Kërkimi i tyre: të përcaktojnë nëse Homeri ishte i vetmi autor apo shefi i një ekipi redaktorësh. Përfun- dimi i tyre priret drejt hipotezës së dytë. Po ç’rëndësi ka kjo. Biseda me Ismail Kadarenë nuk zgjati veç pesë minuta. Në atë kohë, një shqiptar, e aq më tepër jash- të vendit, nuk kishte të drejtë t’i drejtohej një të huaji, sidomos një amerikani. Nga këto pak minuta diskutimi do të lindë një roman, të cilin shkrimtari do ta shtjellojë pas kthimit të tij në atdhe: ‘Dosja H.’”.
Kështu shkruan studiuesi e kritiku Eric Faye në parathënien e romanit “Dosja H.”, i ribotuar nga shtëpia botuese “Onufri, duke zbuluar kështu edhe shkëndijën që nxiti Kadarenë të shkruante këtë vepër. Me rastin e 80-vjetorit të lindjes së shkrimtarit të madh, shtëpia botuese, e cila ka të drejtën e botimit të veprave të Kadaresë, po rihedh në qarkullim një seri veprash të autorit. Janë vepra të botuara shumë vite më parë, ose të përfshira nëpër përmbledhje, duke “i shpëtuar” vëmendjes së lexuesit. Tanimë, ky i fundit ka mundësinë t’i rimarrë në duar, paraprirë nga një parathënie e shkrimtarit të njohur francez, një prej njohësve më të mirë të veprës së Kadaresë, studiuesit dhe kritikut Eric Faye.
Është një moment për t’u rikthyer këtyre veprave dhe për të rizbuluar vlerat dhe mjeshtërinë e autorit, edhe në këto vepra të lëna në “plan të dytë”. Pas ribotimit të romanit “të përçmuar” nga vetë Kadareja, “Dasma”, “Onufri” hedh në qarkullim njëri pas tjetrit romanet “Nëntori i një kryeqyteti” dhe “Dosja H.”. Njëri na kthen në ditët e para të çlirimit të Tiranës, ndërsa tjetri prek temën e preferuar të autorit, të sherreve ballkanike, që fare natyrshëm mund të lindnin për një këngë, një legjendë apo një epos.
“NËNTORI I NJË KRYEQYTETI”
“Nëntori i një kryeqyteti” u shkrua dhe u botua në vitin 1974. Dalja e tij nuk u shoqërua me ndonjë “bujë” të madhe nga kritika e kohës. Ngjarjet e romanit, të përqendruara rreth ndërtesës së Radiostacionit të kryeqytetit shqiptar në ditët e çlirimit të tij, nëntor i vitit 1944, janë të ndërthurura me atmosferën e hakmarrjes ndaj klasës së përmbysur. Siç vë re edhe studiuesi, “Nëntori i një kryeqyteti” është si një “urë kalimi” nga “Kronikë në gurë”, te “Dimri i vetmisë së madhe”. Hije apo embrione personazhesh i shohim të kalojnë nga njëra vepër në tjetrën, duke marrë trajta më të plota, te ky i fundit.
Në vitin 1989, kur shtëpia botuese gjermano-perëndimore “Neuer Malik Verlag” shfaqi dëshirën për përkthimin gjermanisht të veprës, autori, duke përfituar nga njohja me përkthyesin Robert Shvarc dhe në mirëbesim të tij, i paraqiti një dorëshkrim të retushuar, të cilin nuk kishte pasur mundësinë ta botonte. Botimi në gjermanisht u bë sipas versionit të retushuar. Një ver- sion që, sipas Faye, është punuar gjatë fundit të vitit 1989 dhe fillimin e vitit në vazhdim, pra, përpara rënies së stalinizmit shqiptar. Më pas, vepra nuk është riparë më prej autorit, çka e dëshmon përkthimi në gjuhën gjermane. Sipas studiuesit, ndryshimet kryesore qëndrojnë në dendësimin e kapitujve të fundit në një të vetëm.
Në kapitullin e fundit ka shtim të ngjyrave të errëta që paralajmërojnë vendosjen e një diktature të re. Ndërsa skenat ku plakat aristokrate profetizojnë përmbysjen e regjimit komunist, apo ato ku flitet për terrorin e kuq, kanë qenë qysh në botimin e vitit 1975. Dhe teksti që u vjen tashmë lexuesve është versioni i përkthyer dhe i botuar në gjermanisht. 
“DOSJA H.”
“Dosja H.” u botua, së pari, në revistën “Nëntori”, më 1981. Redaksia e “Nëntorit” u kritikua për këtë botim, për shkak të tonit qesëndisës të autorit në lidhje me rrjetin e përgjimeve dhe spiunimeve të të huajve. Në atë kohë ishte e pamundur që ve- pra të dilte si libër më vete, çka u realizua vetëm me rënien e komunizmit.
“‘Dosja H.’ është një nderim për më të shquarin e tyre, Homerin, ‘të verbrin e madh’, ashtu sikurse të tjera ro- mane, si ‘Koncert në fund të stinës’ dhe ‘Dimri i vetmisë së madhe’ janë një dëshmi e admirimit për një tjetër mjeshtër, Shekspirin. Ndërsa në ‘Prillin e thyer’ zotëron ngjyra tragjike, ‘Dosja H.’ vë në dukje më shpesh groteskun. Dhe Kadareja jep këtu një nga recetat e humorit të tij: ballafaqimin e të huajve me Shqipërinë. Që këtej lindin moskuptime, ngatërresa dhe gjendje burleske. E njëjta procedurë rishfaqet që nga ‘Gjenerali i ushtrisë së vdekur’. Atë e gjen pastaj me kinezët te ‘Koncerti’. Çdo herë trupat e huaj janë hedhur jashtë nga organizmi Sh- qipëri. ‘Dosja H.’ nuk i shpëton këtij rregulli”, shkruan në par- athënien e veprës Eric Faye.
ALMA MILE
NDIQE LIVE "PANORAMA TV" © Panorama.al
