonë, të cilën e kanë paraqitur si jo të shëndoshë, duke shpifur se gjoja në Parti nuk ka demokraci, nuk mund të flasësh lirisht, se në popull mungon liria e fjalës, shtypit dhe ka diktaturë të fortë, po kështu kanë informuar se pas prishjes së marrëdhënieve, gjëndja ekonomike është keqësuar më tepër dhe këtë, ja ngarkonin po udhëheqjes së partisë sonë.

I gjykuar Fadil Kokomani pranoi se ka vjedhur në Radio-Tirana, dy bobina të cilat të gjykuarit të mësipërm synonin me i përdorë për të inçizuar fjalimet e udhëheqësve tanë dhe me u a dorëzu Zbulimi Sovjetik. I gjykuari Fadil Kokomani pranoi se një bobinë ja ka dorëzuar togerit Sovjetik, Valentin Xhejn.

Mbi kërrkesën e oficerit sovjetik, të gjykuarit Vangjel Lezho, Fadil Kokomani dhe Robert Vullkani, i kanë dorëzuar autobiografitë e tyre.

Në drejtim të tradhëtisë ndaj atdheut të kryer me anën e tentativës për t’u arratisur jashtë shtetit.

Të gjithë të gjykuarit për një kohë të gjatë, kanë bërë përgatitje për tu arratisur jashtë shtetit.

Të gjykuarit që ishin në lidhje me oficerin sovjetik, kanë kërkuar prej tij që t’ju sigurojë mjete për arratisje. Nga zhvillimi i gjykimit është provuar se oficeri sovjetik, u ka premtuar se do t’i pajisë me pasaporta fallco, se do të studiojë mënyrën e arratisjes së tyre me anë të anijeve ose mjeteve të tjera transporti, gjithashtu i ka porositur që dhe vëtë këta të studiojnë varjante të tjera dhe, në rast se arrijnë me t’u arratisur në jugosllavi, i ka udhëzuar që atje të paraqiten menjëherë pranë ambasadës sovjetike, mbasi ajo do t’ju jepte menjëherë ndihmën e nevojshme.

Po kështu i gjykuari Stavri Rafael, ka pohuar se pasi u prishën marrëdhëniet në mes B.R.S.S-së. e R.P.P.Sh-së. punonjësit e legatës Hungareze i kanë thënë bashkëshortes së tij, e cila është hungareze, që të mos trazohet se në rast se ato do të largohen, do ta marrin me vete dhe, po të donte dhe Stavri do të merrnin edhe këtë me vete.

Në përfundim, mbasi kishin bërë përgatitjet e nevojshme, disa prej të cilëve dhe kishin tentuar për t’u arratisur nga lumi Buna i rrethi Shkodër, por në pamundësi ishin kthyer përsëri, në korrik të vitit 1963, të gjithë të gjykuarir me përjashtim të Robert Vullkanit dhe Trifon Xhagjikës, të ndarë në dy grupe, tentojnë të arratisen nëpërmjet liqenit të Pogradecit.

Për këtë qëllim këta kishin blerë mjete notimi, si dyshek, komardare, mjete vozitëse dhe me to kishin bërë disa herë stërvitje në plazhin e Durrësit. Këto mjete u janë kapur dhe janë paraqitur pranë gjykatës si provë të fajësisë së tyre.

Këtë vepër s’arritën ta kryejnë për shkak se u arrestuan kur ishin në tentativë e sipër për t’u arratisur. Ndërsa vepra e të gjykuarve Robert Vullkanit e Trifon Xhagjikës, ka mbetur në vepra përgatitore.

Nga materiali i hetuesisë ashtu dhe nga pohimet që këta dhanë para gjykatës, rezulton se këta kanë dashur me u arratisur kryesisht duke u shtyrë nga motive armiqësore.

Të gjykuarit pohuan se nuk ju pëlqente mënyra e jetesës në vëndin tonë ato deklaronin se donin një jetë mondane, të lirë dhe në ato aspekte që bëhet në shtetet perëndimore dhe që ka filluar të behet edhe në Bashkimin Sovjetik dhe në disa shtete të demokracive popullore, të ishin të lirë që të shprehnin ndjenjat e tyre, qofshin këto edhe kundër interesave të popullit shqiptar.

Të gjykuarit Vangjel Lezho, Fadil Kokomani, Stavri Rafael, Robert Vullkani, Trifon Xhagjika etj. Deklaruan se në këtë çështje nuk shikonin më interesat e atdheut, për këta, atdhe ishte vetëm ai vënd që u plotësonte gustot e tyre aventureske.

I gjykuari Fadil Kokomani në letrën që i shkruante bashkëshortes së tij, deklaronte: “Më vjen rëndë që e quaj veten Shqiptar, se gjuha shqipe është një gjuhë e mallkuar, mjerë neve që kemi lindur në këtë vënd, se oficerët janë injoranta dhe kur bisedon me ta, të duket sikur tërheq gomarin në të përpjetë prej kapistre, se në gjuhën shqipe vetëm dy emra dëshiroj të përmënd – nënë dhe babë- ndërsa për të tjerat as që pyes fare”.

Pra ishin katandisur në një llum që e kishin humbur krejtësisht ndjenjën e atdhedashurisë.

I gjykuari Stavri Rafael, pohoi para gjykatës, se për t’u arratisur jashtë shtetit, përveç konceptit armiqësor që ka patur mbi vijën politike të ndjekur nga Partia tonë, ka influencuar dhe mëndjemadhësia e tij, si dhe ndjenja e karierizmit, duke shpresuar se në botën e jashtëme do të korr suksese të bujëshme, do të bëhet një artist i dëgjuar me famë dhe me të gjitha kushtet e nevojshme. Para gjykatës pranoi se së bashku me bashkëshorten e tij, realizonin të ardhura mbi 30.000 lek në muaj se asgjë nuk i mungonte, se Partia dhe Pushteti i kishin dhënë të gjithë ndihmën e nevojshme, aq sa pjesën më të madhe të pasçlirimit e ka kaluar nëpër shkolla të larta, jashtë shtetit dhe në fund, pohojnë se popullit këto të mira ja shpërblejnë me tradhëti.

Në drejtim të përgatitjeve për të kryer vepra terrori ndaj udhëheqësve të partisë dhe të Shtetit

Të gjykuarit Vangjel Lezho, Fadil Kokomani dhe kapiten Trifon Xhagjika, duke u nisur nga dëshira që të kryenin një vepër që të bënte bujë në botën e jashtëme dhe që të tregonte se në R.P.SH.-së ka kundërshtarë të Partisë së Punës së Shqipërisë dhe të Pushtetit Popullor, kanë bërë një seri përgatitjesh që të vrisnin udhëheqës të Partisë dhe të shtetit t’onë.

Përpara Gjykatës, të gjykuarit Vangjel Lezho, Fadil Kokomani dhe kapiten, Trifon Xhagjika, pohuan se përveç veprimtarisë që kryenin duke u lidhur me Zbulimin e huaja, duke bërë përgatitjet me u arratis dhe duke bërë agjitacion e propagandë kundër pushtetit popullor, synonin që të kryenin edhe ndonjë vepër terrori, me qëllim që me anë të kësaj vepre të jepnin me kuptue botës së jashtëme se në Shqipëri ka njerëz që nuk pajtohen me vijën politike të ndjekur nga Partia e Punës së Shqipërisë dhe qeveria e R.P.SH.-së

Për të realizuar këtë qëllim, nga zhvillimi i gjykimit, doli se kanë bërë këtë përgatitje:

Në fillim kanë vënë në plan që ta kryenin veprën e terrorit ndaj udhëheqësit të partisë, shokut Enver Hoxha. Për këtë, të gjykuarit Fadil Kokomani, Vangjel Lezho, Trifon Xhagjika pohuan se kanë shkuar në afërsi të lokalit të Komitetit Qëndror për të parë orën e ardhjes dhe të daljes nga zyra të shokut Enver. Ata pohuan se e kishin parë shokun Enver se në cilën orë shkonte në zyrë dhe dilte nga zyra dhe nga ç’drejtim vjen në zyrë dhe del nga zyra, por e kishin gjetur të vështirë që të kryenin atentatin kundër jetës së tij, për shkak të mbrojtjes së mirë që i bëhej.
Megjithkëtë, duke qenë konsekuent në veprimtarinë e tyre, këta të gjykuar arrijnë në konklluzion që të vrasin të tjerë udhëheqsa. Kështu, të gjykuarit Fadil Kokomani, Vangjel Lezho e Trifon Xhagjika, pranuan para Gjykatës, kështu del edhe nga materiali i hetuesisë që të vrisnin shokun Kadri Hazbiun dhe disa punonjës të tjerë të Sigurimit të Shtetit. Kapiten Xhagjika, pranoi në gjyq se për punonjësit e Sigurimit kishin urrejtje të veçantë dhe për të ç’fryrë urrejtjen, donin të vrisnin ministrin e Punëve të Brendëshme.
Vëndin se ku do ta kryenin atentatin kundër jetës së shokut Kadri, e kishin përcaktuar tek Materniteti i qytetit të Tiranës, pasi sipas tyre e kishin parë se shoku Kadri, kishte ardhur disa herë në drejtim të Maternitetit. Këtë vepër e kishin gjykuar si të volitëshëm për ta kryer duke marrë shkas edhe nga fakti se e kishin parë shokun Kadri që e drejtonte vetë makinën e tij pa qenë i shoqëruar nga ndonjë person tjetër. Më pas pohuan se kishin hequr dorë për të kryer atentatin në këtë vënd dhe kishin arrirë në konkulzionin se këtë vepër ta kryenin jashtë qytetit të Tiranës.
Veprat e terrorit i kishin në plan për t’i kryer me armë zjarri, ose dhe me armë të ftohta. Rezultojnë si armët dhe revolver dhe thika, të gjykuarit e mësipërm i kishin siguruar.
Të gjykuarit pohuan se për të realiuzuar qëllimin e mësipërm, disa herë kishin bërë stërvitje në lidhje me përdorimin e armëve dhe veçanërisht për përdorimin e thikës duke u stërvituar për të qëlluar nga distanca të largëta.

Këto mjete të gjykuarëve u janë kapur dhe janë paraqitur para gjykatës si prova të fajësisë së tyre, në lidhje me veprat e terrorit që përgatiteshin për t’i kryer kundër Partisë dhe të Shtetit t’onë.

Nga zhvillimi i gjykimit dhe nga gjithë materiali i çështjes rezulton se krimin e agjitacioin dhe propagandës kundër pushtetit popullor, të gjithë të gjykuarit e kanë zhvilluar në këtë drejtim:
Në kontaktet me njëri tjetrin dhe me persona të tjerë të besueshëm të tyre, të gjithë të gjykuarit propagandonin se vija politike që ndiqte partia jonë është e gabuar, se fajtorët për prishjen e marrëdhënieve me Bashkimin Sovjetik, s’është grupi revisionist i Hrushovit, por vetëm udhëheqja e partisë t’onë.
Propagandonin se në vëndin tonë s’ka liri, nuk ka demokraci, nuk mund të shprehen lirisht ndjenjat dhe se ekziston metoda e shtypjes.
Propagandonin se gjoja në organizatën e Partisë mungon demokracia, s’ka liri fjale, se Anëtari i Partisë nuk mund të thotë atë që ndjen në zëmër. Sipas tyre organizata bazë e partisë duhet të lejojë pa marrë asnjë masë çdo lloj diskutimi, qofshin këta edhe me përmbajtje kundër programit dhe vijës politike të partisë. Pra, donin një demokratizim që t’u lentë një shteg të lirë përplasjes së tezave revizioniste. Të gjykuarit, Stavri Rafael, Thoma Rafael, Vangjel Lezho, Robert Vullkani e Fadil Kokomani, që ishin anëtarë të Partisë, pohuan se kur në organizata e partisë punoheshin materiale të ndryshme ata diskutonin duke ju konformu politikës së Partisë, por se në realitet kishin mendime të kundërta, që sipas tyre, nuk guxonin t’i shfaqnin dhe këtë, këta të gjykuar e quanin mungesë demokracie. Të gjykuarit e mësipërmë në biseda me njëri tjetrin dhe me persona të tjerë propagandonin se udhëheqja e Partisë sonë është një udhëheqje diktatoriale. I gjykuari major, Thoma Rafaeli, është shprehur se Josif Stalini ka qenë diktator dhe terrorist.
Ishin për përhapjen e pikpamjeve të Klubit të “Petefit”. Të gjykuarit Robert Vullkani, Stavri Rafael, Fadil Kokomani, etj., pohuan se kanë propaganduar se shteti ynë është i ndrydhur, s’ka demokraci, nuk vijnë turista, hyrja dhe dalja nga Atdheu nuk është e lirë etj. Këta donin që hyrja dhe dalja nga Atdheu ynë të ishte krejtësisht e lirë./Memorie.al

Kryetari i Gjykatës së Lartë

Shuaip Panariti