Prof. Dr. KIM M. DRASA
UROLOG & SEXOLOG
President of AUSA “MAKSUT DRASA”
Si të PLAKEMI pa u Ligështuar (Not Frail)
“Koha ecën, duam apo nuk duam ne”(aksiomë). Konkretisht, duam nuk duam ne: Ne do plakemi
Ky artikull ka qëllimin që të paraqesë variante që të mos kemi një plakje delikate, të brishtë, të cilin do ta vazhdoj me një artikull tjetër, ku do paraqes më të detajuar shkencërisht për çdolloj vitamine, minerale, etj., të cilat janë kryesoret për të jetuar sa më shëndetshëm, se na lodhën duke na paraqitur me qindra dieta në TV e gazeta. Mesataren e jetës nuk e ndryshojmë dot përnjëherë, por me dekada. Për më qartësisht, të gjithë jetojmë dhe plakemi, por çelësi është se si jetojmë dhe plakemi. Konkretisht, kam 10 vite që merrem me studimin e “Përmirësimit të cilësisë së jetës”, (Quality of Life ‘QoL’). Për këtë topik kam paraqitur studimin “Rreziku i përdorimit të finasteridit te meshkujt”, në kongresin vjetor të Shoqatës Amerikane të Shëndetit të Burrit (American Society for Men’s Health *ASMH*), Fairmont Scottsdale Princess, Scottsdale, Arizona, (AZ); December 5-7, 2014. Gjithashtu, në kongresin vjetor të Shoqatës së Mjekësisë Seksuale të Amerikës Veriore (SMSNA), kam paraqitur 2 studime: “Efikasiteti i Tadalafil & Vardenafil” dhe “Impakti i çokollatës së zezë mbi funksionin seksual të mashkullit”, në Majami, Florida, USA, 8-11 nëntor 2018. Gjithashtu, në Fukuoka (Japan); në San Paolo (Brazil) etj. Pleqëria klasifikohet si rutinë kur je më i vjetër se 65 vjeç. Më tepër se 80% e amerikanëve janë në medicare (kujdes shëndetësor) kur ata vdesin. Kjo shifër e lartë (80%) tregon që amerikanët janë populli më tepër i sëmurë edhe në moshën e 3-të. Qartësisht, me këtë artikull dua të paraqes mendimin tim se nuk mund të futen të gjithë brenda termit “Mosha e 3-të”. Ka plot individë, të cilët futen në moshën e 3-të, por janë akoma si “adoleshentë” në çdo aspekt të jetës dhe kështu mund të jenë edhe plot moshatarë/e dhe shyqyr që janë. Prandaj, nuk mund ta pranoj këtë klasifikim absurd, që e dëgjojmë mbi 10 x në ditë, aq më tepër gjatë pandemisë. Konkretisht, si mund të quhen këta femra/meshkuj, njësoj me popullsinë 75 vjeç e sipër, apo më tronditëse, me ata 85 vjeç e sipër???
Kjo është arsyeja thelbësore që po paraqes këtë artikull, për të sqaruar më tepër rreth klasifikimit të ri dhe mendoj se do merret parasysh në të gjithë botën. Planifikuesit e pensionit e përcaktojnë moshën 65 vjeç si moshë e daljes në pension duke e klasifikuar si fillimi i moshës së 3-të. Ata rekomandojnë që ju të planifikoni që kur të dilni në pension, të jeni të përgatitur për të përballuar shpenzimet, sipas ‘zërave’, duke pasur parasysh në mendje këtë periudhë shumë të vështirë në të gjitha aspektet e jetës (shëndetësore, ekonomike, ndonjë pushim relaksi një herë në vit). Konkretisht, duhet që të mos varemi vetëm nga pensioni (sa e ke? pyetja më e rëndomtë që bëjnë pensionistët sapo takohen), por të grumbulloni gjatë jetës një vlerë monetare që t’ia bashkoni shifrës së pensionit sepse 90% e popullsisë e kanë jo të mjaftueshme.
Klasifikimi personal propozoj të deklarohet në tri etapa thelbësore, sipas kësaj ndarje: (1) Etapa 65-75 vjeç, të deklarohet “Vitet ikin, pa u kuptuar”, se po të ikën mosha sepse je akoma aktiv, bile deri ne 70 vjeç mund të vazhdosh të punosh, në të njëjtin profesion, si më parë dhe 70-75 me ½ e kohës. (2) Etapa 75-85 vjeçare, të deklarohet: “Vitet ikin me ngadalë” sepse nuk ke më vitalitetin e etapës së parë dhe nuk je më aq aktiv si në etapën e parë. (3) Etapa 85-95-vjeçare, të deklarohet: “Vitet nuk kalojnë”, sikur kanë ngelur në vend (me zor shtyhen).
Konkretisht, në shek. 21, me rritjen e jetëgjatësisë, të bëhesh i moshuar është diçka normale që pritet dhe kjo është një gjë e mirë. Përveçse në rastet kur kemi një “pleqëri fragile” dhe nuk është gjë e mirë që të ndodhë.
Përcaktimi “Pleqëri Fragil” emërtohet kur ndodh në moshën mbi 65 vjeç (shpesh mbi 80 vjeç) dhe përfshin të paktën tri nga këto tipare klinike: 1) Humbje të forcës; 2) Humbje peshe; 3) Nivel të ulët të aktivitetit (gjallërisë); 4) Rezistencë e varfër ose lodhje; 5) Performancë e ngadaltë.
“Fragiliteti” mund të jetë sekondar në ato raste kur pacienti gjithashtu ka një sëmundje të njohur dhe me diagnozë serioze, siç janë: Kanceri; Stroke; COPD; Zemra e dëmtuar; Mëlçia e dëmtuar; Psikozat ose Demenca. Ose “fragiliteti” mund të jetë primar në të tilla raste si më sipër, ose sëmundje të tjera të njohura, të cilat janë prezente, por megjithatë pacienti është “fragile”.
Në secilin rast që përmendëm më sipër, ajo është një situatë serioze. Konkretisht, do t’i kufizojmë vërejtjet personale në rastin kur “fragiliteti” është primar sepse diskutimi për subjektet e fragilitetit sekondar ka të bëjë me konsideracione të ndryshme të shumë subjekteve të tjera të njohura.
Kërkoj që lexuesi të mund të më kuptojë që nuk ka një marrëveshje të madhe shkencore të kualitetit të lartë, të kërkimeve rreth asaj se si duhet të parandalojmë fragilitetin primar, i publikuar në literaturat mjekësore. Një diskutim krahasues, bazuar mbi artikullin: “Diskutimet dhe shqyrtimet e ekspertëve kanadezë”, botuar në “Canadian Geriartric Journal”, 2017. Artikull tjetër është studimi më poshtë, i shkruar mirë për shqyrtimin e parashikimeve nga infermierët dhe specialistët Geriartric (mjekët që merren me moshën e 3-të). Ky studim përfshinte 12 studime kontrolli dhe 2 studime bashkëkohore. Autorët i klasifikuan studimet nga të moderuara te të mira. Studimi përfshiu: 1) Aktivitetin fizik. 2) Aktivitetin fizik kombinuar me nutricionin (ushqyerjen). 3) Aktivitetin fizik plus nutricionin, plus trajnimin e memories. 4) Modifikimi i shtëpisë; 5)Prehabilitations (terapi fizike plus ushtrime fizkulturore, plus modifikim i shtëpisë); 6) Vlerësimi gjithëpërfshirës geriartrik.
Ndërhyrja që sinjifikatisht redukton numrin e shfaqjeve prezente të “fragil” ose prevalencës së tij, përfshin të gjitha tipat e aktiviteteve fizike dhe testeve të tjera të kombinueshme dhe prehabilitimin. Sesioni i ushtrimeve varion në frekuencë prej një herë në javë deri në 5 herë në javë. Shumica e ushtrimeve përfshijnë: Strecing; Balance; Koordinim; Fleksibilitet; Aerobi e drejtuar nga trajnerë profesionistë për moshën e 3-të dhe vazhdohet me rritje progresive, bazuar patjetër në performancën individuale.
Studimet, të cilat ekzaminuan llojet e të ushqyerit, përfshijnë: a) Suplementet me yndyrë qumështi; b) Suplementet me formula multifibër, të pasura me hekur; folate; c) Vitaminë B6, B12, D dhe Calcium dhe d) Edukimi dhe gatimi klasik me nutricione të shëndetshme fokusuar mbi forcimin e muskulaturës përmes proteinave dhe ingredientëve, të pasura me vitaminë D, përveç kësaj me suplemente me vitaminë D.
Nëntë nga këto 14 studime raportuan që këto ndërhyrje reduktojnë nivelin e “Fragilitetit”. Qartësisht, ndërsa mbani të njëjtën peshë duke ngjitur shkallët me këmbë dhe nuk lejoni që numri i shkallëve të shkojë ose më lart ose me poshtë, atëherë duhet ta dini që një gjë, nëse nuk zgjat përgjithmonë (përditë), asgjë nuk bën, pra, nuk ia vlen ta bësh 1 ose 2 herë (trajnim i rregullt në njësinë e kohës).
Ushqyerja sipas dietës mediterrane ndalon ligështimin (frailty) e trupit
Konteksti klinik: Plakja shoqërohet me rënien e fuqive, dobësimin e funksioneve multiple dhe forcës mbrojtëse nga inflamacioni (të trupit të njeriut), të cilat së bashku kontribuojnë për keq drejt ligështimit. Duke ngrënë një dietë me diversitete të limituara ndryshon microbioten e zorrëve në atë mënyrë që mund ta udhëheqë drejt Fraility, në të kundërt dieta mediterranea (mesdhetare) ka qenë e lidhur me përmirësimin e shëndetit, ka rritur aktivitetin antioksidant dhe reduktuar shkaktimin e disa sëmundjeve, inflamacioneve dhe mortalitetit. Dieta mediterranea bazohet mbi ushqimet tradicionale, të cilat njerëzit që i përdorin janë banorët e Italisë dhe Greqisë që nga viti 1960. Studiuesit kanë treguar që kjo dietë është veçanërisht e shëndetshme në krahasim me dietën amerikane (perëndimore). Një numër shumë i madh studimesh kanë treguar që dieta mesdhetare mund të shkaktojë humbje në peshë dhe ndihmon në parandalimin e atakut në zemër, stroke, diabetin tip 2 dhe vdekjet prematurë. Për më tepër, nuk ka një përcaktim të plotë për të ndjekur dietën mediterrane, sikundër ka shumë shtete, të cilat lagen nga deti Mesdhe, por nuk e përdorin këtë diete, e klasifikuar si dieta mediterane, por hanë ushqime të ndryshme nga kjo dietë.
Konkretisht, kjo dietë karakterizohet nga rritja e marrjes (ngrënies) së zarzavateve, legumeve, frutave, arroreve, vaj ulliri, peshku dhe përdorim më të pakët të mishit të kuq, produkteve të baxhove dhe dhjamërave të saturuara, alkoolit dhe sheqerit.
Për të shpjeguar këtë teori, po ju paraqes studimin e kolegëve për të përcaktuar se sa ndikon për mirë mbi mikrobioten e zorrëve dhe mbi reduktimin e ligështimit (fraili) të pacientët e moshuar, duke e përdorur për një vit dietën mediterrane.
Përmbledhja dhe perspektiva e studimit: Ngrënia e një diete mediterrane për 1 vit përmirëson diversitetin në microbiome të zorrëve në pjesëmarrësit e studimit dhe ishte e shoqëruar me reduktimin e ligështimit (frailty) dhe arritjen e një shëndeti më të mirë, në përputhje me rezultatet e studimit (publikuar në shkurt 2017). Kërkimet ekzistuese kanë zbuluar që ndryshimet në microbiome të zorrës mund të kenë një impakt sinjifkant në zonat e trupit, siç janë sëmundjet koronare të zemrës, kancerin kolorektal dhe në sëmundjet inflamatore të zorrëve. Personat, të cilët u përfshinë në studim, u kategorizuan në dy kategori: 1) Jo frail dhe 2) Pre frail. Gjithashtu, iu nënshtruan ekzaminimeve mjekësore kryesore, si dhe testimit të microbioneve. Mbas 12 muajsh u pa që microbionet u shoqëruan me rënie të treguesve të inflamacionit, duke përfshirë C-reaktive proteinë (CRP-kjo që u rrit shumë te njerëzit e infektuar me COV-19) dhe interlukin (IL) -17. Kjo varionte sipas moshës dhe indeksit të masës trupore. Anasjelltas, flora bakteriale që zbriti gjatë gjithë ndërhyrjes, ishin ato që ndikojnë në prodhimin e acid biliar, e cila u shoqërua me efekte të dëmshme, siç janë insulinë rezistence dhe sëmundjet dhjamore joalkoolike të mëlçisë. Kërkimet sugjeruan që rritja në diversitetin e microbiome, të gjetura midis pacientëve në grupin e ndërhyrjes është e pëlqyeshme të pranohet se ishte si rezultat i ekspozimit më të madh me nutrientët kyçë, duke përfshirë: fibër, vitamina, siç janë vitamina C dhe tiamina dhe rritja e konsumit të mineraleve, si bakër, hekur, magnezium.
Shënoj, pavarësisht faktit që microbiomet ndryshojnë midis personave prej shteteve të ndryshme, microbiomet e zorrës së pacientëve, të cilët hëngrën sipas dietës mediterane, ishin të njëjta në fund të ndërhyrjes, duke sugjeruar që “specie kryesore” të lidhura me të dhëna pozitive mbesin të qëndrueshme pavarësisht vendndodhjes gjeografikisht.
“Nga mbrojtja e ‘core’ e komunitetit microbial të zorrëve, lidhja me dietën do të lehtësojë mbajtjen e një gjendjeje të qëndrueshme të komunitetit të mikrobiome, duke siguruar qëndrueshmërinë dhe mbrojtjen prej ndryshimeve alternative, të cilat kanë ndodhur në njerëz jo të shëndetshëm”.
Autorët bëjnë të ditur se këto rezultate janë observuar dhe theksojnë që dieta mediterrane mund të mos jetë e mundshme për shumicën e moshave të vjetra, duke u varur mbi disponueshmërinë e ingredientëve ose nga prezenca e konditave mjekësore që mund të fshehin mundësinë e tyre për të ngrënë një dietë specifike.
“Bashkëveprimi midis dietës, mikrobioneve dhe me shëndetin e personit është një fenomen kompleks, i influencuar nga disa faktorë”. Mirëpo, “zbulimet mbështesin fisibilitetin që duke përmirësuar dietën e zakonshme për të modeluar mikrobioten e zorrëve, e cila nga ana tjetër ka potencialin për të promovuar një plakje më të shëndetshme”.
Udhëzuesi: Ushqimet bazike të dietës mediterrane:
- Ha: Zarzavate; Fruta; Arra; Legumes; Patate; Whole grains; Buke, Erëza; Peshk; Sea food; Olive Oil Extra virgin dhe 1 gotë verë të kuqe (çdo ditë vino di tavola, siç e quajnë italianët).
2. Ha të moderuara: Shpendë, Vezë; djathë dhe kos.
3. Ha vetëm rrallë: Mish i kuq.
4. Mos konsumo: Pije të ëmbëlsuara me shumë sheqer; Shtesa sheqeri; Mish i përpunuar; Kokrra të rafinuara; Vajra të rafinuara dhe ushqime të tjera me përpunim të lartë.
KONKLUZIONI KLINIK
1) Një vit përdorimi i dietës mediterrane është e lidhur me ndryshime të shëndetshme në mikrobiotën e zorrëve, më pak ligështim dhe funksione më të mira njohëse te të moshuarit.
2) Studiuesit besojnë që është e mundshme për të përmirësuar dietën e zakonshme për të modeluar mikrobiotën e zorrëve, e cila, nga ana tjetër, si veprim i ndërsjellë, mund të na promovojë një plakje të shëndetshme.
3) Implikimi për skuadrën e kujdesit shëndetësor: Sfidat që të moshuarit të përdorin një diete mediterrane për një kohë të gjatë mund te përfshijnë: Kosto të lartë; Mungesa e mundësisë për të gjetur produkte të freskëta dhe problemi më i zakonshëm për të moshuarit siç janë protezat e dobëta të dhëmbëve, e cila shkakton keqpërtypjen e ushqimeve); Reduktimi i prodhimit të pështymës; Dysfagia; IBS (Sindromi i Zorrëve Inflamume).
4) Personeli i kujdesit shëndetësor duhet të jetë i ndërgjegjësuar për këto bllokime ‘rrugësh’ kur janë duke zhvilluar një plan trajtimi individual te një i moshuar.
5) Italianët dhe grekët jetojnë shumë gjatë sepse kanë mundësi ekonomike dhe kulturë shëndetësore që përdorimi i dietës mediterrane është çelësi i jetëgjatësisë së tyre.
6) I bëj thirrje popullit tim, atyre të cilët janë në moshën 65 vjeç e sipër, ta kenë parasysh mirë që në këtë periudhë të jetës të mundohen të konsumojnë ushqime sipas dietës mediterane.
Prof. Dr. MAKSUT DRASA që para 50 vitesh më ka lënë 3 porosi që vazhdojnë të jenë aktuale dhe që ju duhet t’i keni parasysh:
1) Konsumoni Fruta; Zarzavate; Perime, vetëm të stinës. Gjithashtu, konsumo mish bagëtie dhe shpendësh të stinës (p.sh. mish qengji e keci kur e kanë kohën), sepse ndryshe dilni jashtë rregullave të natyrës dhe dëmtoni shëndetin.
2) Mos përdor ushqime me konservantë.
3) Uji natyral është pija më e mirë.
Konkluzioni personal final: Mos hani ushqime për të mbushur barkun (shumë e për lumë), por ushqime cilësore, të freskëta, sezonale sipas porosive të prof. dr. MAKSUT DRASA. Kjo mënyrë të ushqyeri është e vetmja për të jetuar shëndetshëm dhe gjatë plakjes të mos ligështoheni, pra, të keni një cilësi të kënaqshme të jetuari (QoL) deri në fund të jetës. (KIM.D).
NDIQE LIVE "PANORAMA TV" © Panorama.al
