Ndikimet e lidhjeve tregtare dhe bankare duhet të jenë të kufizuara. Në vitin 1546, Girolamo Fracastoro, një doktor dhe poet, botoi një teori të sëmundjeve ngjitëse. Sipas argumentimit të tij, infeksionet u përhapën në tre mënyra: nëpërmjet kontaktit të drejtpërdrejtë, nëpërmjet një ndërmjetësi, ose në distancë, nëpërmjet ajrit, shkruan The Economist. Në mjekësi, teoria e tij tani konsiderohet e vjetruar, e dalë jashtë mode, ndërsa në ekonomi, ajo ende funksionon më së miri.
Më 10 gusht të këtij viti, Presidenti Donald Trump, njoftoi nëpërmjet një publikimi në rrjetin social Twitter se do të dyfishonte tarifat për çelikun dhe aluminin turk. Ato erdhën menjëherë pas sanksioneve të vendosura edhe ndaj dy ministrave turq të përfshirë në arrestimin e pastorit amerikan, Andrew Brunson, mbi akuza të dyshimta. Lira, e cila kishte humbur 38% të vlerës së saj që nga fillimi i vitit, humbi edhe 8% pas njoftimit në Twitter.
Studiuesit e parë në fushën e mjekësisë besonin se personat që hanin në mënyrë të pakontrolluar ishin më të ekspozuar ndaj sëmundjeve të ndryshme sesa ata që hanin në mënyrë të kufizuar. Në mënyrë të ngjashme, edhe Turqia është e pambrojtur ndaj çrregullimeve financiare. Bizneset kanë huazuar shuma të mëdha kredish në monedhë të huaj. Qeveria, e cila ka një borxh në nivele të menaxhueshme, ka garantuar shuma të mëdha të kredisë private.
Inflacioni tani është mbi 15%, shumë më lart se objektivi i caktuar nga Banka Qendrore. Por liria e autoritetit monetar, në vendosjen e normave më të larta të interesit, është penguar nga Presidenti Rexhep Tajip Erdogan. Deficiti i llogarisë rrjedhëse tejkalon 5% të PBB-së. Për të mbushur boshllëkun në rritje, Turqia mbështetet në hyrjet e kapitalit të huaj. Por rritja e normave të interesit në Amerikë e bën më të vështirë tërheqjen e kapitalit.
Ministri i ri i Financave në vend, Berat Albajrak, i cili është edhe dhëndri i Presidentit, thotë se qeveria do të forcojë disiplinën fiskale dhe do të ngushtojë deficitin aktual të llogarisë korrente të Turqisë. Banka Qendrore e Turqisë gjithashtu ka shtrënguar në mënyrë indirekte politikën monetare, duke pezulluar disa nga ankandet e saj të rregullta të parasë dhe duke i detyruar bankat të huazojnë me një normë interesi më të lartë se norma e deklaruar e politikës.
Reduktimi i shpenzimeve të importit do të kalojë disa nga sëmundjet e Turqisë te partnerët tregtarë. Kjo është një formë e drejtpërdrejtë e transmetimit, e ngjashme me atë të një rrushi të kalbur që kalb edhe të tjerët që i ka pranë, gjithmonë referuar analogjisë së Fracastoro-s. Vendet që eksportojnë më shumë në Turqi, përfshijnë Bullgarinë, Iranin dhe Gjeorgjinë. Turqia, nga ana e saj, ble rreth 1.3% të mallrave të tregtuara në botë.
Forma më shqetësuese e transmetimit është e dyta, nëpërmjet një ndërmjetësi. Në rastin e Turqisë, ndërmjetësit që shkaktojnë shqetësim janë huadhënësit e saj të huaj, të cilët janë burime të rëndësishme të kreditimit në tregje të tjera. Shumica e kredive të huaja në vend rrjedhin nga degët lokale të bankave europiane. Më 10 gusht, raportet sugjeruan se Banka Qendrore Europiane ishte e shqetësuar për ekspozimin e disa prej institucioneve financiare të Eurozonës.
Kjo shkaktoi edhe një rënie të theksuar në indeksin e aksioneve të Euro STOXX. Bankat e Eurozonës i kanë huazuar rreth 150 miliardë dollarë Turqisë, duke llogaritur rreth 10% të kapitalit të tyre të kombinuar. Shumica e këtyre kredive (80 miliardë dollarë) u përkasin bankave spanjolle, veçanërisht BBVA, e cila zotëron gjysmën e Garantit, banka e dytë më e madhe e Turqisë. Ekspozimet e tjera janë të shpërndara kryesisht midis filialeve të UniCredit të Italisë dhe BNP Paribas të Francës. Për këtë grup të vogël bankash, rreziku i menjëhershëm është që huamarrësit turq përpiqen të paguajnë borxhet në valutë të huaj.
Deri më tani, vendi ka relativisht pak kredi me probleme (rreth 3%). Por fatkeqësisht, ato pritet që të rriten ndjeshëm. Sipas Deutsche Bank, në rastin më të keq të mundshëm, bankat mëmë europiane do të largohen nga bashkëpunëtorët e tyre lokalë dhe do të zhduknin humbjet e kapitalit. Kjo do t’i kushtonte atyre midis 1% dhe 12% të kapitalit të grupit.
Kosto të tilla padyshim që do të dëmtonin aksionerët e bankave dhe ndoshta do t’i detyronin ata që të shtrëngonin kapitalin e tyre. Por kjo nuk do të kërcënonte aftësinë paguese të tyre ose do të kërkonte ndërhyrjen e jashtme, shprehet Alexandre Tavazzi nga Pictet Wealth Management. Sipas tij, “tregjet shesin përpara se të shikojnë shifrat”.
Dhe pikërisht, kjo tendencë për të shitur para shikimit të shifrave, përfaqëson mënyrën e tretë, dhe ndoshta më shqetësuese, të transmetimit në epidemiologjinë e tregjeve në zhvillim. Z. Fracastoro u shqetësua për “ajrin e dëmshëm dhe të papastër” që transmetonte sëmundje edhe në distanca të largëta.
Ndërsa ekonomistët shqetësohen se “shpirtrat” e dëmtuar të investitorëve mund ta përçojnë krizën edhe në vende të tjera.
Më 13 gusht, monedha vendase e Indisë u dobësua duke shënuar rekordin më të ulët (70 dollarë), pavarësisht nga inflacioni modest i vendit dhe borxhi i ulët në valutë të huaj. Banka Qendrore e Argjentinës rriti normat e interesit nga 40% në 45% për të treguar angazhimin në stabilizimin e çmimeve dhe monedhës vendase, pesos. Edhe Afrika e Jugut pësoi rënie të tmerrshme në monedhën e saj.
Stresi dhe situata kaotike që u shkaktua në tregjet e vendeve në zhvillim pas postimit në Twitter të Donald Trump nuk vazhdoi gjatë.
Rregullatorët turq lehtësuan kërkesat e rezervës, duke u dhënë bankave akses më të madh ndaj dollarëve në bilancet e tyre dhe duke shkurtuar marrëveshjet e këmbimit valutor, duke e bërë më të vështirë për spekulatorët e huaj që kishin targetuar lirën. Qeveria gjithashtu tha se Katari do të bënte një investim direkt prej 15 miliardë dollarësh, edhe pse detajet në këtë drejtim nuk ishin shumë të qarta.
Efekti mbi monedhën e Turqisë ishte i fuqishëm. Por, investitorët globalë u ballafaquan edhe me shqetësime të tjera, si fitimet zhgënjyese të Tencent, një firmë kineze në fushën e teknologjisë. Fatkeqësisht, kriza e Turqisë pati më shumë ndikim sesa tubimet e saj.
