ALMA MILE
I shtrirë në mes të dhomës, me atë ngjyrën e dylltë, që kurrë nuk e kishte pasur në jetë, ai nuk është aty. Ti ende nuk e beson se ka ndodhur dhe vazhdon të sillesh si fugë nëpër shtëpi. Merresh me punë. Zbraz dhoma, sepse do vijnë njerëz. Nxjerr filxhanë kafeje. Sapo ora të shkojë 06:00, në shtëpi do vijnë shumë njerëz. Pak gra i rrinë te koka, të kruspullosura nga të ftohtët. Dhimbja nuk të ka vënë ende për poshtë, sepse ti ende nuk je ndërgjegjësuar për atë që të ka ndodhur. Je veshur me të zeza, por nuk i beson rrobës së zezë. Dhe në tru të lëvrijnë gjithfarë mendimesh… Babai nuk jeton. Çfarë vjen pastaj… Vdekja mbin si një trëndafil i zi nga dheu që mbulon shtratin e vdekjes. “Hah” është si një ofshamë dhimbjeje.
“Hah”, kështu titullohet vepra e shkrimtares turke Birgul Oguz, fituese e Çmimit Europian për Letërsinë, në vitin 2014. Ky libërth, i strukturuar në formën e rrëfimeve të shkurtra, vjen në shqip përmes përkthimit mjaft të mirë të Xhimi Lazrit, botuar nga shtëpia botuese “Fan Noli”, e cila ka fituar projektin e mbështetur nga Bashkimi Europian për promovimin e letërsisë së re europiane, për vitin 2016. E lindur në Stamboll (1981), Birgul Oguz është një shkrimtare që sjell një frymë të re në letërsinë europiane. E ndodhur mes orientit dhe oksidentit ajo sjell përmes rreshtash traditën e vendit të saj, aromën e çajit dhe të peshkut.
Institucioni i zisë në Turqi, është i ngjashëm me atë shqiptar dhe lexuesi e ndien pranë vetes. I vdekuri qahet e kujtohet në ditën e tretë, të shtatë, të dyzetë (të tretë, të nëntë, të dyzetë, për të krishterët), për të vazhduar me të tjera përkujtimore. “Hah” është një libër i vogël, i konceptuar në formën e rrëfimeve të një bije, së cilës sapo i ka vdekur i ati. Nuk janë ngjarje, por përjetime gjatë ditëve të zisë. Ecejakja me tabaka në dorë, shoqëruar me lutjet e të afërmve (teze Shukran) që të hash pak hallvë apo byrek, zë që të vjen i mbytur e i përgjigjesh si në mjegull, shoqërohet nga tallaze mendimesh. “Një gotë. Merre. Edhe një. Shtjere. Unë e mbush, oh jeta më duket më e mirë. Pa u kapur nga vështrimet e tyre, vështrime të rënduara nga ai çast e që ngulen te varri i sapohapur mu në mes të dhomës.
Këmbët e mia nuk mbërthehen nga ato shikime. “Këtu është kutia e sheqerit”? “Kutia e sheqerit? Oh zemër, merremi ne me të”. Sikur unë e bëja këtë punë prej një mijë vjetësh, sikur isha më e vjetër sesa vdekja dhe sesa zia, sikur isha shërbëtore, asistente, çajbërëse, vajtocë për gjithë ata, sikur isha dijetarja e të gjitha kutërbimeve që i vijnë nga ai varr i sapohapur, një dhe vetëm një, më e vjetra ndër gjithçka, unë”, shkruan autorja. E ndërkaq ai varr i hapur e shtyn personazhin e veprës të meditojë mbi veten, mbi të qenurit femër në një vend ku femra shihet si një qenie inferiore, ku i mësohet si të sillet, si të mendojë. Do kishte dashur që e ëma të mos e kishte lindur.
Por ajo është aty dhe të shërbejë çaj. Në mendje i vijnë episode me të atin, atë burrë të lodhur nga jeta e puna, me kominoshe blu, që vinte era vaj i djegur dhe poliestër, që sillte me vete zhurmën e turbinave, shpresat dhe zhgënjimet e një revolucioni që nuk i dha një jetë më të mirë. Një burrë i lodhur që vdiq aksidentalisht, për shkak të një sistemi që nuk jep garanci dhe nuk dënon krimet e kryera. Dhe dhimbja jote nuk mund të jetë vetëm e jotja. Ajo është pjesë e një zie të përgjithshme, që ka pllakosur vendin.
Ajo është zija e shpresave të humbura, të varrosura, bashkë me trupat e të vdekurve. Më shumë sesa lexohet, libri i Oguz ndihet. Lexuesi nuk ecën nëpër ngjarje, por përshkohet nga dhimbja që në një mënyrë apo në një tjetër të gjithë e kanë përjetuar njëherë, dikur. Edhe sikur vdekja të vijë, zija është aty, në pritje.
NDIQE LIVE "PANORAMA TV" © Panorama.al
