Në ditët e fundit të nëntorit të vitit 1987, buletini sekret i ATSH-së, me përmbledhje nga shtypi i huaj për Shqipërinë, njihte krerët e regjimit me lajme të padëgjuara për veset e diktatorit, i cili kishte ndërruar jetë dy vjet më parë. “Enver Hoxha ishte vrasës i pashpirt dhe homoseksual maniak”. Këtë radhë, njeriu më i fuqishëm i Shqipërisë komuniste denoncohej nga njëri prej bashkëpunëtorëve, që kishte deklaruar arratinë dhe kishte pranuar të fliste për pjesët e errëta të personalitetit të Hoxhës.
Më 26 shtator 1987, Ilir Bulka, përkthyesi 38-vjeçar, që shoqëronte ekipin e Vllaznisë në Greqi, bashkë me kërkesën për strehim politik, tërhoqi vëmendjen e mediave me deklaratat e bujshme për figurën e Enver Hoxhës, “stalinistit të fundit në Ballkan”. Përkthyesi që kishte pritur rastin t’i shpëtonte represionit të regjimit, më së fundi kishte tronditur opinionin me bëmat e diktatorit, të cilin, siç pretendonte, e kishte njohur nga afër.
Pohimet e tij se Hoxha kishte qenë maniak i orgjive perverse, me një jetë jo normale dhe orientim të gabuar seksual, bënë xhiron e botës. Sakaq, Tirana zyrtare, e njohur rishtas me to, në pamundësi të reagonte ndaj autorit, filloi të hakmerrej siç dinte ajo me familjen e tij. Pranvera Bulka, motra e përkthyesit të arratisur, në një rrëfim për “Panorama” risjell historinë e Ilirit, duke u ndalur te përjetimet nga kontaktet me të huajt, dëshira për të ndjekur “Zërin e Amerikës”, hobi për të mësuar gjuhët e vendeve perëndimore, motivet që e shtynë për të braktisur Shqipërinë e deri te rikthimi në Tiranë…
Zonja Pranvera! Iliri, vëllai juaj i arratisur në vitin 1987, ka deklaruar për gazetat më të mëdha të Greqisë dhe Italisë se Enver Hoxha nuk ka qenë vetëm një diktator vrasës, por edhe njeri me orientim të gabuar seksual që ka pasur marrëdhënie me bashkëpunëtorët e afërt. Fliste për këtë me familjarët dhe shokët para se të arratisej?
Iliri u arratis se urrente regjimin, diktaturën. Ai kishte tentuar të kalonte kufirin qysh kur ishte gjimnazist te “Qemal Stafa”. Këtë e arsyetonte me mungesën e lirisë, varfërinë, trysninë politike, luftën e klasave, babëzinë e bllokmenëve, dhunën e policisë sekrete, izolimin. Jashtë telave me gjemba, thoshte shpesh me bindje, jetohet shumë herë më mirë. Në këtë kuptim, arratia e tij ishte diçka e paralajmëruar, së paku për ne. Paramendohej sakaq edhe mënyra si do reagonte përballë autoriteteve të huaja…
A kishte lidhje arratia e Ilirit me kushtet e jetesës dhe statusin politik të familjes?
Kjo nuk kishte të bënte fare me vendimin e Ilirit për t’u arratisur. Familja jonë ka qenë e lidhur me regjimin, madje prindërit ishin anëtarë partie. Krahasuar me të tjerët, ishim disi të privilegjuar. Me shtëpi te porta e Bllokut. Të shkolluar në degët më të preferuara. Të punësuar brenda unazës. Jetonim jo keq, po të kishe parasysh kufizimet e kohës. Ideja e Ilirit për t’u arratisur kishte të tjera motive. Ajo ishte e brendshme, pjesë e formimit të tij, e mospajtueshmërisë me realitetin. Kishte ndikuar për këtë rrethi shoqëror, por më së shumti pasioni për librat e huaj. Iliri zotëronte shumë mirë gjuhën angleze, italiane, franceze, rusishten etj.
Në intervistat e Ilirit pas momentit të arratisjes, mediat e huaja e identifikonin si përkthyesin e Enverit, madje si bashkëpunëtorë të afërt të tij. Çfarë kishte të vërtetë në këto pohime dhe a kishte lidhje puna që kryente me Hoxhën?
Menjëherë pas diplomimit në Universitetin e Tiranës, Iliri u emërua në ATSH. Aty punoi dhjetë vite në sektorin që përgatiste buletinin e axhanseve që u shkonin vetëm krerëve të lartë të regjimit. Ishte zgjedhur në këtë detyrë për rezultatet e larta në fakultet, por sidomos për garancitë politike të familjes. Në një farë mënyre, kjo ishte linja e vetme (nëse mund ta quajmë të tillë) e kontakteve të Ilirit me Hoxhën. Një kontakt jo i drejtpërdrejtë gjithsesi, por i përditshëm. Produkti i sektorit ku punonte Iliri, i shkonte Enverit dy herë në ditë.
Si funksiononte sektori i ATSH-së që prodhonte axhanse për Enverin dhe krerët e tjerë të regjimit?
Pak a shumë, ATSH-ja si institucion ka qenë kjo që është sot, me destinacion lajmet nga vendi dhe bota për konsum publik. Asokohe kishte një sektor të veçantë, që përzgjidhte nga informacionet mediatike për Shqipërinë, gjërat më kritike, më të nxehta, siç thuhej dhe me to përgatiste buletin special për udhëheqësit kryesorë. Pjesën më të rëndësishme të këtij të fundit e zinin lajmet e stacioneve BBC, “Zëri i Amerikës” dhe “Europa e Lirë” mbi zhvillimet në vendin tonë. Iliri ishte pjesë e grupit që merrej me përkthimin e tyre…
Me pak fjalë, Iliri i çonte Enverit lajmet që denonconin Enverin, regjimin, politikën e tij…
Ndoshta për këtë arsye mediat e huaja e identifikonin si përkthyesin dhe bashkëpunëtorin e tij. Iliri në fakt s’kishte pasur asnjë takim zyrtar me Hoxhën. Me përjashtim të kontakteve kur ishim komshi me familjen e tij, tjetër lidhje nuk kishte…
Pra, keni jetuar disa vite në Bllok, afër vilës së Enverit. Çfarë raportesh kishit me të dhe familjarët e tij?
Me të përballeshim çdo ditë kur hynte dhe dilte në banesë. Enveri dhe Nexhmija kur banonin te vila e vjetër, ishin mysafirët e parë që na uronin në familje Vitin e Ri. Babai dhe mamaja njiheshin me ta qysh nga vitet e luftës. Miqësia kishte arritur deri aty, sa unë dhe Iliri ishim pagëzuar me emrat e fëmijëve të tyre. Unë me emrin e Pranverës, vajzës së Enverit dhe Iliri me atë të djalit të madh. Në ato kushte, kjo nuk ishte pak. Atëherë, hyrje-daljet e çiftit Hoxha ishin privilegj, që nuk mund ta kishte shumëkush. Logjika e regjimit e përkthente këtë në shkallë të lartë besnikërie, që parakuptonte siguri e përfitime për të preferuarit e tyre…
Në këto rrethana, Iliri guxonte t’i kundërvihej regjimit, të ironizonte Enverin, të mendonte për t’u arratisur…
Në pamje të parë duket paradoksale, por kështu është e vërteta. Iliri ishte një lloj disidenti i vetëformuar. Ky profil ishte ngjizur tek ai qysh në rininë e hershme. Kur na gjente në shtëpi duke ndjekur lajmet e TVSH-së, mbyllte televizorin me një rebelim të çuditshëm. “Akoma ju me pallavrat e Tiranës”, na thoshte qortueshëm dhe aty për aty hapte radion te “Zëri i Amerikës”. “Doni të vërtetën, dëgjoni këtë!”, na këshillonte me një siguri absolute. “Zëri i Amerikës” për të ishte e vërteta e padiskutueshme. “Mos vdeksha pa folë një herë aty për marrëzitë e Sulltanit tonë”, shprehej shpesh duke përçmuar Enverin. “Zëri i Amerikës” ishte fiksimi i tij…
Kështu shprehej vetëm me familjarët, apo edhe me shokët?
Me shokët ca më shumë. Veç konsideratave politike, me ta ndante qasjet ndryshe për mënyrën e jetesës, artin, muzikën, argëtimin. Ithtar i modelit perëndimor, Iliri nuk linte vend pa përbuzur tam-tamet e regjimit për moralin komunist, njeriun e ri, për “shfaqjet e huaja”, “dekadencën borgjeze” etj…
Me cilët nga shokët konsumonte biseda të tilla?
Në kohë të ndryshme, ka pasur shumë syresh. Kur punonte në ATSH, mbante për mikun më të mirë Nuri Hamzarain, vjehrrin e Agim Krajkës, të cilin e vlerësonte jashtë mase. Me të fliste pa doganë, siç thoshim atëherë. Ai ishte më i madh në moshë dhe më i regjur në disidencën me regjimin. Më vonë u njoh e miqësua me Agim Fagun, Medi Bushatin, Luan Hajdaragën e të tjerë. Në shoqërinë e tyre ndihej mirë, bisedonte për gjithçka, madje edhe për arratinë.
Nuk i vinte mirë vetëm kur e qortonin: Ilir mos kështu, se do përfundosh në Spaç! Iliri ka pasur sakaq edhe një mik të veçantë: Nonda Bulkën, xhaxhain tonë që e donte fort. Kuvendonte me të për histori të ndryshme. Nonda kishte qenë student me Hoxhën në Francë dhe i tregonte për prapësitë e tij. Enveri s’e kishte mendjen te studimet, i thoshte në mirëbesim, por te orgjitë dhe lokalet e natës. Për orë të tëra ligjëronin për profilin e panjohur të diktatorit që na hiqej si engjëll, por kishte qenë djalli vetë…
Ku punonte Iliri kur u arratis?
Në vitin 1980, Iliri iku nga ATSH-ja dhe për disa kohë u sistemua në Ndërmarrjen Makina-Import. Më vonë shkoi në Ministrinë e Kulturës dhe Arsimit, në Komitetin Olimpik të Sporteve. Aty e aktivizonin herë pas here me shoqërimin e turistëve të huaj që vinin në Shqipëri. Ndihej i lumtur në këtë punë, sepse, siç thoshte, i jepte dorë për perfeksionimin e gjuhëve që zotëronte dhe njohjet me botën përtej telave me gjemba.
Kontaktet me të huajt e bënë më rebel e më të papërmbajtur. Filloi të fliste hapur, të shante vend e pa vend, të anatemonte figurat e regjimit. Ky lloj reagimi, përçartja e shfrenuar, nisi të bjerë në sy të njerëzve të Sigurimit. U fut në listën e të dyshuarve, si kontingjent i armikut të klasës. Kjo na alarmoi si familje. U alarmuan sakaq edhe shokët. E këshilloi babai, nëna, vëllai tjetër. E thirri i tronditur Medi Bushati dhe i shprehu rrezikun që i kanosej. Iliri e dëgjonte, por nuk reagonte…
Intervista eshte botuar ne Panorama ne 4 mars 2013
AFRIM IMAJ
NDIQE LIVE "PANORAMA TV" © Panorama.al
