Është një kthim sa magjepsës, po aq dhe real në librin më të ri të ri të Visar Zhitit, “Si na erdhi ai, i ndaluari…”, ku në kopertinën e pasme të tij shënohet se kemi të bëjmë me “një rrëfim ngulmues me befasira, ku lidhen si me një fjongo të errët dy kohë e dy breza me dëshmi poezinë dhe dhimbjen.
Shkas dhe protagonistë janë poeti rus Evgeni Jevtushenko bashkë me një student shqiptar me emrin Atjon, biri i autorit”. Në një farë mënyre rikthehen kohët, kujtesa e saj si art, poezi e dëshmi, që kundërshton vdekjen dhe harresën, rikthehet një engjëll, që ishte mes nesh dhe tre vjet më parë fluturoi qiejve, si për ta lenë këtë realitet të papërkryer, që për fat të keq, ka dhe rrugë vrastare, ku edhe enden demonë të motorizuar dhe e keqja pasurohet.
Por e bukura mbetet si një buzëqeshje në ajrin e kthjellët. Është fjala për studentin Atjon Zhiti. Në nderim të tij, në 3-vjetorin e ikjes, po botojmë pjesë nga libri i ri “Si na erdhi ai, i ndaluari”.
JEVTUSHENKOJA SIPAS ATJONIT
Tim biri i kishte pëlqyer takimi në vetvete, aventura për të njohur një poet, le të ishte si të ishte ai dhe koha e tij, mjaftonte që të përftonte ndjesi të mira, të larta. Dhe ta donte të vërtetën, të paktën atë të vërtetë që zbulohej para tij. Kishte brenda vetes atë ngazëllim që jep zbulimi dhe përsiatja rreth tij. Sytë i ndriçonin prajshëm.
Po më dukej sikur kishte pak ftohtë në ballkon, ishte veshur hollë, por në fakt ishte e ftohta ime. Im bir sapo kishte ardhur nga një qytet i Europës Qendrore, pra, më i ftohtë, me një vështrim ndryshe dhe ia ndieja papërmbajtshmërinë, edhe pse të druajtur, për të parë ndryshe, pa humbje kohe, me zellin e një zbuluesi të pafjalë. Buzëqeshte më shpesh e po aq shpesh trishtohej. Për mërzi nuk kishte kohë.
I pëlqente të ndizte ndonjë cigare me mua. Edhe mua. Nuk doja gjithsesi të mbante paketë, por, nëse e ndizte, të mos tymoste fshehurazi. Pashë që mbante duhan të hapur, letër për cigaret dhe makinetën që i dridhte.
E pi rregullisht? – e pyeta. E kuptova edhe vetë që më kuptohej shqetësimi. Ta ketë për snobizëm apo brengë? Brengë dashurie? Kot e ndez, – më qetësoi, – se e lë kur të dua. Mirë do të ishte!
Si ma tha: …ata që i ka përkëdhelur regjimi… në shumës? …(h)ata… përsërita me vete. Po ai ku i dinte këto e pse duhej t’i dinte? Ndieva sikur donte të më mbronte mua, atin e tij, kështu m’u duk, s’e gjeja nga çfarë.
Që duhej të ishte e kundërta, unë duhej ta mbroja atë. Nga çfarë? Nga të gjitha, edhe nga kujtimet e mia. E ç’mund t’i thosha atij, ende fëmijë, i bërë befas i ri, kur, faleminderit Hyjit, nuk e kishte përjetuar diktaturën, atë të prindërve të tij?
NUK MUND TË MOS I NGJASH KOHËS QË JETON
Vonë ia tregova dhe Atjonit tim fletoret e vjetra me përkthime. Shikonte sa nga unë, sa nga ato. Adhuronte fletët e shkruara që ishin bërë shkak vuajtjesh infernale dhe megjithatë, i kishin shpëtuar përndjekjes që atëherë, kur nuk përndiqeshin vetëm njerëz, por edhe libra, sidomos dorëshkrime, copa letrash mbi të gjitha…
E kemi Jevtushenkon italisht? Ja, tek janë poetët, gjithë kjo kolanë për ty është… I qeshnin dhe sytë, por trishtueshëm. Pse kjo kolanë ishte për të, a nuk e kishim bashkë? Pse, ku do të shkoja unë?… …dhe të kanë dënuar për poezi? – më pyeste gjithë kërshëri dëshpëruese im bir. Sytë i zmadhoheshin, sikur donin të bëheshin më të mëdhenj se ai. Hija ime endej e lumtur ndanë atyre dy pellgjeve të kthjellëta pranverore. Si ishin ato poezi, për të cilat futeshe në burg, po ato që nuk futeshe?
Kur poezia, në fakt, duhej të jetë vetëm poezi. E shumta mund të na dënonte me ndjeshmëri, nëse nuk do të ndienim edhe aq. Prej meje, në fillim, im bir njohu poetë, miq të mi, edhe nga të burgjeve, pa i ditur si të tillë, dua të them të atyre që ishin dënuar dikur. I takonim me raste aty te kafe “Europa” në Tiranë, Pano Taçin, “Panin plak”, që e donte shumë, Xhevo Spahiun, i pëlqente kur i bënte mbi menu pemën gjenealogjike të gjuhëve indoeuropiane aq sa herë shiheshin, po kështu qe miqësuar me Luan Topçiun, me djalin e tij të madh, Mironin, vizatonin bashkë, me… me shumë, por nuk i duronte dot të gjithë… më ikte në panaire librash, në përurime.
Ndërkaq, më kishte ardhur në vizitat që bënim ne, ish-të burgosurit politikë, në burgjet e tmerrshme të Spaçit e të Qafë Barit, në përkujtim të revoltave tona, të vetmet në të gjitha burgjet e perandorisë komuniste. Unë nuk doja të kallej burg në kujtesën e tij, në ndjesitë, në bisedat. As të pavërtetat. Nga Kadareja kishte nja dy libra me autograf, akademik Rexhep Ferri i kishte falur një pikturë të madhe, kurse poetit Ali Podrimja i thërriste baca Ali.
I pëlqente shumë Prishtina. E bukura duhet ta shpëtojë botën, e përsëriste dhe Atjoni shpesh këtë thënie dostojevskiane dhe i shkruante një mikeshës së tij studente në Angli që, “nuk flitet vetëm për atë fizike e shpirtërore”, po për ç’bukuri tjetër, u bëra kureshtar, kur ma tregoi e-mail-in mikesha e tij dhe ja si e vazhdonte: “Bëj çka të duket më e bukur!” Shkëlqyeshëm! I lirë, kundër çdo diktature, qoftë edhe asaj të së bukurës. E nxora prej tij këtë mësim.
Duhej dhënë si ushqimet, si frutat. Ta njihje të bukurën, që pastaj ta gjeje gjithandej e ta krijoje. Atjoni vetë kishte qenë dhe si bebe shumë i bukur, aq sa dyshonin se mos ishte kukull, kur Eda shëtiste me të, të lidhur në marsupial.
Teksa rritej, forcohej e forcohej, duke u bërë dhe më i ndjeshëm,.madje tepër. I vëmendshëm, jo për gjithçka, por për ato që i dukej se duheshin. Të gjitha duhen, sipas tij
NDIQE LIVE "PANORAMA TV" © Panorama.al
