BUJAR LESKAJ
Për një vend si Shqipëria, që në 30 vjet liberalizim ekonomik ende nuk ka konsoliduar një model të qartë ekonomik, roli i shtetit në politikat ekonomike dhe përmes tyre direkt në ekonomi, mbetet një dilemë e pazgjidhur dhe sfidë e rënduar nga koha. Trashëgimia që na la sistemi monist në kulturën dhe mentalitetin ekonomik, është ajo e një shteti paternalist, centralizues, dogmatik dhe anakronik në novacionet ekonomike, si në ide, ashtu edhe në teknologji.
Gjatë këtyre 30 viteve, kjo kulturë e trashëguar jo vetëm që nuk u zëvendësua nga ajo e tregut të lirë, por, përkundrazi, u përçudnua, duke krijuar incentiva të çuditshme ekonomike, që zënë fill nga privatizimet e gabuara politike të së kaluarës e deri te PPP-të e sotme, si forma të pastra të oligarkisë ekonomike që rëndom lulëzojnë në autokraci politike.
Në një mjedis të tillë, ku informacioni i brendshëm amplifikon interesat ekonomike të klasës ekonomiko-politike në pushtet, zë i besueshëm mbetet ai i partnerëve të huaj, që jo vetëm kanë kaluar eksperienca të tilla në historinë e tyre dhe kanë triumfuar mbi risqet, por njëkohësisht duan ta shohin Shqipërinë sa më shpejt të integruar apo në rrugën e drejtë të integrimit.
Kështu, sipas Raportit mbi klimën e investimeve në Shqipëri 2020 të Departamentit Amerikan të Shtetit1 , korrupsioni endemik (në sistem) vazhdon të minojë sundimin e ligjit dhe të rrezikojë zhvillimin ekonomik të Shqipërisë. Raporti përmend që investuesit e huaj theksojnë korrupsionin veçanërisht të shtrirë në gjyqësor, mungesën e transparencës në prokurimet publike dhe zbatimin e dobët të kontratave, si disa nga problemet më të mëdha tek ne.
Departamenti Amerikan i Shtetit (DASH) cilëson se perceptimi mbi korrupsionin vazhdon të përkeqësohet. Shqipëria ka rënë shtatë pozicione në Indeksin e Perceptimit të Korrupsionit të organizatës Transparency International për vitin 2019, duke u renditur e 106-a nga 180 vende. Së bashku me Maqedoninë e Veriut, ajo regjistron treguesin më të ulët në Ballkan. Progresi në luftën ndaj korrupsionit ka qenë i ngadaltë dhe i paqëndrueshëm. DASH konkludon se Shqipëria është ende një nga vendet më të korruptuara në Europë, sipas Transparency International, dhe vëzhguesve të tjerë ndërkombëtarë.
Në korrik 2020, Indeksi vjetor i Institutit të Bazelit për Qeverisjen e renditi Shqipërinë të dytën në Europë dhe të 44-tën në botë për rrezikun e pastrimit të parave2 . Indeksi mat cilësinë dhe zbatueshmërinë e kuadrit ligjor të luftës ndaj pastrimit të parave, korrupsionit, transparencën e raportimit financiar, transparencën dhe llogaridhënien publike dhe rreziqet ligjore e financiare.
Një raport i datës 12 nëntor 2020 i Bankës Europiane për Rindërtim dhe Zhvillim (BERZH), konstatoi se në vitin 2020 mirëqeverisja është përkeqësuar në mënyrë domethënëse në Shqipëri, duke përfshirë mungesën e funksionimit normal dhe të efektivitetit të gjykatave dhe rritjen e perceptimit të korrupsionit dhe paqëndrueshmërisë politike tek qytetarët.
Sipas BERZH, Shqipëria është sot më e keqqeverisur sesa katër vite më parë. Pikëzimi i BERZH për mirëqeverisjen e Shqipërisë ra nga 5.16 në vitin 2019, në 4.5 në 2020. Jemi vendi i dytë me qeverisjen më të keqe në Europën Juglindore, pas Bosnjë Hercegovinës.
BERZH evidenton se masat mbështetëse të qeverisë shqiptare kundër Covid-19 kapin një vlerë prej vetëm 2.8% të PBB-së. Ky tregues është më i ulëti ndër vendet e Ballkanit Jugperëndimor dhe ndër më të ulëtit në botë.
Ndërkohë, në Indeksin “Lehtësia e të bërit Biznes 2020” të Bankës Botërore3 , humbim 19 vende nga klasifikimi i vitit 2019, duke u renditur në vendin e 82-të në botë. Në këtë Indeks, zëmë vendin e dytë në shtetet që kanë performuar më keq në Europë. Nga 10 treguesit e Indeksit, në shtatë prej tyre jemi përkeqësuar, ndërsa në dy kemi ngelur në vend. Përkeqësimin më të madh e shënoi treguesi i mbrojtjes së investimeve. Vitin e kaluar, Shqipëria u rendit në vendin e 26-të për mbrojtjen e investimeve, ndërsa këtë vit u renditëm në vendin e 111-të. Ky është indikatori më i rëndësishëm për investuesit e huaj. Për një vit kemi rënë me 85 vende. Përkeqësim të fortë ka pësuar edhe indikatori tjetër që ka të bëjë me investimet, i quajtur “mbrojtja e kontratave”. Vendi ynë humbi këtë vit 22 vende në renditje, në raport me vitin e kaluar. Indikatori, prej të cilit jemi penalizuar prej vitesh, lejet e ndërtimit, ka pësuar edhe ai përkeqësim të mëtejshëm. Këtë vit, Shqipëria renditet në vendin e 166-të në botë, nga vendi i 151 që ishte një vit më parë.
Jemi ndër vendet me barrën fiskale më të lartë në rajon (Banka Botërore, Raporti Ekonomik i Rregullt mbi Vendet e Ballkanit Perëndimor, shtator 2020, faqe 23, (https:// www.worldbank.org/en/region/eca/publication/western-balkans-regular-economic-report). Bizneset shqiptare paguajnë 36.5% të fitimeve si taksa. Rritja e tatimit mbi fitimin nga 10% në 15% nga 1 janari 2014, rezulton të ketë shtuar barrën e taksave për sipërmarrjet. Goditja selektive dhe klienteliste ndaj biznesit është kthyer në aktivitet të përditshëm për administratën tatimore, në shërbim të interesave të një sekti komandues në qeveri. Sot më shumë se kurrë është i domosdoshëm Ligji për Përgjegjësinë Materiale të Nëpunësit Publik, në një vendimmarrje publike gjithnjë e më tepër e orientuar të kënaqë urdhrat dhe interesat e sektit.
Në vend që të punojë për përmirësimin e klimës së biznesit në mes të një pandemie, qeveria provon marrëzinë e Urdhrit Nr. 44, datë 09.11.2020, duke u përpjekur të transferojë abuzivisht detyrimin e pashlyer tatimor nga sipërmarrja me përgjegjësi të kufizuar (sh.p.k.) te pronari (pronarët) e saj apo administratori. Një sprovë flagrante kundër frymës dhe parimeve bazë të Kushtetutës, e cila sanksionon të drejtat legjitime të biznesit për t’u përgjigjur brenda detyrimeve të përcaktuara në ligj për sipërmarrjen e tij. Edhe pse qeveria u tërhoq brenda 48 orëve, ngeli shija e hidhur e një sprove-aventurë krejtësisht e papërgjegjshme, në dëmtim të fortë të klimës së të bërit biznes në Shqipëri.
Më 21 shkurt 2020, Task-Forca Financiare (FATF) e MONEYVAL e futi vendin tonë sërish në listën gri të pastrimit të parave4. Ky mekanizëm i përhershëm i Këshillit të Europës, me detyrën që të vlerësojë zbatimin e standardeve në luftën kundër pastrimit të parave dhe krimit të organizuar, u shpreh se “korrupsioni paraqet rreziqe të mëdha të pastrimit të parave në Shqipëri. I lidhur shpesh me aktivitetet e krimit të organizuar, ai gjeneron sasi të konsiderueshme të të ardhurave kriminale dhe se riozisht dëmton funksionimin efektiv të sistemit të drejtësisë penale. Autoritetet janë të vetëdijshëm për rreziqet nga korrupsioni, por zbatimi i ligjit deri më tani ka pasur një vëmendje të kufizuar për të shënjestruar korrupsionin e lidhur me pastrimin e parave”5 . Që në fund të vitit 2018, MONEYVAL u tërhiqte vëmendjen autoriteteve shqiptare që ato nuk po merrnin masat e duhura për të luftuar këto fenomene. Situata nuk ndryshoi te ne dhe kjo solli që, në shkurt 2020, Komisioni Europian të zgjerojë mekanizmin mbikëqyrës për dukurinë e pastrimit të parave në Shqipëri, duke e rifutur vendin tonë në listën gri të vendeve me rrezik të lartë të pastrimit të parave.
Të gjitha këto vlerësime objektive dhe profesionale të institucioneve dhe organizatave vëzhguese ndërkombëtare e rendisin tejet ulët vendin tonë, duke dëshmuar për rënie të fortë të nivelit të mirëqeverisjes te ne. Institucionet ndërkombëtare evidentojnë ulje të dukshme të përgjegjshmërisë në performancën e nëpunësve të lartë publike. Risqet e menaxhimit të financave publike, të tilla si Risku i Inflacionit, Risku i Kërkesës, Risku i Normës së Interesit, Risku i Kursit të Këmbimit dhe Risku i Ndërtimit janë rritur kërcënueshëm, jo vetëm në 13 koncesionet dhe PPP-të aktive që do të paguajmë për vitin e ardhshëm, por po gjenerohen edhe në gjashtë PPP-të dhe koncesionet e reja që Buxheti i Shtetit do të financojë në vitin 2021.
Kredibiliteti i Buxhetit te Shtetit ndodhet në nivelin më të ulët të këtij 10-vjeçari të fundit dhe nuk ka shenja të përmirësimit të tij. Të gjitha vlerësimet serioze të institucioneve dhe organizatave ndërkombëtare për vendin tonë tregojnë çfarë qeverisje kemi dhe papërgjegjshmërinë ekstreme të saj. Një sjellje e tillë qeveritare nuk është thjesht mungesë profesionalizmi, sepse konsulentët dhe bashkëpunëtorët e huaj kanë qenë gjithnjë pranë nesh, si me dije, ashtu edhe me fonde. Një sjellje e tillë, apo më saktë një shurdhëri e tillë, buron nga vënia e interesit të sektit të Kryeministrit në fuqi(i cili sillet si kryeoligark) mbi interesat publike të vendit, nga vjedhja e së ardhmes së një kombi për të pasuruar veten dhe oligarkinë që rrethon pushtetin, nga pengimi i proceseve integruese, për ta mbajtur Shqipërinë peng të kulturës moniste, të trashëguar nga e kaluara.
1 https://www.sta te.gov/reports/2020-investment-climate-statements/albania/ , faqe 25
2https://baselgovernance.org/sites/default/ files/2020-07/basel_aml_index_2020_web.pdf , faqe 4
3 http://documents1.worldbank.org/curated/ en/688761571934946384/pdf/Doing-Business-2020-Comparing-Business-Regulation-in190-Economies.pdf , faqe 56.
4 https://www.fatf-gafi.org/publications/highrisk-and-other-monitored-jurisdictions/documents/increased-monitoring-february2020.html
5 Po aty, faqe 3.
NDIQE LIVE "PANORAMA TV" © Panorama.al
