“Një stuhi në gotë”, kështu e konsideron drejtorja e Bibliotekës Kombëtare, Persida Asllani, gjithë debatin e ngritur së fundmi mbi vëllimin poetik erotik “Vrima” të poetes Rita Petro.
Shkak për debat u bë Çmimi “Lumo Skëndo”, që u nda gjatë ceremonisë së 95-vjetorit të themelimit të BK-së. Ky çmim bibliofilie në të vërtetë iu dha shtëpisë botuese “Albas”, që ka botuar librin e Petros, që qëllon të jetë dhe drejtuese e kësaj shtëpie botuese. Por, përtej domethënies së çmimit, i gjithë debati u fokusua te përmbajtja e librit, i cili në fakt ka dalë në qarkullim qysh një vit e gjysmë më parë.
Por asokohe nuk e mori librin në duar e ta quante të “pamoralshëm”, sepse fundja, në Shqipëri botohen e qarkullojnë gjithfarë librash, që nga pornografia te manualet “si të bëhesh terrorist”. U desh ky çmim, që, prej të dielës kur u nda ai, rrjetet sociale të mbusheshin me komente fyese për poeten, madje mbi të u ngritën edhe debate televizive me “pro e kundra”.
Drejtorja e Bibliotekës Kombëtare thotë se do të kishte qenë mirë sikur ky çmim të kishte ngjallur një debat të vërtetë mbi kulturën, letërsinë dhe qytetarinë, por që në fakt nuk ndodhi…
Që prej ditës së ndarjes së Çmimit “Lumo Skëndo”, një debat i nxehtë ka shpërthyer mbi librin që e fitoi këtë çmim. Për të qenë sa më të qartë, çfarë përfaqëson në vetvete ky çmim? Mbi ç’kritere zgjidhet ai?
Në vitin 2006, Ministria e Kulturës e ministri i saj Bujar Leskaj, në bashkëpunim me BKSH-në, konceptuan Çmimin Kombëtar të Bibliofilisë “Lumo Skendo”, si çmimi i vetëm që nxit dhe mbështet cilësinë estetike të botimeve shqiptare. Botimet e përzgjedhura për vlerësim do të çmoheshin në bazë kriteresh teknike, estetike dhe legale me përparësi cilësinë e tyre. Kjo nënkupton pra se botimi, objekt i këtij çmimi, duhet të ketë paraqitje me vlera estetike të tilla që ta klasifikojnë atë si një botim të mirëfilltë bibliofilik. Elemente vlerësues quhen kryesisht: lexueshmëria pamore; paraqitja grafike cilësore; letra cilësore; libërlidhja cilësore; dëftues të tjerë sipas specifikës së botimit (ilustrime të realizuara etj.), nëse ka. Botimi që vlerësohet me çmim duhet të dallohet për kulturë të lartë botuese, të shquhet për punë të kujdesshme redaktoriale, respektim të normave drejtshkrimore, minimum gabimesh shtypi etj. Në vitin 2013 ky çmim nga ana Ministrisë së Kulturës dhe ministres Kumbaro iu besua krejtësisht Bibliotekës Kombëtare (BKSH), duke e nderuar atë si institucionin që e menaxhon dhe e akordon si çmim. Duke përzgjedhur kremtimet e 95-vjetorit, BKSH përmes Këshillit të vet Shkencor, që përfaqëson njëkohësisht edhe Jurinë e Çmimit, vlerësoi me këtë çmim dy shtëpi botuese, pra jo autorë por botues, për vitet respektive 2013 dhe 2014.
Ka një shpërblim monetar?
Jo. Duke filluar nga edicioni i vitit 2013 e në vijim, nuk ka më shpërblim monetar, por mbetet në thelb një vlerësim stimulues për editorinë shqiptare. Sepse në thelb, bibliofil do të thotë “dashnor i librit” dhe siç e dinë tashmë të gjithë, “dashuria nuk blihet me para”…:)!
Ju jeni drejtore e Bibliotekës Kombëtare, që përgjigjet për këtë çmim, nga ky pozicion, pse libri i Rita Petros e meritonte çmimin “Lumo Skëndo”?
Kësaj pyetjeje po i përgjigjem si kryetare e Këshillit Shkencor të Bibliotekës Kombëtare, njëkohësisht edhe Juri e këtij çmimi, duke ju përcjellë edhe një herë motivacionin e të dy fituesve për vitet respektive 2013 dhe 2014: “Çmimi Kombëtar i Bibliofilisë- Lumo Skëndo 2013: Shtëpisë Botuese “PRINCI”, për botimin studimor të kompozuar Trilogjia Albanika të autorit Arshi Pipa si një botim që harmonizon vlera të çmuara intelektuale, estetike e bibliofilike, duke pasuruar me hijeshi e dije Bibliotekën Albanologjike”. “Çmimi Kombëtar i Bibliofilisë- Lumo Skëndo 2014: Shtëpisë Botuese “ALBAS”, për botimin bibliofilik me poema, “Vrima”, të autores Rita Petro, si një botim elegant që harmonizon konceptualen e imazhit dhe artin e poezisë me provokimin estetik, duke pasuruar shijen bibliofilike të leximit”.
Ç’i sjell ky libër letërsisë shqipe?
Një ligjërim të ri, por edhe femëror mbi erosin si një nga dy përmasat arketipale të njerëzores, strukturuar në boshtin e përjetshëm eros-thanatos (pra vdekje). Në nivel të figuracionit, letërsia shqipe po e flak më në fund figuracionin dekorativ, thuajse tashmë klishe të ligjërimit mbi erosin dhe vdekjen, për t’iu afruar edhe me këtë libër një ligjërimi specifik të pranishëm në poetikat europiane, së paku qysh prej viteve 1960.
Si e gjykoni debatin që ka nisur? Çfarë mendoni se e nxit atë? Çfarë i skandalizon shqiptarët?
Kushtet specifike të kulturës shqiptare, por edhe censurimi i stërgjatë i këtij lloj ligjërimi nga letërsia botërore kanë sjellë për pasojë një ngërç në leximin e letërsisë erotike. Do t’i ftoja lexuesit të mos kenë frikë prej saj, por të shkojnë drejt leximesh të reja, të cilat vetëm do t’u hapin një horizont të ri dhe do t’i ndihmojnë të njohin më mirë vetveten. Biblioteka e kryeveprave botërore të poetikave të erosit është nga më të larmishmet dhe më të pasurat, duke filluar që nga Antikiteti, madje as Mesjeta kristiane nuk u privua nga to, pavarësisht se distanca kohore dhe evoluimi i ligjërimit dhe shoqërisë na bën t’i ndjemë si të natyrshme tashmë. Ato janë tashmë literatura shkollore në të gjithë Europën, pa kompleksuar askënd, sepse flasin gjuhën e letërsisë. Po përfitoj nga kjo intervistë për të sjellë ndërmend vetëm pak prej tyre: Dëshirat e Safos, Arti i të dashuruarit i Horacit, Satirikoni i Petronit, Gomari i Artë i Apuleut, Romani i trëndafilit i De Lorris e Kantikët spiritualë të Saint Jean de la Croix, Dekameroni i Bokacios, Rrëfimet e ndaluara të La Fontenit, Filozofia në buduar e Markezit de Sade, Bizhutë indiskrete të Didëroit, Lidhje të rrezikshme të Laklosë, Dashnori i Lady Chatterly i Lorenc, Gamiani apo dy neë me teprime të Alfred de Musset, për të vijuar te modernët me Apollinaire, Arragon, Bataille, Colette, Genet, Henry Miller, Anais Nin, Tomas Mann, Ejzensberg, Ginsburg, Nabokov e Bukovski dhe nobelistja Elfride Jelenek, me romanet “Epshi” dhe “Pianistja”. Në letërsinë shqipe ky libër thellon traditën apo dhe sprovat eksperimentale që te Naimi e De Rada, për të vijuar te Migjeni, Kuteli, Nita e Josif Reles, Te një qarr qante vasha e Anton Pashkut, romanet e Mehmet Krajës, e autorë të tjerë si Martin Camaj, Agron Tufa, Fatos Lubonja, Fatos Kongoli etj.
Po si studiuese dhe kritike e letërsisë, pse e meritonte Rita Petro këtë çmim? Ndonëse, siç e sqarova edhe më lart, ky çmim vlerëson botuesin dhe jo specifikisht autorin, pra nuk është një çmim mirëfilli letrar, dua t’ju kujtoj se po ky vëllim poetik i poetes Rita Petro (rastësisht edhe botuese e tij), ka qenë kandidat i përzgjedhur nga juri thellësisht profesionale për të fituar disa çmime të mirëfillta letrare në nivel kombëtar, që nga Çmimi i Panairit të Librit – nëntor 2014 deri te Çmimi Kombëtar i Letërsisë, vetëm dy javë më parë! Kujtoj gjithashtu suksesin e vënies në skenë të poemave në një performancë skenike pak muaj më parë, si edhe përkthimin dhe botimin në frëngjisht të kësaj vepre, të mirëpritur ndërkaq nga kritika letrare brenda dhe jashtë vendit.
Si pedagoge do t’ua rekomandonit studentëve apo të rinjve në përgjithësi?
Qasja ndaj studentëve e këtij libri ka ndodhur tashmë në auditorët universitare, kur gjatë aktiviteteve që shoqëruan Ditën Ndërkombëtare të Librit në Panairin tradicional të Filologjikut, krahas shumë botimesh të tjera, u prezantua edhe ky libër, të cilin studentët e mirëpritën. Ndërsa si pedagoge e “Historisë së Poetikave të Krahasuara”, lëndë e rëndësishme në programin Master Shkencor të Studimeve Letrare, ndër shumë poetika, nga më klasiket si tek Aristoteli e Horaci deri tek ato postmodernet, me studentët analizohet edhe Poetika e Libertinazhit. Studentët analizojnë gjithashtu edhe kthesën që solli në poetikën moderne romani i Floberit “Zonja Bovari”, i dënuar nga gjykata franceze e kohës për shthurje morale. Por ata mësojnë gjithashtu se askush nuk e di më sot emrin e gjykatësit që e dënoi atë! Në art, mes censurës dhe erosit, luftën përgjatë historisë e ka humbur gjithmonë censura.
Duke qenë se shqiptarët nuk lënë rast pa përzier gjithçka me politikën, ky çmim u quajt edhe si një “preferencë” e Kryeministrit Rama? Ka ndonjë lidhje Rama me këtë çmim, kur mësoi për të?
Këshilli Shkencor i BKSH-së (njëkohësisht edhe Juri) është ndier i zhgënjyer nga keqpërdorimi i një çmimi bibliofilie. Ndonëse mendojmë se në thelb të kësaj stuhie në gotë qëndron një keqinterpretim i informacionit, nuk do të na vinte aspak keq nëse nga ky keqkuptim do të nxitej një debat sado konservativ me natyrë kulturore e qytetërimore. Por devijimi i debatit menjëherë, e vetëm e vetëm mbi përmasën politike, thellësisht të munguar te ky çmim dhe te ky institucion, është tregues i deformimit të vetë debatit politik e publik në Shqipëri dhe jo i deformimit të institucionit. Meqenëse pyetja juaj është specifike, po ju bëj me dije se si ministrja e Kulturës, ashtu edhe Kryeministri, që ishin të ftuar në ceremoni u njohën me të dy fituesit e çmimit në të njëjtën kohë, me të gjithë të ftuarit e tjerë në atë sallë.
Shumë e morën këtë çmimi si një fyerje për figurën e Mit’hat Frashërit, mendoni se do të ishte fyer Mit’hati nga poezitë e Rita Petros?
Bibliofili dhe autori i “Hi dhe shpuzë”, Mit’hat Frashëri, i cili me siguri e ka njohur formulimin e hijshëm të Andre Bretonit se “Fjalët në letërsi, tek e fundit, bëjnë veç dashuri”, do ta kishte mirëpritur si në bibliotekën e tij private, ashtu dhe në librarinë e tij të famshme këtë libër, duke i vendosur edhe vulën e konceptuar prej tij: “Librarija Lumo Skendo”.
ALMA MILE
NDIQE LIVE "PANORAMA TV" © Panorama.al
