Kur poezia është vetë poeti

Nov 13, 2021 | 15:23
SHPËRNDAJE

luan rama prc zogaj

ESE NGA LUAN RAMA

Disa mendime për librin me poezi “Një e tretë, dashuria” të poetit Preç Zogaj.

Ndërsa po e lexoja fjalë pas fjale e varg pas vargu librin më të ri me poezi të Preç Zogajt, “Një e tretë, dashuria”, i rrëmbyer e përhumbur përjetimesh e ndjesish që vetëm poezia e mirë mund të t’i falë, kuptova se pa ndjerë kisha ikur nga UNË dhe isha bërë AI.

Pra, nuk isha më lexuesi, u bërë vetë poeti.

Anipse emocioni, mendimi dhe fjala në gjithçka është poezia e Preç Zogajt lidhen vetëm me poetin, ai me artin e tij ia del ta përfshijë krejt natyrshëm edhe lexuesin, duke e bërë atë njësh me veten e tij, përmes magjisë së gjithçkaje që i jep lexuesit.

Thënë ndryshe, lexuesi i poezisë së Preç Zogajt nuk ndjehet si një i tretë, por shkon dhe “zhvendoset” brenda vetë poetit.

Jo vetëm në ciklin prirës “Një e tretë, dashuria”, prej nga e ka marrë titullin edhe vetë libri, në të cilin objekt dhe subjekt i poezisë është motivi universal i dashurisë dhe ku poeti na jep mjeshtërisht një korpus me lirika, trajtuar me një gjuhë të kuruar me përkujdesje dhe dashuri të fisme, si për të na thënë se vetëm poezia që vjen prej shpirtit zotëron kodin universal që zemra përdor për të komunikuar me veten ( si përshembull në vargjet “Dashuria jonë është më shumë se ne,/ kështu arritëm në fund pakuptuar,/ si yje që zmadhohen duke u shuar” të poezisë “Në fund, pa kuptuar”), por edhe në ciklin më “privat”, në atë të titulluar “Vitet e fundit të nënës”, ku Preç Zogaj na jep përmasën hyjnore të një dashuridhimbjeje që është vetëm e tijë, lexuesi nuk është soditës prej sëjashtmi, ai është brenda poetit.

Ndjen krenarinë dhe dashurinë e tij për nënën, por ndjen edhe dhimbjen, mallin, ndjen vetë shpirtin e saj, si në poezitë “Pashkë në Lezhë”;(Bie një shi që nuk zbret në tokë,/ Kajsia e vjetër çel lule të reja lart, lart në kaltërsi!) apo “Nëna dhe qielli”; (Qielli s’ka lëvizur nga qielli,/ Qielli s’ka zënë askënd nën vete,/ Jeta vazhdon e qetë kësaj ane,/ Që kur një grua harroi të ecë…).

Poezia e Zogajt në tërësinë e vet është poezi e unit dhe e përjetimit me shtrirje në një frekuence jo të zakontë dhe ku jo çdokush mund të mbërrijë.

Poeti jo vetëm që nuk e fsheh këtë përmasë identitare e po aq edhe si vlerë të veçantë të poezisë së tij, por na e thotë me shumë sinqeritet ( e sinqeriteti është një veçori tjetër e poezisë së Zogajt), si në vargjet; “ I shkruaj këto rreshta duke u bërë njësh,/ me unin tim të hershëm prej poeti”.

Krijimtaria e Preç Zogajt përveçohet prej krijimtarisë së shumë poetëve bashkëkohës edhe për kohezionin mbresëlënëse në emocionin që përcjell dhe vijueshmërinë përshkallëzuese, gjithnjë në rritje, sipas një trajektoreje të besueshme, e shënjuar me kulme poetike që rikonfirmojnë pjekurinë dhe maturinë e poetit, që jo vetëm i bën nder letërsisë së shkruar në shqip, por edhe i jep asaj mundësinë të ketë një poet me të cilin mund të ndjehet e përfaqësuar me dinjitet.

Kjo e bën atë të ndryshme për nga karakteri dhe cilësisht të një rangu të epër, përbri poezisë më të mirë bashkëkohore.

Kushdo që e njeh Preç Zogajn nga afër, pasi ka lexuar edhe poezinë e tij, nuk e ka të vështirë të gjejë përputhshmërinë e njeriut me poetin e të kuptojë se në çdo fjalë e varg të poezisë, Zogaj na ka dhënë veten e tij, na ka dhënë ndjesitë, përjetimet, dhembjet, dashuritë, endërrat e deri edhe pengjet.

Ndërsa ata që njohin vetëm poezitë e tij dhe nuk kanë patur rastin ta njohin nga afër poetin, nuk e kanë aspak të vështirë të gjejnë vetë njeriun dhe qytetarin Preç Zogaj nëpërmjet veprës poetike.

Sepse Preç Zogaj nuk ka mbajtur asgjë të veten pa na e dhënë në veprën e vet.
Kësisoj, poezia është vetë poeti.

Kur Preç Zogaj u shfaq në letërsinë shqipe me librin e tij të parë me poezi (“Emrat tuaj”, 1985), jo vetëm studiuesit e letërsisë, por edhe lexuesit admirues dhe të vëmendshëm të saj, ndjenë poetin që po vinte.

Koha nuk i zhgënjeu.

Poeti i përligji pritshmëritë që na i paratha vetë vepra e tij e parë, pa u prirë si ca të tjerë nga ditirambe shkrimtarësh të mëdhej që paralajmëronin pasardhësit e tyre në parathënie a recensine librash, por që sot nuk dihet se në ç’mugëtirë kanë përfunduar.

Poezia e Preç Zogajt nuk kishte nevojë për lajmës. Ajo erdhi vetë, natyrshëm dhe pretencioze, e kulturuar dhe gjithë elegancë, me autorite dhe dinjitare.

Në letërsinë e sotme që shkruhet në shqip ka pak poetë. E kur them ka pak poetë nuk kam parasysh të gjithë ata që shkruajnë vjersha, se të tillë ka shumë. Por, kam parasysh poetët.

Shumë prej atyre që rrihnin gjoksin dikur e thonin se nuk shkruajmë dot ngaqë nuk jemi të lirë, nuk na le sistemi e nuk na le censura, kur patën liri pa cak dhe kur nuk pati më as sistem dhe as censurë, më të shumtët nuk shkruan dot asnjë vjershë për të qenë. Ndërsa ca që shkruan, nuk ia dolën dot të tejkalonin veten e tyre e të bënin ndonjë gjurmë të re.

Dritëro Agolli qe i pari që na dha të kuptojmë se çdo të thotë liri për shkrimtarin, duke e përdorur lirinë për të na dhënë një përmasë tjetër të veprës së vet, me kulme që jo vetëm i mbërritën veprat e tij më të mira të gjysmës së dytë të shekullit të kaluar, por që në më të shumtën, edhe i tejkaluan ato, duke arritur në të tjera lartësi që mbeten referenca për t’u mbërritur.

Por, nëse Dritëroi nuk mbeti i vetëm, meritë kanë edhe Zija Çela, Hamit Aliaj apo Fatos Kongoli e disa të tjetër, krijimtaria e të cilëve jo vetëm mbajti në jetë letërsinë në Shqipërinë postkomuniste, por edhe i dha asaj letërsinë e lirisë.

Këtë meritë padyshim e ka edhe Preç Zogaj.

Poezia e tij qe dhe mbeti poezi e lirisë, e pandikuar nga sistemet.
Ajo lindi dhe u rrit e u zhvillua në sistemin e vet, në atë sistem që e ka vetëm poezia e vërtetë.

Duke qëmtuar me vëmendje poezitë e vëllimit “Një e tretë, dashuria”, nuk mund të mos nënvizoj edhe një arritje tjetër të poetit; pasurinë stilistike, shumëllojshmërinë e figurave artistike dhe mjeshtërinë mbresëlënëse në përdorimin e pasurisë gjuhësore.

Poeti u jep qytetari në poezinë e vet edhe disa trajtave të paskajores, të cilat nëse në ligjërimin bisedor janë të natyrshme, sidomos në të folmen e gegnishtes, nuk kanë fituar dot kaq natyrshmëri në letërsinë e shkruar sipas normës gjuhësore.

Preç Zogaj konfirmon jo vetëm vlerën që merr përdorimi i këtyre trajtave të paskajores në poezinë e tij, por na jep shembullin më të mirë se është e mundur të fitojnë qytetari edhe në letërsinë e shkruar sipas normës gjuhësore, duke i trajtuar ato si pasuri të vyer që i shtojnë vlerë vetë poezisë,
duke i vënë në vendin e duhur dhe duke i përdorur me kast, për të na bindur se është një pasuri gjuhësore që meriton vëmendje.

Po sjell vetëm disa vargje për të kuptuar se sa bukur qëndrojnë këto trajta të paskajores në normën drejtshkrimore:
“Ç’ë kjo marri me mbajtë mend gjithçka?/
Ç’ë ky egoizëm me trasmetue?”,
………………………………………..,……………..
“Me qenë dikush që jep shpresë,/
Po lëkundem të pranoj si të mirë të pamundurën,/
Mos me pas punë me njeriun”
(Vargje të humbura).

“Nuk ka dhunti, as kohë me gdhend në letër”,
“Do më duhej me qenë çfarë më nuk jam”.
(Portreti i pamundur).

“Marria, thotë më ndihmon me dashtë”.
(Don Kishoti i Matës).

Me të njetën sqimë dhe mjeshtëri si në rastin e kësaj trajte të paskajores, poeti përdor edhe trajta dialektore si: “Vizllimi i syve të tu në ujdhesën diellore”, “Kujtesa s’ka fuqi me të ba kaq të bukur”, (në poezinë “Kantatë e re”),
“Kur kujtoj se po mbushet vjeta tjetër”, (në poezinë “Kur kujtoj sa të kam dashur ty) etj.

Kjo anë e veprës së poetit meriton një trajtesë më të plotë dhe më të detajuar, përkatësisht edhe më profesionale, por unë e ceka sa për të evidentuar rëndësinë që merr përdorimi i pasurisë gjuhësore në funksion të cilësisë së veprës letrare.

Poezia e Zogajt është poezia e një poeti, ndër ata pak të tillë, të cilët pērveçohen prej një ndjeshmërie vibrante dhe lirizmi krejt unik dhe shumë elegant.

Poezia e Preç Zogajt nuk është poezi e bërë apo e sajuar përgjatë rrugëtimit të poetit si produkt vetëm i kulturës së tij apo i aftësisë për të zotëruar disa klishe apo teknika të vjershërimit.

Ajo pikësëpari është poezi e talentit dhe si e tillë ka lindur bashkë me poetin.
Dhe ashtu siç poeti është rritur e burrëruar pergjatë udhës në jetën e vet, bashkë me të është rritur edhe poezia e tij, duke ruajtur jo vetëm një vijueshmëri të mahnitshme prej fillimeve e deri në librin më të ri, por duke konsoliduar dhe përsosur në të gjithë elementët përbërës të përmbajtjes dhe formës e teknikave poetike, edhe tipologjinë e një poezie që është shfaqur me shumë dinjitet që në krye të herës, për të mbetur një lartësi bukur e fisme e lirikës poetike të shkruar në shqip, ku pakkush ia ka dalë të mbërrijë.

Ndaj, ka plotësisht të drejtë Rudolf Marku kur shprehet se “Poezia te Preç Zogaj, sidomos në këtë libër, lind nga Zona e Sigurt e Qendrës së Vetvetes”.

NDIQE LIVE "PANORAMA TV" © Panorama.al

Te lidhura