“Në Komitet u përpilua një letër për Enver Hoxhën, ku Himara dhe gjithë bregdeti, zotoheshin se s’do pranonin më pako…”/ Dëshmia nga Franca, e ish-telekronistit të Vlorës

Ashtu si banorët trima e të paepur të Veriut, edhe himarjotët në Jugë, kishin një histori të lashtë e plot ngjarje trimërie. Si Mirdita edhe Bregdeti, për shkak të rezistencës e luftës së tyre të pashembullt kundër pushtuesve turq, kishin arritur të njiheshin nga Porta e Lartë si territore të lira, duke ruajtur kështu të pacenuar, pavarësinë, lirinë, pronën e fenë e tyre të krishterë.

Himarjotët, kanë qenë brez pas brezi një popullsi vazhdimisht kryeneçe dhe e pa nenë shtruar ndaj shtypjes, padrejtësisë e arbitraritetit. Kjo, pat bërë që në shpirtin e tyre, Koncepti i Lirisë të ishte i lidhur ngushtë me kundërshtimin e çdo lloj diktati, ngado që t’a kish orgjinë. Por, mospranimi i diktatit e nenë shtrimit, qenë në kundërshtim flagrant me natyrën e shtetit totalitar.

Qe kjo arsyeja pse, Himara, gjatë regjimit komunist, u cilësua vazhdimisht si rebele, e dyshimtë, pro greke etj. Të gjitha këto, s’ishin veçse justifikime për të motivuar dhunën e shtypjen ndaj një krahine, e cila s’e kish aspak për shpirt komunizmin, pronën kolektive, ateizmin, servilizmin e mercenarizmin.

 … Drama e Himarë dhe himarjotëve, nisi mbas zgjedhjeve të dhjetorit 1945, atëherë kur, një pjesë e mirë e popullit të saj, votoi kundër përfaqësuesve të Frontit Demokratik. Pas kësaj, PPSH-së e shpalli atë krahinë, armike. (S’ishte rastësi që i njëjti qëndrim, u mbajt dhe ndaj Mirditës e disa zonave të tjera në veri të vendit). Përçarjen, frikësimin, nenë shtrimin e ndëshkimin e himarjotëve, Partia ia besoi armës së saj besnike, Sigurimit të Shtetit.

Himara, Dhërmiu, Palasa e Qeparoi, qenë ndër fshatrat që e paguan edhe më shtrenjtë rebelimin e tyre. Shpalljet kulakë (për 100 rrënjë ullinj më shumë se të tjerët, a për shkak të një dyqani çikërrimash), arrestimet, proceset gjyqësore e burgosjet nisën në masë. Dhjetëra e dhjetëra familje u internuan në zona të ndryshme të vendit, ndërkohë që populli filloi të jetojë nenë kërcënimin e frikës e represionit.

Operativët, agjentët e bashkëpunëtorët e Sigurimit në Bregdet, u bënë të plotfuqishëm. Mjaftonte një fjalë a dyshim e, kushdo, përfundonte direkt e në qelitë e burgut. Sigurimi u bë zot dhe i kudo ndodhur në mbarë krahinën. Urdhri nga lart qe i prerë dhe i qartë:

“… Godisni pa mëshirë! Shpartalloni kudo e këdo që dyshoni! Përçani familjet e fiset! Fusni mes tyre njerëzit tuaj! Trilloni e sajoni gjithçka, në mënyrë që të tremben jo vetëm burrat e gratë, por edhe kalamajtë në barkun e nenës…”!

Për të gjetur pretekste për sa më shumë presion, spastrime e arrestime, shpesh, ishin vetë operativët e Sigurimit, ata që organizonin e sajonin edhe të ashtuquajturat shkelje të kufirit nga armiqtë e jashtëm. I tillë qe, bie fjala, gjoja, zbarkimi në Gjodhimë të Qeparoit, i një diversanti me mbiemër Aleksi. Mbas zbarkimit, i cili nuk qe veçse lojë e Sigurimit, u arrestuan P. Aleksi e kunati i tij, S. Guma.

Në rrjedhën e viteve, Sigurimi Shtetit arriti të realizojë në Bregdet, atë që s’kishin mundur ta bënin në shekuj hordhitë e pushtuesit turq. Krahina, shihej ngado me sy të keq, ndërsa populli i saj, plëngprishës e filogrek. Lidhur me këtë të fundit, pra me cilësimin grekë të himarjotëve, është luajtur një strategji dhe lojë e ndyrë, për të cilat ia vlen të jepen shkurt vetëm dy shpjegime.

Së pari: ka qenë vetë regjimi totalitar, ai, i cili ka pasë fabrikuar e mbështetur parullat dhe propagandën se, himarjotët ishin pro-grekë.

 Së dyti: lufta dhe përbuzja e tij ndaj himarjotëve, nuk ka qenë veçse shprehje e urrejtjes ndaj kristianizmit, si feja zyrtare e Perëndimit, rrjedhimisht edhe e borgjezisë.

Cilësimet: “të huaj”, “kaurë”, “grekë”, “çibanë në trupin e atdheut”, etj., ishin në interes të regjimit, i cili lipsej të gjente sa më tepër shkaqe, për të motivuar e justifikuar përçarjen, shtypjen e terrorin e ushtruar në krahinë. Politika e PPSH-së, anti-Himarës, ka qenë e qartë, e hapur, konkrete dhe pa ekuivokë. Sipas saj, himarjotët i kishin sytë nga Greqia dhe, qe pikërisht kjo arsyeja, pse ata s’e donin dhe e përbuznin komunizmin.

Kështu, pra, gjatë gjithë ekzistencës së diktaturës, Himara ngeli një problem delikat e tepër specifik për organet e Partisë dhe Sigurimin e Shtetit. Për më keq akoma, krahina, përveç indiferentizmit, ftohtësisë e mos dashjes së regjimit, kish edhe mjaft kontakte me botën e huaj. Tradicionalisht, qysh prej viteve ’20-të e më pas, varfëria e madhe kish shtyrë qindra familje himarjote, të merrnin udhët e kurbetit.

Fillimisht, në vendin e afërt fqinj, Greqinë, e më pas në SHBA-ës, Francë, etj. Në rrjedhën e viteve, një pjesë e vogël ishin kthyer në vendlindje, por megjithatë, matanë, kishin mbetur shumë familje të cilat, pas instalimit të komunizmit në Shqipëri, qenë ndarë përgjithmonë e për gjalli me të afërmit e tyre.

Pasojat e kurbetit qenë tragjike. Shumë nëna, tashmë të plakura e shamizeza, kishin jashtë djemtë e tyre që patën ikur fëmijë e pastaj ishin martuar e qenë bërë me nipër e mbesa. Nga ana tjetër, fëmijët e lenë nga etërit e tyre në bark të nenës, dinin që i kishin baballarët larg, në vende të huaja, por veten e ndjenin jetimë.

(Pikërisht, në atë dramë drithëruese të Bregdetit, e ka zanafillën edhe kënga aq e njohur ‘Vajza e Valëve’, shkruar nga artisti i shquar himarjot, Neço Muka).

Kështu, prezenca e një numri të madh bregasish jashtë, (një pjesë e vogël e të cilëve qenë arratisur nga vendi gjatë e mbas vitit 1944), ishte një problem i mprehtë për organet e diktaturës komuniste të Enver Hoxhës e pasuesit të tij, Ramiz Alisë. Ekzistenca e një emigracioni masiv në vendet armike, konsiderohej rrezik potencial për stabilitetin e suksesin e ndërtimit të socializmit në krahinë.

Ja pse, Sigurimi Shtetit e mbante vazhdimisht “shpatën të mprehur”, për të goditur pa hezitim e mëshirë, mbi këdo ku dyshonte, qoftë edhe pa as më të voglën provë. Por, me gjithë terrorin politik e psikologjik, njerëzit vazhdonin të rrezikonin duke mos i ndërprerë kontaktet me të afërmit e tyre, veçanërisht nëpërmjet shkëmbimit të letrave e marrjes së pakove.

Kërcënimet e vazhdueshme të Sigurimit të Shtetit, si dhe presionet sistematike të organizatave të Partisë e Frontit, s’kishin dhenë asnjëherë rezultatet e dëshiruara. Prandaj, për t’i dhenë fund një herë e përgjithmonë asaj situate tepër të rrezikshme, pak kohë mbas zhvillimit të punimeve të plenumit të IV-të të Komitetit Qendror të PPSH-së (1974), Komiteti i Partisë në Vlorë, inicioi një nismë revolucionare të ndërmarrë, gjoja, nga mbarë populli i Bregdetit – ngjarje e cila u shoqërua me shumë pompë nga propaganda lokale e kombëtare.

 (Me anë të një Letre të Hapur, të ideuar e përpiluar në zyrat e Partisë, populli i Bregdetit zotohej solemnisht para shokut Enver se, do të shkëpuste çdo lidhje me njerëzit e të afërmit jashtë, e se do të refuzonte çdo letër e pako të dërguar prej tyre. Ne s’kemi nevojë për leckat e Perëndimit – shkruhej ndër të tjera në të – Sepse, Partia, na ka siguruar me bollëk gjithë të mirat. Dyqanet e shtetit janë plot me ushqime e veshmbathje. Jeta jonë është e lumtur…!)

Zotimet e asaj iniciative, të imponuar me frikë e kërcënime, u benë të detyruara për çdo fshat. Në mënyrë publike e nëpërmjet mbledhjesh të posaçme, njerëzit shtrëngoheshin të deklaronin se do refuzonin çdo gjë që do t’u vinte nga jashtë. Ndërkohë, ata që do guxonin të shkelnin zotimin e shenjtë të marrë solemnisht para Partisë, do merrnin ndëshkimin e merituar: së pari, nëpërmjet vërejtjeve në organizatat e Frontit Demokratik, e pastaj me mjete të tjera bindëse.

Natyrisht, kush tregohej kokëfortë, kish punë fillimisht, në sektorin politik të Komitetit të Partisë e pastaj në zyrat e Sigurimit, ku këshillohej se do përfundonte në birucë po qe se do pranonte qoftë edhe një letër nga jashtë…!

Klima e panikut që pllakosi mbarë vendin, mbas Plenumit të IV-të, si dhe kërcënimet, presionet e arrestimet, më së fundi dhanë rezultatet që priteshin. Kontrollet e rrepta të korrespodencës, verifikimi i njerëzve që merrnin pako nga jashtë, demaskimi i tyre në qendrat e punës, lagje e Frontin Demokratik, ngjalli një frikë të pa përshkruar.

Sipas një statistike të zyrës së kolipostave në PPT-në e Vlorës, vetëm gjatë vitit 1974, ardhja e letrave nga jashtë kish renë 90 % ndërkohë që, prej qytetarëve të ndryshëm ishin pranuar vetëm 12 pako, ndërsa mbi 160 të tjera ishin kthyer mbrapsht, pra në destinacionet e vendeve të huaja nga ku edhe qenë nisur.

Për të ilustruar këtë gjendje, është për t’u shënuar rasti i qytetarit vlonjat V.A., të cilit me rastin e ditëlindjes së fëmijës së tij, nga një mik i huaj i kish ardhur një paketë postale me një kukull brenda. Personi në fjalë, u shtrëngua ta kthente atë mbrapsht, shoqëruar me një deklaratë refuzimi me shkrim, për shkak të frikës e pasojave.

Po ashtu, për të demaskuar nëpunësin M.Q., në qendrën e tij të punës u zhvilluan urgjent katër seanca mbledhjesh speciale të organizatës bazë të Partisë. Shkaku ish se, vjehrra e tij, kish pranuar të merrte një shami koke të ardhur nga Greqia.

(Shamia e zezë ashtu si vetë jeta e bregasve, qe pjesë e pandarë e kostumit tradicional të grave e plakave fatkeqe himarjote). Memorie.al

Vijon numrin e ardhshëm