Nga Fatos Tarifa
Nëse mësimi i disa njohurive mbi fenë, ose i historisë së feve kryesore do të futej në shkollat tona, si pjesë integrale e kurrikulave të tyre pedagogjike, ky vendim do të merrej përmes një procesi politik, që mund të ishte ose një ndërhyrje në legjislacionin ekzistues, ose një vendim i qeverisë, ose një referendum popullor.
Të tria këto forma vendimmarrjeje përfaqësojnë një proces politik, sepse shprehin një vullnet të caktuar. Por, në kushtet kur opinioni shoqëror është i polarizuar, është e dobishme dhe e domosdoshme që këtij procesi t’i paraprijë një debat i gjerë shoqëror (i cili tashmë ka nisur në media), por edhe një debat pedagogjik dhe akademik, në mënyrë që vendimi politik që do të merrej të ishte sa më i informuar, sa më i argumentuar dhe të kishte një mbështetje sa më të gjerë shoqërore.
Dilemat kryesore që kërkojnë zgjidhje të menduara mirë janë këto:
Së pari, çfarë do të duhej të përfshihej dhe çfarë e sa do të duhej të thuhej për subjektet që eventualisht do të zgjidheshin të bëhen pjesë e një lënde të tillë?
Së dyti, në cilën klasë, ose në ç’moshë do të ishte më e përshtatshme që nxënësit t’i merrnin këto njohuri?
Së treti, kujt i duhet besuar dhe lënë në dorë vendimarrja për këto çështje?
Së katërti, cilët do të duhej të ishin ata që do të hartonin një tekst bazë për një lëndë të tillë, ose më shumë se një tekst, nëse kjo do të gjykohej (nga kush) më e arsyeshme?
Së pesti, cilët mësues (dhe me ç’formim universitar) do të duhej të kualifikoheshin për ta dhënë një lëndë të tillë dhe si e nga kush do të bëhej kualifikimi i tyre?
Së fundmi, si do të sigurohej angazhimi dhe bashkëpunimi i prindërve në këtë debat dhe ç’do të ndodhte nëse një masë dërrmuese e prindërve, ose qoftë edhe një masë që nuk përbën shumicën e tyre, do e kundërshtonin idenë dhe projektin në fjalë?
Do të ishte e palejueshme nëse prindërit, grupi më i rëndësishëm i interesit në këtë çështje, neglizhoheshin duke u lënë jashtë këtij debati. Deklarata Universale e të Drejtave të Njeriut e OKB, miratuar në vitin 1948, në artikullin 26, pika 3, u njeh prindërve të drejtën “të zgjedhin llojin e arsimit që duhet t’u jepet fëmijëve të tyre”. Ne në asnjë mënyrë nuk mund ta injorojmë këtë të drejtë universale.
Të gjitha këto janë çështje shumë të rëndësishme dhe sensitive. Ato meritojnë një vemendje të jashtëzakonshme, që duket se ka munguar krejtësisht në debatet e bëra deri më sot.
E them që në krye se unë besoj se, historikisht, feja ka zhvilluar mjaft ide e parime morale të mira, të cilat kanë inkurajuar paqe e harmoni dhe, si të tilla, kanë qenë e janë të dobishme, ndaj edhe mund t’u bëhen të njohura nxënësve në shkollë. Veçse kjo gjithnjë duhet bërë në një kontekst historik e kulturor krahasues. Por, a duhet t’u mësohen nxënësve edhe të vërteta mbi disa nga konceptet dhe idetë më të këqija e më kriminale që ka artikuluar feja? Koncepte e ide të tilla kanë nxitur e kanë shkaktuar shumë konflikte, urrejtje, dhunë, vuajtje dhe vdekje. Lista me ide të tilla do të ishte shumë e gjatë, por le të mjaftohem vetëm me disa shembuj.
Një prej këtyre koncepteve është ai i një “populli të zgjedhur” nga Zoti për t’u trajtuar në mënyrë të veçantë prej tij. Një koncept i tillë ndeshet në shumë fe dhe sekte fetare.
Libri i shenjtë i hebrenjve flet për një “popull të zgjedhur”, të cilëve Zoti u ka dhënë një “tokë të premtuar”, edhe pse ajo është e pushtuar nga popuj të tjerë. Sipas Testamentit të Ri, të zgjedhurit janë të krishterët. Kalvinistët, nga ana e tyre, besojnë se “të zgjedhurit e Zotit” janë ata vetë. Dëshmitarët e Jehovait besojnë se vetëm 144,000 shpirtrave nga radhët e tyre u është rezervuar një vend i veçantë në jetën e përtejme.
Në shumë kultura, pushteti i disa njerëzve ose familjeve sunduese, në dallim nga të tjerët, besohej (dhe ende besohet) se rridhte ose rrjedh drejtpërsëdrejti nga Zoti. Ky besim është shfrytëzuar për të kanë përdorur fenë për të legjitimuar sundimin e tyre.
Mendimtarë të shquar, si Reinhard Bendix, Carl Friedrich, Zbignieë Brzezinski e të tjerë kanë argumentuar se, si në monarkitë absolute europiane të shekujve 17-18-të, ashtu dhe në regjimet despotike orientale, si rregull, legjitimiteti mbështetej e mbështet në prejardhjen e gjakut, të sanksionuar në mënyrë hyjnore, si dhe në një farë identifikimi të sunduesit me perëndinë, si zot i universit.
Një tjetër koncept i rrezikshëm është ai mbi “heretikët”, “të pabesët”, ose “qafirët”, të cilët konsiderohen jo thjesht si njerëz që nuk i përkasin një komuniteti të dhënë fetar, por si njerëz pa moral e të rrezikshëm, që duhen konvertuar në fenë sunduese, ose duhen izoluar, duhen sunduar, madje edhe duhen vrarë në masë.
“Lufta e shenjtë” (“holy war”, ose “jihad”) është një tjetër koncept i rrezikshëm, i lidhur me dy të parët, që ka çuar në tragjedi të pafundme dhe në vdekjen e miliona njerëzve.
Po kështu, koncepti i “blasfemisë”, sipas të cilit disa ide janë të pandryshueshme, nuk mund të vihen në dyshim, nuk mund të kritikohen dhe as të debatohen, ka luajtur e vazhdon të luajë një rol shumë negativ në historinë e zhvillimit njerëzor, sidomos në historinë e shkencës. Miliona njerëz janë vrarë ose kanë vuajtur dënime nga më të rëndat për shkak se kanë guxuar të mendojnë e të veprojnë në kundërshtim me ide të tilla.
Koncepti i “ferrit” ka qenë e mbetet një ndër konceptet më të hershme, më themelore e më të dëmshme në historinë e feve të ndryshme, edhe pse ai ndryshon nga njëra fe te tjetra.
Ferri kuptohet ndryshe nga budistët, dhe krejt ndryshe nga të krishterët dhe nga muslimanët. Sidoqoftë, në të gjitha fetë, “ferri” përfytyrohet si një botë, ose si një jetë e përtejme, e mbushur me djaj, monstra, zjarre dhe tortura të përjetshme për të gjithë jobesimtarët dhe mëkatarët. I lidhur ngushtë me konceptin e “ferrit” dhe si e kundërta e tij është koncepti i “parajsës”, i një jete të amshuar, të lumtur, të mbushur me engjëj dhe seks me virgjëresha, që u premtohet si shpërblim njerëzve të virtytshëm në këtë jetë tokësore. Përmes një koncepti të tillë, feja ka synuar ta mbajë vëmendjen e njerëzve larg problemeve të jetës së përditshme reale, t’i shndërrojë ata në qenie pasive, të verbër ndaj shkaqeve të vuajtjeve dhe mjerimit njerëzor, të përulura vullnetit të sundimtarëve.
I tillë është edhe koncepti mbi “vuajtjet në emër të së mirës”, çka nënkupton pranimin e vuajtjeve e të sakrificave njerëzore në emër të Zotit, sipas shembullit të Jezu Krishtit, që sakrifikoi jetën e vet “për të mirën e njerëzimit”.
Në Bibël tortura përmendet e legjitimohet në mjaft raste: herë si ndëshkim, herë si një test besnikërie dhe herë të tjera si vetëkënaqësi, si shenjë force, si korrigjim, si hakmarrje, si bindje ose si shpagim. Miliona të krishterë kanë provuar vuajtjet dhe torturat më të tmerrshme si pasojë e besimit në këtë ide dhe shumë të tjerë, në fetë e Lindjes e të Perëndimit, kanë përqafuar asketizmin dhe privimin e kënaqësive të jetës, të bindur se vuajtjet në jetën tokësore i afronin ata më pranë hyjnores. Dhe ç’mund të thuhet për gjymtimin e organeve gjenitale. Shumë fise të lashta e praktikonin gjymtimin e tillë si një rit që gjoja shënon kalimin e djemve në rradhët e burrave të rritur (siç praktikohet edhe sot synetllëku në radhët e muslimanëve), ose si një rit që shënon kalimin e vajzave në rradhët e grave (siç praktikohet gjerësisht sot në shumë kultura muslimane prerja ose djegia e klitori dhe e buzëve të organit gjenital femëror).
Në ditët tona, çdo vit, rreth 2 milionë vajza i nënshtrohen, kundër vullnetit të tyre, një procedure të tillë çnjerëzore me pasoja të rënda. Këto dhe shumë ide e praktika të tjera vijnë nga lashtësia e thellë, një epokë kur njerëzit sapo kishin dalë nga gjendja e barbarisë. Por a duhet që ne t’i informojmë e t’u japim njohuri nxënësve tanë mbi këto ide, që burojnë nga tekstet e shenjta dhe që kanë lënë gjurmë të thella e kanë shkaktuar krime monstruoze në historisë e njerëzimit, apo mos vallë nxënësve duhet t’u themi vetëm anët e mira e pozitive të fesë?
A nuk do të ishte kjo e ngjashme me çdo përpjekje historike për të fshehur të vërtetën në emër të një ideologjie ose bindjeje të caktuar? Me fjalë të tjera, a duhet që shkolla, si një agjent shumë i rëndësishëm socializues në shoqëri, të bëjë punën e fesë, duke u dhënë nxënësve njohuri mbi koncepte e praktika që nuk kanë asnjë lidhje me shkencën dhe me misionin e saj humanitar? A do i shërbente kjo frymës së tolerancës fetare që ekziston te ne?
Nxënësit e sotëm kanë nevojë për njohuri kulturore e teorike në shumë fusha, si dhe për shprehi praktike që nuk do i mbanin ata të lidhur shpirtërisht e mendërisht pas një të kaluare fetare që ata vetë, po t’u lihej të zgjidhnin (dhe ndoshta shumica e prindërve të tyre), nuk do t’i dëshironin.
Shkolla duhet të përçojë te nxënësit parimet humaniste dhe njohuritë shkencore, të kultivojë tek ata dyshimin metodologjik kartezian dhe aftësitë e të arsyetuarit racional kritik dhe jo t’ua ndrydhë këto aftësi përmes imponimit të “të vërtetave të amshume”. Nxënësve tanë u duhet mësuar ky parim i rëndësishëm, i formuluar nga matematicieni dhe filozofi i shquar anglez, Ëilliam Clifford, në veprën e tij Etika e besimit (1887), se “është gjithnjë, kudo dhe për këdo gabim që diçka të besohet pa pasur fakte të mjaftueshme”.
Nëse morali kufizohet në disa porosi fetare dhe dija në disa tekste të shenjta, atëherë, sipas tij, jeta mendore dhe aftësitë kritike të çdonjërit nga ne do të kishin fare pak rëndësi.
Në ditët tona, në Shqipëri, nuk kërkon ndonjë kurajë të veçantë të thuash se beson në një fe të caktuar. Madje, “fetarizmi” është bërë një “sport” dhe një “xhaketë e modës” për shumë njerëz, përfshirë edhe mjaft politikanë dhe intelektualë. Sot kërkohet kurajë të thuash hapur se nuk beson në asnjë fe, pra se je skeptik, agnocist, jobesimtar, ose ateist. Këta të fundit menjëherë shpallen si “të pafe”, si marksistë ose si komunistë, edhe pse skepticizmi dhe ateizmi janë të paktën 2500 vite më të lashtë sesa markzismi e komunizmi.
Shkolla sonë, sidomos sot, në shekullin e 21-të, duhet të synojë të bëhet e të jetë një mburojë dhe një burim i fuqishëm i humanizmit racionalist, duke zhvilluar në shkallën më të lartë aftësitë epistemologjike të të rinjve. Ky ka qenë e duhet të mbetet misioni i saj. Le t’u japim, pra, nxënësve dhe të rinjve tanë mundësitë që mendjen e tyre ta ushqejnë e ta zhvillojnë si një republikë e lirë.(Botuar më 2016)
NDIQE LIVE "PANORAMA TV" © Panorama.al
