Marioara Pollo Çomora, vajza e komedianit e përkthyesit Spiro Çomora rrëfen se si u përshtatën zonjat e viteve ’60 në Tiranën e pasluftës.
Në vitin 1940 njerëzit tregojnë se dasma e Bosa dhe Sofo Çomorës ka bërë bujë në shoqërinë e Beogradit. Që atëherë nusja kishte shoqërueset dhe kuajt e bardhë.
Gjuha është një nga ndihmesat më të mëdha përmes së cilës një i huaj, kudo shkoftë, përshtatet ose jo. A arriti Bosa të mësojë shqip?
Bosa nuk pati asnjëherë marrëdhënie pune, prandaj edhe nuk ishte e nevojshme për të mësimi i një shqipeje të pastër e me rregulla gramatikore. Përveç gjuhës së saj, serbishtes, ajo fliste frëngjisht dhe italisht. Duhet të keni parasysh një si familjarët e saj si rrethi shoqëror, mund të komunikonte edhe përmes këtyre gjuhëve, prandaj ajo nuk u sforcua asnjëherë në këtë pikëpamje. Megjithatë, shqipja e saj ishte e mjaftueshme për t’u kuptuar edhe me dikë që nuk fliste ndonjë nga gjuhët që fliste ajo.
Çfarë kishte lënë pas Bosa në vendin e saj, a i ruante marrëdhëniet me të afërmit?
Bosa vinte nga një familje shumë e pasur. Kishte një vëlla të vetëm që ishte dëshmor i Luftës së Dytë Botërore. Kishte edhe motrat me të cilat kishte korrespondencë. Madje, këto të fundit, deri në njëfarë kohe, mundeshin edhe të dërgonin ndihmesa të vogla, sidomos ilaçet për të shoqin që në vitet ’50-’60 nuk është se i gjeje lehtë. Në vitet e para, ndihmesat ishin më të mëdha. Bëhet fjalë qoftë për veshje a objekte të rëndësishme. Malli për vendin dhe familjarët i lexohej në çdo kohë në fytyrë, por nuk mund të bënte asgjë përveçse të përshtatej. Ajo e kishte të qartë që nuk kishte shumë alternativa. Ose do të mbyllte gojën e do të jetonte në metrat katrorë të shtëpisë së saj (ishambasada kineze), ose do të degdisej në internim.
Si ishte dita e saj? Nuk punoi asnjëherë, ç’jetë bëri këtu?
Ishte shumë e apasionuar pas kuzhinës. Ende më dalin përpara syve enët e qelqit të renditura si ushtarë në kuzhinën e saj. I mbushte me përgatitje të ndryshme sipas stinëve. Disa ishin me turshi perimesh që ndërroheshin sipas sezonit, disa të tjera me salca të përgatitura prej saj. Bënte shpesh ëmbëlsira tradicionale të vendit të saj. Miqtë që i vizitonin në shtëpi ishin njohur me aftësitë e saj në kuzhinë dhe nuk ngurronin t’i kërkonin të gatuante për ta. Unë sot jam në pension dhe më besoni që ka ende njerëz që e kanë arritur Bosën e që kur më takojnë, më thonë: “Aaaa, Marioara, xhaxhesha juaj, zonja Çomora… zonja të tilla nuk i vijnë më këtij vendi”.
Na e përshkruani… të dimë edhe ne çfarë kemi humbur!
Patjetër që e mbaj mend figurën e saj! Flokët i kishte gjysmë të thinjura, gjithnjë të mbledhur topuz me kujdes; ishte e veshur me rroba të fisme. Më kujtohet një peliçe e rëndë dimërore, ngjyrë kafe, që ia shtonte edhe më hijeshinë që vihej re menjëherë që e kishte të lindur. Kishin dhe një qen të bardhë, leshator. E merrte me vete sa herë që dilte. Që përgjërohej për të birin, kjo është e tepërt ta them, sepse ishte djali i vetëm dhe i shkëlqyer që do të donin të gjithë. Ballkoni i tyre i tejmbushur me vazo me kaktuse të llojeve të ndryshme. Të gjitha muret e ambienteve të brendshme ishin plot piktura me korniza të rënda të ardhura të gjitha nga jashtë. Para martesës, në vendin e saj, Bosa kishte punuar në një galeri artesh, piktura dhe leximi ishin pasioni i saj.
Përveçse të sërës së tyre, miqtë, në këto raste duhej të ishin edhe të besuar. A ju kujtohen disa shoqe që mund të ketë pasur?
Po, më kujtohet që kishte miqësi me gruan e doktor Gogo Kolekës, që është gjyshja e ministres Milena Harito, edhe ajo ishte serbe. Duke qëndruar me njëra-tjetrën, sikur hiqnin mallin për njerëzit e vendin që kishin lënë pas. Një tjetër miqësi shumë e ngushtë e saj ishte me gruan e doktor Kristidhit, mamaja e pianistes Margarita Kristidhi Milkani, një zonjë, edhe kjo, me mjaft vlera për shoqërinë e kohës. Një tjetër zonjë e rrallë, mikeshë e saj, ishte zonja Luarasi, me origjinë çeke, martuar me Th. Luarasi. Ishin të gjitha bashkë, elita e zonjave të vërteta dhe të rralla të kohës.
NDIQE LIVE "PANORAMA TV" © Panorama.al
