Ndonëse zënë përqindjen më të madhe në listën e traumave komplekse dhe të vdekjeve në vend, traumave automobilistike nuk u jepet rëndësia e duhur, sa i takon shkaqeve dhe trajtimit të mëtejshëm të tyre. Pasojat dihen. Shëndetësore, mendore dhe ekonomike. Të gjitha këto kërkojnë ndërhyrjen e ekspertëve të duhur me qëllim vlerësimin e saktë të shkallës së aftësisë për punë tëtë dëmtuarve. Eksperti mjeko-ligjor dhe vlerësuesii dëmeve shëndetësore, Ilir Robaj, në një shkrim të gjatëpër gazetën, hedh më shumë dritë mbi këtë fenomen që gjymton e merr qindra mijëra jetë njerëzish çdo vit në botë.
DR. ILIR ROBAJ
Nga pikëpamja mjekoligjore traumat automobilistike nënkuptojnë kompleksin e dëmtimeve mekanike dhe termike të shkaktuara nga pjesët e ndryshme te automjeteve në lëvizje.
Këto trauma në Republikën e Shqipërisë zënë vendin e parë në traumat komplekse dhe të vdekjeve nga traumat nëpërgjithësi. Shtimi i mjeteve motorike në dy dekadat e funditka shtuar për pasojë edhe numrin e aksidenteve.
Shkaqe të tjera të aksidenteve automobilistike janë: a)përdorimi nga drejtuesit e automjeteve i alkoolit, lëndëve narkotike, medikamenteve qetësuese, b) shkelja e rregullave të qarkullimit rrugor nga drejtuesit e automjeteve (shpejtësia, përdorimi i telefonave celular, pakujdesia, gjumi etj.), c) faktorët mjedisorë, cilësia e rrugëve, terreni i rrëshqitshëm, lagështia në rrugë, d) shpërthimi i sëmundjeve akute gjatë drejtimit të automjetit (infarkt i freskët i muskulit të zemrës, gjakrrjedhjane tru). Në kuptimin e llojit të automjetit (kamion, fugon, veturë, fuoristradë etj.) trauma e shkaktuardhe lokalizimi i tyre është i ndryshëm. Gjithashtu, sipasvendit ku ndodhen personat e dëmtuar në momentin e aksidentit automobilistik traumat automobilistike ndahen në: a) traumat e personave që ndodhen në automjet, b) traumat e këmbësorit. Nëse në botë, çdo ditë humbasin jetën si viktima të shkaktuara prej makinave 270 mijë njerëz, bilanci në Shqipëri, në raport me numrin e popullsisë dhe fluksin e qarkullimit është tepër tronditës. Mjafton të shfletosh statistikat zyrtare dhe shikon që aksidentet dhe viktimat e shkaktuara prej tyre janë në përmasa më të mëdha, se mesatarja e botës, madje edhe më të larta, se mesatarja e vendeve më pak të zhvilluara se Shqipëria në aspektin ligjor dhe infrastrukturor.
Çdo ditë, javë, muaj e vit nëpër rrugët dhe mjediset publike të Shqipërisë, madje dhe në qendrat e qyteteve, makinat dhe shërbimet e transportit të gjithë llojeve, “prodhojnë” viktima të shumta në njerëz. Aksidentet rrugore me rezultat viktima, janë aq të shumta në numër, sa ka ardhur momenti që institucionet përkatëse ligjbërëse, ligj zbatuese e ligj kontrolluese, të veprojnë me ndërhyrje efikase dhe jo vetëm me “citate”, me fletëpalosje, me tabela rrugore e konferenca sensibilizuese e raportuese, të bëra në zyra dhe salla hotelesh. Aksidentet rrugore shkaktojnë shumë lëndime serioze, me vuajtje të mëdha për viktimat dhe familjet e tyre dhe ato gjithashtu kanë një ndikim të rëndësishëm në shoqëri në tërësi.Shumë nga këto lëndime, të cilat shpesh janë lëndime në kokë dhe lëndime në tru, shkaktojnë paaftësi të përhershme ose ndikojnë thellësisht në jetën e viktimave. Kostot ekonomike janë gjithashtu të larta: çdo vit do të arrinte në 2% të PBB-së së BE-së. Mund të rezultojnë në vdekjen e viktimës.
Shumica e njerëzve të dëmtuar për shkak të një aksidenti automobilistik lëndohen nga ndikimi, nga përplasja me një pjesë të automjetit ose nga objektet që humbasin në ajër gjatë aksidentit. Lëndime të tjera të shpeshta nga aksidentet rrugore janë prerjet dhe dëmtimet e shkaktuara nga qelqi i thyer ose fletë metalike. Në një aksident rrotullues, okupatori i makinës mund të katapultohet kundër disa pjesëve të ndarjes së pasagjerëve dhe të plagoset nga çdo drejtim apo edhe të dëbohet nga automjeti. Këto lëndime përfshijnë:
Lëndimet e trurit dhe kokës: mund të përfshijnë shqetësime ose dëmtime të tjera traumatike të trurit, gjakderdhje të brendshme, thyerje kraniale ose çarje që kërkojnë operacione plastike. Trauma e kokës mund të dëmtojë trurin dhe të rezultojë në një lezion të njohur si dëmtim traumatik i trurit (TBI). Lëndimi traumatik i trurit mund të jetë i butë, siç është tronditja, e cila shërohet më vete pas disa javësh pushimi, ose mund të jetë një dëmtim serioz i aftë për të ndryshuar funksionet themelore siç janë fjalimi, vizioni, përqendrimi, memoria dhe kontrolli emocional. Lëndimet e tjera të kokës janë lëndime në sy, të cilat mund të shkaktojnë humbje të pjesshme të shikimit ose verbim; dëmtimet e veshit që shkaktojnë humbje të dëgjimit; fraktura të fytyrës ose mandibulës; dhe dëmtimet e dhëmbëve, përfshirë humbjen e dhëmbëve.
Lëndime të qafës dhe shpinës : mund të përfshijnë kamzhik, herniation disk, dëmtim të palcës kurrizore, sprains ose tendosje. Whiplash është lëndimi më i zakonshëm i pësuar në aksidentet e automjeteve motorike. Whiplash mund të dëmtojë rruazat, ligamentet, disqet ndërvertebral ose vetë palcën kurrizore, në qafë dhe mbrapa. Kjo mund të shkaktojë paralizë ose dëmtim tjetër të funksionit në një ose më shumë gjymtyrë ose pjesë më të mëdha të trupit. Edhe dëmtimet më pak të rënda të qafës dhe shpinës mund të shkaktojnë dhimbje kronike që ul ndjeshëm cilësinë e jetës.
Lëndimet e fytyrës : për fat të keq, aksidentet rrugore mund të shkaktojnë lezione të shumta në zonën e fytyrës, siç janë thyerje, prerje dhe çarje, djegie, lëndime në dhëmbë dhe sy. Këto lëndime mund të çrregullojnë fytyrën dhe të ndryshojnë përgjithmonë pamjen e viktimës.
Në rastin e dëmtimit të palcës kurrizore, mund të ndodhë funksioni i dëmtuar i motorit dhe / ose humbja e ndjesisë në gjymtyrët e poshtme. Thyerja e rruazave të qafës (qafës së mitrës) në një aksident automobilistik mund të shkaktojë vdekje të menjëhershme.
Lëndimet e indeve të buta. Kur muskujt, tendinët ose ligamentet janë shtrirë ose shqyer për shkak të një aksidenti, dhimbja mund të jetë e rëndësishme dhe e vazhdueshme.
Lëndimet e kraharorit. Ndikimi dërrmues i shkaktuar nga rruga e majtë mund të prishë brinjët dhe klavikulën ose sternumin, veçanërisht nëse shoferi ose pasagjeri nuk është i përmbajtur nga rripat e sigurimit, pult dhe drejtues. Sidoqoftë, trauma torako-abdominale për shkak të aksidenteve rrugore është ende e përhapur. Thyerja e diafragmës (lezione e muskulit të vendosur në pjesën e poshtme të kafazit të brinjëve, e cila është thelbësore për frymëmarrjen) është një rezultat i zakonshëm i traumës së hapur ose depërtimit në bagazhin ose gjoksin.
Lezione të legenit dhe dëmtime të barkut. Lezionetkompresive të legenit (fraktura hip ose fraktura e legenit) dhe lezionet në organet e barkut janë mjaft të zakonshme në aksidentet e automjeteve motorike. Mëlçia, shpretka dhe veshkat dëmtohen shpesh në përplasjet frontale dhe anësore.
Frakturat (thyerjete kockave). Frakturat mund të jenë jashtëzakonisht të dhimbshme, kërkojnë operacion korrigjues dhe kohë shumë të gjatë shërimi.
Lëndimet e këmbës dhe gjurit. Lëndimet më të mëdha të këmbëve dhe gjunjëve në aksidente automobilistike janë goditje, ose dëmtime dërrmuese të shkaktuara nga thyerja e një pjese të makinës. Kjo mund të shkaktojë lëndime që variojnë deri në fraktura, madje edhe ato të shumta. Gjunjët janë gjithashtu të ndjeshëm ndaj prishjes së meniskut (lezion i kërcit në gju) nëse ato papritmas janë të përdredhura ose të kthyera.
Lëndimet në këmbë. Gjatë aksidenteve automobilistike, madje edhe kyçet e këmbës, këmbët dhe gishtat e këmbës mund të zgjaten, spërkaten ose thyhen (thyer). Këmbët, gishtat e këmbëve dhe gjymtyrët e tjera gjithashtu mund të lëndohen (veçanërisht në aksidente me motor).
Djegiet, mund të kenë një ashpërsi që varion nga e vogla deri në fatale. Djegiet e rënda mund të kërkojnë shartime të lëkurës dhe të shkaktojnë dhembje.
DËMSHPËRBLIMI I DËMEVE SHËNDETËSORE
Të dëmtuarit nga traumatautomobilistikekanë të drejtë ligjore tëkërkojnë dëmshpërblim nga kompanitë e sigurimeve për dëmet shëndetësore të shkaktuara si pasojë e tyre, referuar legjislacionit në fuqi. Për këtë, nëse ndërmjet të dëmtuarit dhe kompanisë sësigurimeve, në të cilën automjeti shkaktar i dëmit shëndetësor është i siguruar me TPL, krijohet marrëveshjedakordësie për vlerën e dëmit,përcaktimin e shkallës së humbjes të aftësisë për punë e kryejnë mjekët e kompanive. Ne rastet e tjera palët për të zgjidhur mosmarrëveshjetpër vlerën e dëmit shëndetësor i drejtohen Gjykatës Civile.
PËRCAKTIMI I SHKALLËS SË HUMBJES SË AFTËSISË PËR PUNË
Për të përcaktuar shkallën e humbjes së aftësisë për punë Gjykata thërret ekspertë të fushës, ekspertë mjekoligjorë, por edhe ekspertë të tjerë mjekë, të cilët Gjykata i vlerëson tëdobishëm për të kryer detyrat. Duke qenë seshpesh metodologjia e përcaktimit të shkallës së humbjes së aftësisë për punë nga mjekë të ndryshëm ishte e ndryshme dhe shpesh edhe vetë shkalla e paaftësisë ishte e ndryshme, u mendua që të bëheshin ndryshimet përkatëse në Rregulloren nr. 53 te AMF. Do të ishte e arsyeshme që vetë Gjykatat Civile të kërkonin konsultat e ekspertëve mjekoligjorë. Kjo referuar Vendimit Unifikues të Kolegjeve të Bashkuara të Gjykatës së Lartë nr. 12,ku shkruhet tekstualisht: “Gjykata kërkon mendim te specializuar te ekspertëve mjekoligjorë, në shërbim të arritjes se përfundimeve përkatëse sipas bindjes së saj tëbrendshmepër vërtetimin ose jo të shkaktimit te dëmit të shëndetit, lidhjes shkakësore juridike të tij me faktin e paligjshëm, si dhe përcaktimin e llojit dhe shkallës përkatëse te dëmtimit (në përqindjepër dëmtimet e përhershme) dhe (ne ditë ato tëpërkohshme)”. Gjithashtu, edhe vetë ekspertët mjekoligjorë, jo të gjithë janë trajnuar pranë Autoritetit te Mbikëqyrjes Financiarenë fushën e dëmeve dhe të sigurimeve.Në praktikën e përditshme mjekoligjorepërcaktimi i shkallës së humbjes së aftësisë për punë ndesh në problematikën e mospërputhjes në disa raste tëtabelës sëAMF-së nga njëra anë dhe literaturës mjeko-ligjore nga ana tjetër. Autoriteti i Mbikëqyrjes Financiare pas konsultimeve të gjëra me ekspertët e fushës se mjekësisë ligjore dhe sigurimeve ka bërë ndryshimet përkatëse. Kjo Rregullore e Ndryshuar me Vendimin e Bordit nr. 91, datë 31.05.2019 (Hyn në fuqi me 1 korrik 2019)në pjesën e Tabelës nr. 2 mendoj se ka sqaruar më mirë mënyrën e përcaktimit të shkallëssë paaftësisë te përhershme për punë e shprehur ne (përqindje). Në të janë listuar pasojat e përhershme ttë dëmtimeve traumatike nga mjetet motorike dhe në shumicën e rasteve janë të shprehura në përqindje fikse si p.sh. 15%, 40% etj. Ajo është ndërtuar në përshtatje me topografinë regjionale të sistemeve të organeve të trupit njerëzor,është e ndarë në gjashtë pjesë dhe çdo artikull ndahet në pika dhe nënpika për secilën pasojë të çdo dëmtimi traumatik.Vlerësimi mjekësor, në dëmtimet serioze duhet të kryhet në një kohë kur gjendja shëndetësore e të dëmtuarit të ketë arritur një përmirësim mjekësor maksimal, pra rikuperimi të jetë arritur në masën më të mirë të mundshme dhe gjendja invalidizuese e pacientit konsiderohet e palëvizshme. Në këtë kontekst, koeficienti i paaftësisë nuk mund të përcaktohet të paktën para 6 muajve nga data e dëmtimit, përveç rasteve kur palët kanë rënë dakord ndryshe, duke bërë parashikime sa më të sakta për ecurinë e gjendjes shëndetësore dhe përmirësimin e tij maksimal të mundshëm, konkluzione për ardhmërinë e të dëmtuarit në bashkëpunim me specialistët e fushave të ndryshme mjekësore.
(*Ekspert mjekoligjor dhe vlerësues dëmesh shëndetësore)
NDIQE LIVE "PANORAMA TV" © Panorama.al
