HYQMET ZANE
FATOS BAJRAKTARI
22 nëntori 1961 shënon edhe ndarjen nga jeta të akademikut të gjuhësisë, Aleksandër Xhuvani. Pikërisht ai burri i lartësuar i Elbasanit në lagjen “Kala”, që lindi në ditën e shënuar të Ditës së Verës, më 14 mars 1880, mund të thuhet me plot gojën që është pasuesi i babait të gjuhës shqipe, Kastandin Kristoforidhit, më dinjitozi dhe më seriozi në lëminë e gjuhësisë. Nëse vëzhgojmë gjendjen e arsimit të sotëm shqiptar, me plot gojë do të thoshim se të gjithë paraardhësit e gjuhësisë ndjehen të indinjuar dhe të turpëruar. Nëse sot krenohemi me Ditën e Alfabetit, mund të thuhet se sot po na mbysin analfabetët, jo vetëm në shkolla, por edhe në administratën publike dhe një pjesë e rinisë së sotme. Aleksandër Xhuvani, ky kryemësues i mësuesve do të ulërinte edhe me gjendjen e sistemit arsimor, që nuk ka asgjë të përbashkët me Normalen e mirënjohur dhe Universitetin e Parë Shqiptar “Nderi i Kombit”. Ajo që po ndodh sot me arsimin shqiptar mund të thuhet se po i ngjason shumë edhe gjendjes në të cilin ndodhet Shqipëria dhe shqiptarët, që kanë braktisur gjithçka dhe ashtu siç kanë lënë klasat të boshatisura, kanë lënë edhe gjuhën e nënës të pamësuar si analfabetë. Aleksandër Xhuvani, ky akademik i Shqipërisë, ish-drejtor i Shkollës Normale të Elbasanit, ishte aq shumë i lidhur me gjuhësinë sa në vitin 1929 është botuar një shkrim-studim i tij në “Bureau International d’Education” me titulli “Arsimi në Shqipëri.
ARSIMI NË SHQIPËRI
Nën dominimin osman që zgjati 5 shekuj, i gjithë arsimi në Shqipëri bëhej në turqisht për muhamedanët, në greqisht për ortodoksët, në italisht ose në gjermanisht për katolikët. Vetëm në shkollat katolike të mbajtura nga Italia dhe Austria mësohej shqipja si gjuhë e dytë. Në shkollat ortodokse dhe myslimane, mësimi shqip ishte i ndaluar. Po kështu, u ndalua qarkullimi i librave shqip të botuara në vitin 1880 nga një shoqëri patriotësh me banim në Bukuresht dhe ata që i përkushtoheshin studimit të gjuhës së tyre, nëse njiheshin, ndëshkoheshin nga autoritetet turke. Megjithatë, shpërndarja klandestine e këtyre librave dhe e disa gazetave apo recensioneve shqiptare që dilnin në Sofje apo Bukuresht, kontribuuan në zgjimin e ndërgjegjes kombëtare dhe në një lëvizje për edukimin kombëtar.
Më 1886 u hap shkolla e parë shqipe për djem në Korçë, e mbajtur me kontributet e shqiptarëve dhe në vitin 1902, në të njëjtin qytet, shkolla shqipe për vajza të reja, e mbështetur nga shqiptarofilë dhe nga Shoqëria biblike. Gjatë shpalljes së kushtetutës turke, në Elbasan, në vitin 1909 u themelua shkolla e parë Normale shqipe, e mbajtur nga kontributet e popullit. Por vitin e ardhshëm ajo u mbyll nga qeveria turke, e cila e rihapi vetë në vitin 1911. U desh të mbyllej për shkak të luftës ballkanike. Arsimi publik daton në vitin 1912, kur Shqipëria, pas luftës së lartpërmendur, u bë shtet i pavarur. Gjatë Luftës Botërore, Shqipëria u pushtua nga trupat franceze, italiane dhe të tjera. Në qytetet dhe fshatrat e rajoneve të pushtuara nga Franca dhe Austria, u hapën shkolla shqipe në varësi të Drejtorisë së Përgjithshme të Arsimit, e cila e kishte selinë në Korçë dhe Shkodër dhe varej nga Komanda e Lartë e Ushtrisë. Aktualisht, arsimi publik është në varësi të Ministrisë së Udhëzimit Publik. Legjislacioni shkollor daton nga viti 1922, i ndryshuar në vitin 1925. Sipas këtij legjislacioni, arsimi fillor jepet në shkollat fillore, në 6 vite studime. Në fshatra, shumica e këtyre shkollave kanë vetëm tre ose katër klasa. Ka 540 shkolla fillore me 27195 nxënës dhe 830 mësues. Shkollat nuk janë të përziera. Arsimi fillor është falas dhe i detyrueshëm nga mosha 6 deri në 12 vjeç. Por pavarësisht këtij detyrimi të përcaktuar me ligj dhe pavarësisht përpjekjeve të bëra nga shteti, nga puna e xhandarmërisë dhe me gjoba, që ky ligj të zbatohet me rigorozitet, në praktikë frekuentimi, veçanërisht në fshatra, lë për të dëshiruar. Mirëmbajtja e shkollës fillore është përgjegjësi e shtetit, i cili paguan personelin, ndërton objektet shkollore dhe siguron materialet mësimore.
Komunat janë përgjegjëse për mobilimin dhe riparimet. Ato e bëjnë këtë vetëm në qytete dhe fshatra, bashkitë e të cilave mund ta marrin përsipër këtë përgjegjësi. Arsimi fillor normal përfaqësohet nga një shkollë normale për mësues në Elbasan dhe një tjetër për mësuese gra në Korçë. Ky i fundit nuk është ende i organizuar dhe i kompletuar si ai i Elbasanit, i cili prej 4 vitesh funksionon me 5 paralele, përfshirë një përgatitore dhe 4 normale. Aty mësohet gjuha frënge si gjuhë e dytë, për të shërbyer si mjet i kulturës së mëvonshme për të diplomuarit e ENS. Kësaj shkolle i bashkëngjitet edhe një shkollë model, ku pranohen nxënësit që kanë përfunduar gjashtë klasat e një shkolle fillore. Përveç këtyre dy shkollave normale, në Shkodër ka një shkollë normale për mësues, e drejtuar nga motrat Stigmatine, një shkollë private, por e subvencionuar nga shteti. Arsimi profesional përfaqësohet vetëm nga një shkollë teknike, në Tiranë, e organizuar sipas sistemit amerikan dhe e mbajtur nga Kryqi i Kuq i Rinisë Amerikane dhe nga Qeveria Shqiptare. Mësimi është kryesisht në anglisht, shqipja është gjuha e dytë. Ka dy shkolla të mesme të mëdha: një gjimnaz shqip në Shkodër dhe një lice francez në Korçë.
Shumica e mësuesve në këtë shkollë (drejtor teknik francez, drejtor administrativ shqiptar) janë francezë, të paguar nga shteti. Aty mësohet gjuha shqipe si gjuhë e dytë dhe disa degë në klasat e ulëta mësohen në gjuhën shqipe. Kjo shkollë e mesme është e organizuar sipas modelit të shkollave të mesme franceze dhe maturantët e saj pranohen në universitetet franceze. Gjimnazi i Shkodrës është tërësisht shqiptar; ka dy seksione: një klasik dhe një modern. Përveç këtyre dy shkollave të mesme, aktualisht ka një gjysmë gjimnaz francez në Gjirokastër dhe një gjysmëgjimnaz në Tiranë dhe Berat, të cilat do të përfundojnë më vonë. Numri i nxënësve në shkollat e mesme, përfshirë shkollën normale dhe atë teknike, është 1350, ai i mësuesve 105. Shumica e nxënësve në arsimin e mesëm dhe teknik janë konviktorë dhe me bursë shtetërore (të zgjedhur me konkurs). Në disa rrethe malore me popullsi të rrallë, shteti ka krijuar shkolla fillore me konvikt, janë gjashtë në numër. Vendndodhja e shkollave lë shumë për të dëshiruar. Shumë prej tyre janë të vendosura në shtëpi private. Do të nevojiteshin shuma të mëdha për të korrigjuar këtë gjendje. Megjithatë, ka nisur ndërtimi i disa objekteve shkollore, për shembull për shkollën normale të Elbasanit. Autoritetet e shkollës inkurajojnë skautizmin, i cili së shpejti do të organizohet në të gjitha shkollat. Problemi i shkollës së vetme është zgjidhur në Shqipëri që nga pavarësia e saj. Ekziston vetëm një lloj shkolle fillore që ndjekin të gjithë fëmijët, pavarësisht nga gjendja e tyre sociale. Arsimi është laik në kuptimin që shkollat janë të pavarura nga autoritetet fetare: por feja, e krishterë dhe myslimane, mësohet pothuajse në të gjitha shkollat fillore, përveç atyre në Shqipërinë e Jugut.
Në shkollat e mesme, përfshirë shkollën normale, nuk ka arsim fetar. Për arsimin parashkollor funksionojnë 12 kopshte publike dhe private në qytete të ndryshme të Shqipërisë, këto të fundit të subvencionuara nga shteti. Ka edhe 3 jetimore, në Tiranë, Shkodër dhe Korçë, kjo e fundit e mbajtur me subvencione nga populli, ajo e Tiranës nga Kryqi i Kuq Shqiptar. Nuk ka asnjë institucion postshkollor. Në çdo prefekturë dhe nënprefekturë ka një këshill shkolle, që përfshin disa anëtarë të Këshillit Administrativ të prefekturës ose nënprefekturës dhe të Këshillit Bashkiak dhe Drejtorit të shkollës fillore. Ky këshill është përgjegjës për sigurimin e vijueshmërisë së rregullt të nxënësve dhe për të siguruar nevojat e shkollave fillore. Inspektimi i shkollës, fillor dhe i mesëm, është përgjegjësi e inspektorëve të përgjithshëm (inspektorët parësorë që janë hequr së fundmi) me banim në Tiranë, pranë Ministrisë së Udhëzimit Publik. Arsimi privat në Shqipëri është në fillimet e tij. Megjithatë, në Shkodër ka tri shkolla të mesme, të mbajtura nga kongregacionet fetare: një gjysmë gjimnaz shqiptar i fretërve françeskanë, ku frekuentojnë laikët dhe ata që duan të ndjekin karrierën fetare, një shkollë teologjike latine e të njëjtëve fretër dhe një gjimnaz italian i jezuitëve. Këto institucione inspektohen nga shteti dhe ai i françeskanëve subvencionohet prej tij. Në Tiranë funksionon një shkollë e mesme private për vajza, “Lycée Kyrias”, shqip-anglisht. Është instituti privat laik më i mirë që ekziston në Shqipëri. Përveç kësaj, në Tiranë funksionon një seminar fetar mysliman, ku mësohet gjuha arabe.
Ashtu si në Shqipëri, në rrethin e Gjirokastrës, ka një minoritet grek dhe qeveria mban me shpenzimet e saj 37 shkolla greke, ku mësohet shqipja si gjuhë e dytë. Në mënyrë të ngjashme ka dy shkolla private rumune për pakicën vllahe në rrethin e Korçës; një shkollë fillore private serbe në Shkodër dhe një shkollë fillore bullgare në rrethin e Elbasanit. Nga një vend që mezi ka dalë nga robëria e tij politike dhe që numëron vetëm disa vite jetë të qetë: si shtet i pavarur, nuk mund të kërkohet një organizim i plotë i mësimit publik. Megjithatë, nuk mungojnë përpjekjet dhe vullneti i mirë për ta vendosur atë në modelin e vendeve perëndimore. Shkolla jonë normale ndjek veçanërisht me interes gjithçka që bëhet në Perëndim në çështjet e mësimdhënies dhe edukimit dhe kërkon të mbajë një hap me lëvizjen aktuale arsimore.
EPILOG
Krahasuar me realitetin e sotëm, duket se Shqipëria ka dalë nga vendi me shkolla të konsoliduara, në një gjendje anormale të shkollimit në bankat e shkollës me mësues të papërgjegjshëm dhe nxënës të pamësuar e të paedukuar.
Të festosh Ditën e Alfabetit në një situatë të tillë është njëherazi edhe një protestë ndaj atyre që drejtojnë shtetin dhe arsimin, që drejtojnë akademinë, institutet e gjuhësisë dhe shkollat e larta. Kërkohet një ulërimë e madhe për atë që po i shkaktohet të ardhmes së kombit tonë./Gazeta Panorama
NDIQE LIVE "PANORAMA TV" © Panorama.al
