Nga “sfida” për ndryshimin e alfabetit te biseda e fundit, Mustafa Nano rrëfen 30 vite miqësi me Bashkim Koplikun

Nov 25, 2020 | 21:45
SHPËRNDAJE

Mustafa Nano-Bashkim KoplikuNga MUSTAFA NANO

Për një mik që iku papritur

“Jam me Covid,” më tha Bashkim Kopliku në telefon nja dy-tri javë më parë. Nuk ishte i shqetësuar. Të gjitha mund t’i ketë menduar në atë rrethanë, por jo vdekjen. Simptomat që sapo i ishin shfaqur ishin ende jo kërcënuese. Përveç kësaj, ai kishte një fizik të admirueshëm.

Nuk kishte dhjamëra të tepërt. Ecjen e kishte djaloshare. Te shpatullat nuk i vihej re asnjë kërrusje, gjë jo fort e zakontë për një njeri që është afër të tetëdhjetave (saktësisht, ishte 77 vjeç). Nuk kisha asnjë ide mbi kartelën e tij mjekësore, nuk dija se prej ç’patalogjish vuante, por të jepte përshtypjen e një njeriu që gëzonte shëndet të mirë e të plotë. Kur ulesha në tryezë me të, ai nuk shfaqte huqe pleqsh, fjala vjen nuk u ruhej ushqimeve të veçanta, nuk pinte ndonjë ilaç në fund të drekës, nuk e kishte të nevojshëm gjumin e pasdites, pinte alkool. Me masë, kuptohet. Sensi i masës dhe stili rigoroz i jetesës kanë përbërë karakteristikën më dalluese të tij.

Unë isha i sigurt se ai do të jetonte gjatë. Dhe me këtë ndjesi e mora në telefon disa ditë pas asaj bisede gjatë së cilës ai më tha se ishte kapur prej virusit. Por telefonin ma mbylli. Ishte hera e parë që ndodhte. Kishte rastisur të mos përgjigjej, dhe në rrethana të tilla e dija se do të më merrte më vonë, por atë mbyllje telefoni, të shoqëruar me zhurmën e pangatërrueshme që të bie në vesh, e mora për një shenjë se diçka nuk shkonte. Zura të mendoja se simptomat e Covid-it mund të ishin bërë më të forta dhe se ai nuk do donte, kushedi për ç’arsye, që dikush tjetër ta merrte vesh.

Ia tregova shoqes sime historinë e telefonatës, tok me frikën time se ai mund të ishte përkeqësuar papritur. “Nuk më pëlqeu ajo mbyllje telefoni,” ia bëra. Por ajo ma rrëzoi sakaq atë pandehmë. “Tjetri mund të ta mbyllë telefonin për një mijë motive,” më tha. “Ja, prit pak, dhe Kopliku do të ta kthejë thirrjen.” Nuk ndodhi ashtu. Ai nuk u bë i gjallë, gjë që bëri të më ngulitej edhe më shumë në kokë se Covid-i mund t’i ishte qepur keq. Dhe unë e pashë të udhës të mos e merrja edhe një herë tjetër në telefon. “Do t’më marrë vetë, me t’u bërë më mirë,” mendova. Por ditët kalonin, dhe Kopliku nuk po kujtohej, deri sa, të premten, e mora sërish celularin në dorë dhe formova numrin e tij.

“Piiiiip, piiiiip,” më erdhi dy herë në vesh tingulli i thatë i thirrjes, që lajmëronte se telefoni i tij ishte i lirë, por tingull të tretë nuk pati. Në vend të tij erdhi një “krauuu”, që ishte zhurma ndjellakeqe e mbylljes së telefonit. Fola me Leka Bungon, dhe i kallëzova ç’më kishte ngjarë. “Më mbyll telefonin. Nuk ka ndodhur ndonjëherë,” i thashë. Lekës i hipi shqetësimi ca më tepër. Edhe atij nuk iu duk ogur i mirë ai gjest. Dhe ishte Leka që më mori në telefon të shtunën, në mbrëmje vonë. “E more vesh? Bashkimi ka vdekur,” ia bëri me zërin që mezi i mbërriti deri në fund të frazës. ***
Unë prisja që Bashkimin ta nderonin më tepër pas vdekjes. Jo sepse ka ushtruar përgjegjësi të mëdha publike, por sepse ka qenë një dinjitar shembullor i shtetit shqiptar. Në administratën publike e në qeveri nuk ka më prej sojit të tij. Sikur të ekzistonte një shkollë për edukimin e arsimin e administratës publike, apo për krijimin e një burokracie elitare (një si grande école shqiptare), nuk mund të gjendej një drejtues i saj më i mirë sesa Bashkim Kopliku.

Ishte i moralshëm, dhe ata që e kanë njohur mirë, me siguri më japin të drejtë në këtë nënvizim. E megjithatë, kishte një gjë që e vinte mbi moralin. Ishte ligji. Aq shumë rigoroz ishte kur vinte puna te zbatimi i ligjit sa, në diskutime të kësaj natyre, për shkak të pasionit që shtinte në punë, të krijohej përshtypja se më shumë shijonte akrobacitë retorike sesa mbrojtjen e bindjes së vet. Kërkonte saktësinë. U jepte aq shumë rëndësi hollësive, sa shumëkush e kishte fare të lehtë ta merrte për zevzek. Por edhe pak zevzek ishte. Ia thosha shpesh këtë gjë. Në këtë pikë nuk më kundërshtonte. Nuk donte që me kundërshtimin e tij të dilte edhe më zevzek.

Dhe vuante që nuk më kundërshtonte, sepse ishte i bindur se unë i merrja për sjellje zevzeke maninë e tij për saktësi e përsosmëri. Ai ka hequr shumë në periudhën 1992-1997 mes kolegëve të tij ministra, të cilët nuk kishin edukatën administrative të tij. Por më shumë, kuptohet, kanë hequr kolegët. Hahej edhe me kryeministrin Aleksandër Meksi, s’ka gjë se ky i fundit ishte në këtë pikë i së njëjtës racë: “U futej çështjeve me themel, kërkonte të informohej deri në detaje, thellohej mbi gjërat që nuk i njihte mirë deri sa vinte një ditë që bëhej më ekspert sesa të gjithë ekspertët.”

Bashkimi nuk u bë rigoroz e pedant për një ndjenjë detyre. Ai ishte i tillë nga natyra. Vijoi të ishte i tillë edhe pasi u largua nga politika e nga postet publike. Siç mund ta dini, vitet e fundit iu përkushtua disa kokëçarjeve amatoreske mbi gjuhën shqipe. Përcaktorin “amatoreske” po e them tani, të kuptohemi. Sikur Bashkimi të ishte gjallë, nuk do të guxoja. “Do më hidhej në fyt”. Sepse nuk e quante veten amator. Ai nuk e njihte nocionin e amatorit. Për të kishte të ditur e të paditur. Amatori ishte një kategori off-side.

Në fakt, duke qenë se nuk pajtohej me njohjet gjysmake apo të pjesshme të gjërave, ai u zhyt thellë, aq thellë sa mundi, edhe në fushën e gjuhës. Dhe e kapi sevdaja. Zuri të studionte gjuhën shqipe. Kjo është një punë që bëhet në të ritë e robit, por ai filloi ta bënte në të shtatëdhjetat e veta. E bëri me seriozitetin më të madh të mundshëm, a thua se do t’i duhej të mbronte ndonjë titull shkencor. Iu fut rregullave të drejtshkrimit, rimori në dorë nga e para gramatikën, shfletonte ditë për ditë fjalorin e gjuhës së sotme shqipe, iu kthye edhe autorëve të hershëm të shqipes me synimin për të ndjekur evolucionin e saj, dhe të dialekteve, lexonte botime të ndryshme me sy kritik, dhe mbante shënime mbi pasaktësitë e autorëve apo të shtëpive botuese.

Në këtë mes, u tërhoq edhe prej historisë së alfabetit të gjuhës shqipe, apo më mirë të themi, të alfabeteve të gjuhës shqipe. Nuk la publikim pa shfletuar mbi këtë temë. Dhe në fund iu mbush mendja se, për ta përshtatur alfabetin e sotëm me teknologjinë moderne, do të ishte më e udhës që alfabeti të latinizohej deri në fund, e për këtë germat “ë” dhe “ç” duheshin zëvendësuar respektivisht me germën “f” e me atë dyfishe “ch”. Në vend të germës “f” duhej përdorur germa e përbërë “ph”, që është aq familjare për shumë gjuhë të Perëndimit.

Ishte i shqetësuar, e nuk e mbante vendi, prej faktit që germat “ë” e “ç” nuk përdoreshin fare në gjithë komunikimin me tekst në telefon e në përgjithësi në komunikimin online e në rrjetet sociale. “Këto dy germa i kemi dënuar me vdekje. Dhe ne vazhdojmë t’i kemi pjesë të alfabetit tonë, megjithatë,” më thoshte. Iu ngulit aq shumë në kokë kjo ide, sa iu duk gjëja më racionale në botë. Hyri në kontakt me gjuhëtarë të rëndësishëm e me ndikim, ua parashtroi mendimin e vet, e kërkoi mendimin e tyre. Por asnjëri prej tyre nuk ia mirëpriti sugjerimin. I thoshin se “gjuha nuk është vetëm karar teknik; është edhe një fakt emocional, që lidhet me traditën, me historinë etj., etj.”. Ai nuk bindej, sidoqoftë.

Dhe si për një hakmarrje ndaj refuzimit që haste, e shfrynte inatin duke e përdorur për qejf të vet alfabetin me ndryshimet që ia donte zemra. Mua më shkruante gjithnjë me atë alfabet. Fjala vjen, frazën “Heqja e këtyre dy germave është domosdoshmëri. Veç fitim do kemi.” ma shkruante: “Heqja e kftyre dy germave fshtf domosdoshmfri. Vech phitim do kemi.” Këtë kokëçarje të tijën e kam bartur edhe në romanin tim të sapopublikuar “Një javë në Manastir”, në të cilin kam futur një personazh që ka krijuar një alfabet të tijin. Vetëm se, në ndryshim nga Bashkimi, ai jeton në vitin 1908. Para se të mblidhej Kongresi i Manastirit.

***
Kur e kam njohur tridhjetë vjet më parë, Bashkim Koplikun e gjeta me një vizion të caktuar mbi botën. Ishte konservator. Dhe mbeti i tillë deri në ditën e fundit të jetës. Për të njohur një konservator të ngjashëm me të, do duhej shkuar në SHBA. Vetëm kapela e cowboy-it e besimi në Zot i duhej për t’mos u lënë asgjë mangët banorëve të ndonjë qyteze në Texas, Tennessee apo diku tjetër brigjeve të Missouri-t.

Ishte për rendin e disiplinën (këtë e dëshmoi edhe kur ishte ministër i Brendshëm), ishte në favor të vlerave tradicionale, të cilat, kur vjen koha, e gjejnë vetë rrugën e masën e ndryshimit, ishte gjithashtu në favor të institucioneve të forta e të qëndrueshme etj., etj. Më merrte vazhdimisht në telefon për të komentuar në mënyrë kritike monologët e mi te programi televiziv “Provokacija”, por në dy raste më mori për të më përgëzuar. Herën e parë, kur pata një monolog kundër lëvizjes “Black Lives Matter”, e herën e dytë kur u shpreha kundër atyre që dilnin nëpër rrugë për të rrëzuar monumente të figurave të ndryshme të historisë që, të para me sytë e sotëm, mund të na sillen si racistë, antisemitë, kolonialistë, apo ku di unë se çfarë tjetër. “Jam 100% dakord,” më tha. Nuk kishte se si të ishte ndryshe. Ishte koherent në botëkuptimin e tij.

Besonte verbërisht tek ekonomia e tregut, te shteti i vogël e te taksat e ulëta, sidomos te taksat e ulëta për të pasurit, gjë që, nëpërmjet asaj që amerikanët e quajnë trickle down, do sillte begati edhe për kategoritë e tjera më pak fatlume të shoqërisë. Besonte se pasurinë e kombeve e krijojnë individët nëpërmjet iniciativës private. Ishte i idesë se çdo shërbim i ofruar nga ndërmarrjet private ishte padiskutim më i mirë sesa ai i ofruar nga një ndërmarrje publike.

Edhe në bisedën e fundit që bëmë, së cilës iu referova në krye të këtij shënimi, ai më foli për të mirat e spitaleve private, e në përgjithësi për të mirat e shërbimeve spitalore të ofruara në këmbim të pagesës. Më foli keq për spitalin publik, në të cilin kishte bërë ekzaminimet e para për shkak të virusit. Ishte në ditën e parë apo të dytë me Covid kur e bëmë këtë diskutim. Dhe unë nuk e di se çfarë shërbimi spitalor mori ditët e fundit, e nga kush e mori. Do të doja shumë, edhe pse e di se kjo nuk ngushëllon askënd tanimë, as mua, që ai të ketë dhënë shpirt në duart e mjekëve të ndonjë spitali privat. Është më mirë kur vdes në paqe me besimet e tua. Është më mirë në fund të fundit ta pësosh “prej vetes” sesa “prej tjetërkujt”.

***
Një saktësim të fundit. Konservatorizmi i tij nuk kishte lidhje me konservatorizmin zyrtar shqiptar. U shkëput prej PD-së në vitin 1997, dhe nuk pati më asnjë afrim me të. Madje, vitet e fundit, më shumë anonte nga PS-ja. Jo sepse kjo e fundit i dukej më konservatore (ky diskutim nuk mund të bëhet në Shqipëri, ku forcat politike janë ideologjikisht të njëjta; sepse janë pa ideologji), por sepse i dukej më pak e dëmshme për vendin (meqë ra fjala, e vetmja diferencë mes dy partive tona të mëdha – këtu po hedh një tezë timen – është që PS-ja është urbane, e PD-ja është rurale).

Ai nuk u druajt asnjë herë për ta shprehur publikisht “flirtin” e tij me socialistët shqiptarë. E ka bërë këtë me shkrime të publikuara nëpër gazeta e portale, por edhe duke u ngrënë në rrjete sociale me të njohur e të panjohur. Nuk kishte kompleksin se mbështetja ndaj “të majtëve shqiptarë” mund t’ia cifloste sadopak koherencën, me të cilën mburrej. Sepse e kishte bindje, madje të thellë, se socialistët, edhe në ditën më të zezë të tyren, ishin më të hairit sesa demokratët. Përsëris: këtë endorsement nuk e bënte për ndonjë fqinjërim parimor me të majtët. Jo, ishte një fqinjërim i një natyre tjetër. Duhet të ketë menduar se socialistët edhe kur nuk t’i pëlqejnë mendimet e idetë, të lënë t’i shprehësh ato, e nuk të shpallin armik. Ndërsa ata të krahut tjetër…. Eh, dihet se si janë ata.

Por kjo e fundit është një konsideratë e imja. Jo e Bashkim Koplikut.

NDIQE LIVE "PANORAMA TV" © Panorama.al

Te lidhura