Eduart Tafa, psikolog
Puna gjatë pandemisë ka shtuar stresin në jetën tonë të përditshme. Mënyra se si e përballoni këtë stres mund të ndikojë pozitivisht ose negativisht në mirëqenien tuaj, thotë psikologu Eduart Tafa. Padyshim, sipas tij, ky stres ndikon në performancën në punë.
Si e vlerësoni nga puna juaj e përditshme lidhjen mes shëndetit mendor dhe COVID te shqiptarët?
Reagimi natyror ndaj perceptimit të kërcënimit, pasigurisë dhe të menduarit, se çfarë është ky virus? Sa i rrezikshëm është? Sa do të zgjasë? Të gjitha këto sollën një mori ndjenjash si: stresi, ankthi, shqetësimi, frika dhe paniku tek të gjithë shqiptarët në mbrojtje nga virusi i quajtur COVID-19.
Izolimi na dha mundësinë që të na ndihmojë të shmangnim vetë virusin, por jo frikën ndaj virusit. Ne kaluam në modalitetin e mbijetesës dhe u përpoqëm që ta bëjmë atë të funksionojë. Nivelet e ulëta, të moderuara të ankthit mund t’ju fusin në ingranazhe, por nivele shumë të larta mund t’ju mbingarkojnë dhe gjeneralizojnë frikën. Pavarësisht nëse jemi shqetësuar për veten, familjen, miqtë ose kolegët, kjo gjë nuk ka shpëtuar nga frika për t’u infektuar me virusin COVID-19.
Frika e vazhdueshme është një simptomë ankthi, e cila, nga ana tjetër, ndikon duke rritur ankthin dhe panikun, në shtimin apo pakësimin e oreksit, shkakton probleme me gjumin dhe ndikon ndjeshëm në aftësinë tuaj për të përballuar jetën e përditshme. Pasojat emocionale të distancimit shoqëror si qëndrimi në shtëpi ka lehtësuar frikën për t’u sëmurë, por izolimi vjen me pasojat e veta.
Distancimi shoqëror ju ndan nga mbështetja dhe shoqëria e miqve dhe familjes, e cila është tepër e vështirë dhe dëshpëruese. Edhe nëse jeni në shtëpi me familjen, realiteti i izolimit shoqëror mund të shkaktojë vetminë, trishtimin dhe ankthin. Ju gjithashtu mund të zbuloni se të kalosh gjithë ditën, çdo ditë me familjen tënde është stresuese dhe krijon sfida, pavarësisht se sa shumë i do ata.
Dhimbje për shkak të humbjes së personave të dashur. Shumë njerëz kanë përjetuar ose mund të jenë duke vuajtur pikëllimin e thellë të shkaktuar nga vdekja e papritur e miqve dhe pjesëtarëve të familjes. Sidoqoftë, pikëllimi është një reagim ndaj çdo humbjeje, që do të thotë se pandemia COVID-19 gjithashtu mund të shkaktojë pikëllim, duke shtuar edhe humbje të tjera, si për humbjen e punës ose shëndetit tuaj. Disa evidenca janë grumbulluar, duke parë ndikimin që ka pasur periudha e COVID-19 dhe karantina në popullatën tonë.
Në aspektin publik të shëndetit mendor, ndikimi kryesor psikologjik deri më sot janë nivelet e larta të stresit ose ankthit. Të rinjtë kanë përjetuar një numër pasojash të lidhura me pandeminë, si mbyllja e universiteteve dhe humbja e territoreve sociale, aktivitete fizike, veprimtarive, të ardhurave, që mund të kontribuojnë në shëndetin e dobët mendor. Gjatë pandemisë, një pjesë më e madhe se mesatarja e të rriturve të rinj raportojnë simptoma të ankthit dhe/ose çrregullimit depresiv.
Krahasuar me të gjithë të rriturit, të rinjtë kanë më shumë gjasa të raportojnë përdorimin e substancave, përdorimin e alkooleve deri te mendimet vetëvrasëse. Edhe para pandemisë, të rinjtë ishin në rrezik të madh të shëndetit të dobët mendor dhe çrregullimit të përdorimit të substancave, megjithëse numri i atyre që ka kërkuar ndihmë nuk ka qenë shumë i madh dhe nuk kanë marrë trajtim.
Sa pacientë keni pasur ose keni dëgjuar që kanë pasur probleme me performancën në punë prej stresit nga COVID?
COVID-19 ka ndryshuar mënyrën se si ne të gjithë punojmë. Disa prej nesh nuk ndaluan kurrë së shkuari fizikisht në punë, ndërsa të tjerët kanë punuar në distancë që nga mesi i marsit. Pavarësisht se ku jemi, puna gjatë një pandemie ka shtuar stresin në jetën e përditshme.
Mënyra se si e përballoni këtë stres mund të ndikojë pozitivisht, ose negativisht në mirëqenien tuaj. Stresi i punës është një përgjigje e dëmshme fizike ose emocionale që ndodh kur kërkesat për punë nuk përputhen me aftësitë, burimet dhe nevojat e punonjësit. Pandemia e COVID-19, si një ngjarje stresuese, ka paraqitur sfida të mëdha për punonjësit pothuajse në të gjitha profesionet, si në Shqipëri, edhe në botë.
Vendet thelbësore të punës që kanë qenë në vijën e parë të frontit kanë luajtur rol kritik në ruajtjen e jetës, shëndetit dhe funksionimit themelor të së gjithë popullatës. Normalisht që të gjithë punonjësit janë ndier të stresuar ose të shqetësuar gjatë kësaj kohe të vështirë. Ka pasur dhe ka ende disa kushte të lidhura me punën, të cilat mund të rrisin stresin dhe ankthin në të gjitha vendet e punës si rezultat i COVID-19. Disa nga vështirësitë e raportuara nga punonjës apo stafe menaxherialë për problemet që kanë hasur punonjësit janë paraqitur më poshtë:
- Përshtatja me metodat dhe mjetet e reja të komunikimit (p.sh., teknologjia, takimet virtuale) dhe/ose dhe procedurat e reja në vendin e punës
- Balancimi i përgjegjësive të punës me rolet familjare ose kujdestare (p.sh., vështirësitë në sigurimin e kujdesit për fëmijët, edukimin e fëmijëve në shtëpi)
- Shqetësimet për të ardhmen e vendit tuaj të punës dhe/ose frika punësimit, për shkak të virusit
- Shqetësimet financiare për shkak të orëve të reduktuara, kohës së zgjatur larg nga puna ose papunësisë
- Shqetësimet në lidhje me sigurimin e teknologjisë dhe mjeteve të përshtatshme për kryerjen efektive të detyrave të punës
- Shqetësimet në lidhje me sigurimin e furnizimeve të përshtatshme të kontrollit të infeksionit (p.sh., PPE, dezinfektues duarsh) dhe/ose ruajtjen e praktikave të kontrollit të infeksionit në vendin e punës
- Shqetësimet që lidhen me rrethanat e tyre familjare (p.sh., çështjet e kujdesit për fëmijët, mbylljen e shkollave) dhe një ndjenjë të përgjithshme të mungesës së kontrollit.
A janë ndërgjegjësuar shqiptarët që të kërkojnë ndihmë kur kanë probleme me shëndetin e tyre mendor?
Njerëzit sot janë më të ndërgjegjësuar ndaj ankthit, sepse sistemi i informacionit është më i zgjeruar duke filluar nga mediat sociale, Website të ndryshme, revista etj., por edhe numri i profesionisteve është shtuar dhe kontakti me profesionistet e fushave të shëndetit mendor është bërë më i aksesueshëm. Situata e pandemisë ka qenë një ndër indikatorët që ne kemi parë një nevojë të shtuar të kërkesave për t’u takuar me psikologun.
Por kjo kohë ishte edhe promotore e mirë e një risie që ishte terapia online, e cila edhe kjo pati sfidat e veta. Terapia online, praktika e terapisë nëpërmjet tekstit, telefonatave audio, video-konferencave dhe postave elektronike u bë norma e re. Ndërsa teleoterapia ekzistonte para pandemisë, me aplikacione që ofronin shërbime të shëndetit mendor në internet, ajo u rrit gjatë pandemisë, pasi terapistët dhe klientët nuk kishin asnjë mundësi tjetër. Natyra kolektive e krizës u mësoi shumë njerëzve rëndësinë e ruajtjes së shëndetit tonë mendor në të njëjtën mënyrë si shëndetin tonë fizik.
Kjo rritje e opsioneve të terapisë mund të jetë e dobishme vetëm për një botë ku ndërgjegjësimi për shëndetin mendor nuk ka qenë kurrë më i lartë. Rritja e terapisë në internet lindi nga nevoja. Klinikët e shqetësuar për përvojën e klientit dhe efikasitetin e teleoterapisë u detyruan të përshtaten me të, në mes të një pandemie globale, në një kohë në të cilën njerëzit në të gjithë botën luftuan me shëndetin mendor më të mirë.
Ndërsa është e qartë se terapia në internet është e ndryshme nga terapia personale, pasi i mungon intimiteti i të qenët i pranishëm në një dhomë me një person tjetër dhe pengon qasjen në disa shenja joverbale, studimet e mbledhura, por dhe disa anketime të kryera të shumë klinikave në Tiranë dhe qytete të tjera, kanë dhe rezultate shumë të mira se terapia personale online është po aq efektive.
Opsionet online i lejuan njerëzit të fillojnë ose vazhdojnë terapinë pa pasur nevojë të largohen nga shtëpia. Disa njerëz ishin në gjendje të bënin seancat e tyre në pushimet e drekës në punë në makina të parkuara. Nëse një orë pushim dreke është e vetmja kohë që dikush ka për terapi, teleoterapia e bën të mundur.
Terapia online gjithashtu shton numrin e terapistëve në të cilët një person ka pasur qasje me të afërt, i cili mund të jetë i dobishëm për njerëzit në zonat rurale, ata që nuk kanë terapistë të specializuar në zonën e tyre dhe ata që kërkojnë një terapist që i përshtatet një demografie për të marrë shërbimin e duhur dhe të nevojshëm.
Si e parashikoni të ardhmen sa i përket stresit apo patologjive të tjera që do të lidhen me vendin e punës dhe njëkohësisht, me realitetin e ri të krijuar nga COVID?
COVID-19 u tregoi njerëzve se ndërsa teknologjia mund të shtojë dhe plotësojë punën, ajo nuk zëvendëson atë që nevojitet nga njerëzit. Kriza shëndetësore u dha njerëzve një vlerësim më të madh për faktin se njerëzit dhe teknologjia janë më të fuqishëm së bashku, sesa secila prej tyre nuk mund të jetë më vete.
Pavarësisht nëse do të punojnë apo jo nga shtëpia, pandemia COVID-19 ndoshta ka ndryshuar mënyrën e punës. Frika dhe ankthi për këtë sëmundje të re dhe emocione të tjera të forta mund të jenë të mëdha, dhe stresi në vendin e punës mund të çojë në vështirësi që pengojnë funksionalitetin e një punonjësi për të arritur rezultatet maksimale, por edhe një kujdes më të shtuar duke përforcuar sadopak masat higjienike në ambiente ku ka grupime të mëdha.
Mënyra se si i përballoni këto emocione dhe stresin mund të ndikojë në mirëqenien tuaj, mirëqenien e njerëzve për të cilët kujdeseni, vendin tuaj të punës dhe komunitetin. Gjatë pandemisë, por edhe në vijim, është thelbësore që të njihni se si duket stresi i akumuluar në këto kohë të vështira, ku na është dashur të luftojmë me një infektues të padukshëm dhe shumë të panjohura të tjera, të cilat na bënë të kujdesemi maksimalisht dhe ndaj çdo kolegu të punës, pasi çdokush mund të ishte një rrezik potencial, të ndërmerrni hapa për të ndërtuar elasticitetin tuaj dhe të menaxhoni stresin e punës, si dhe të dini se ku të drejtoheni tek profesionistët e duhur në rast nevoje.
Kërkimi i ndihmës është zgjidhja më e mirë dhe më efektive duke ju drejtuar psikologut që të ndihmojnë në rindërtimin e strategjive të duhura, duke zëvendësuar strategjitë jofunksionale dhe të keqpërshtatura. Kush përpiqet për kuptuar problemet e tij, nuk është i çmendur por shumë i zgjuar! Të gjithë kemi probleme, por kush i drejtohet psikologut dëshirojnë t’i zgjidhë njëherë e mirë ato! /Monitor/
NDIQE LIVE "PANORAMA TV" © Panorama.al
