Së fundmi, në stendat e librarive gjendet edhe një roman i titulluar “Banorët e Mjegullës”. Libri vjen nga gazetari Saimir Lleshi si sprovë e parë e tij në fushën e letërsisë.
“…mjegulla” në këtë rast nuk është një turbullirë që ndodh zakonisht nëpër lugina, por një proces i gjatë dhe pa kohë në mendjen e banorëve, pjesë e së cilës është edhe një nga dy personazhet kryesor. Në një pikëpamje, libri është një histori dashurie, në një tjetër këndvështrim është dëshmi kronikale për jetën e banorëve të “humbur” të një shteti, por pa qenë një kronikë. Atëherë, çfarë është ky roman? Pas leximit të librit, secili lexues do të ketë një këndvështrim të vetin, duke bërë edhe krahasimet përkatëse me autorë me rëndësi në letërsinë botërore, ndërsa vetë autori jep pikëpamjen e tij nëpërmjet kësaj interviste të shkurtër.
INTERVISTOI
JORIDA PASKU
“Nga e humbura, nga e humbura përgjithmonë, dëshiroj të rigjej vetëm gatishmërinë e përditshmërinë e përditshme për të shkruar, për rreshta të atillë që të kenë për borxh të më kapin për flokësh e të më ngrenë kur trupi im nuk pranon të durojë më”. Po e nisim këtë bisedë për romanin “Banorët e mjegullës”, duke marrë shkas nga këto pak fjali të shkrimtarit Roberto Bolaño që duket se përmbledhin më së miri motivim për të shkruar të një prej zërave më me rëndësi të shekullit të kaluar për letërsinë e Amerikës Latine. Po te “Banorët…” a kemi të bëjmë në këtë rast me një nevojë për të rrëfyer ca gjëra ndryshe, që shkruesi nuk mund ta mbajë më dot “për vete”?
-Përtej fantazisë së shkrimtarit, mënyra më e mirë për të skanuar deri në detaj një qytet është ta sodisësh atë, në orë, në ditë dhe stinë të ndryshme. Nëse rrugët do të ishin të zbrazura, e mes tyre të udhëtonte pa ndalim një çiklist, kjo do të ishte idealja. Them një çiklist, sepse në mesin e udhëtarëve të shumtë nëpër qytete në kushtet e përditshme, duket se vetëm ai nuk ka pengesa dhe kufizime.
Fluturon mes njerëzve, në trotuare, në sokaqe rrugësh, e në raste sfidon edhe semaforin; Përplaset me erën, me shiun, me të nxehtin. E ndërkohë që sodit mes kryqëzimeve të pafundme të fotografive të një metropoli, mu aty gjen “diagnozat”. Ato më pas si në një proces fotosinteze, shndërrohen në ide. E pas tyre ndodh një proces tjetër, ai i skalitjes së fjalëve për të treguar gjendjen e brendshme e thuajse të panjohur të këtij qyteti. Vetëm kështu mund të arrish të rizbulosh në një mënyrë tjetër atë që ka ekzistuar. Në rastin konkret, atë që është e mjegullt mes banorëve. Në roman, qytetit preferoj të mos i jap një emër, të mos i tregoj një adresë, por që shpërfaqet diku mes paqartësisë së kohëve e hartave gjeografike.
Unë besoj se të shkruarit është diçka mistike, është një lloj “burimi nëntokësor” që mblidhet nëpër damarë dhe kërkon një cipëz për të shpërthyer mbi tokë. Kaltërsia e këtij burimi më pas, bën diferencën e madhe dhe historia ka treguar shembuj të shumtë për këtë. Ky burim kërkon edhe një tokë për të shtrirë degëzimet, për të krijuar brigjet e për të lënë gjurmët, gjurmë aq të forta sa të mos shkatërrohen nga lumenjtë e tjerë të kohës. Për shkrimtarët, qytetet nga vijnë janë “tokat” e tyre.
Në rastin e këtij romani, është një përpjekje modeste për të rrëfyer “shpirtin” e një kombi, tempujt e të cilit janë të mbuluar nga mjegulla dhe për pasojë, ata nuk mund të arrijnë të shikojnë horizontet. Ndërkohë që unë i përgjigjem kësaj interviste, në media rizgjohet me të njëjtën lehtësi debati për Teatrin Kombëtar të shembur tanimë, i cili ironikisht ka edhe një drejtor të emëruar. Romani im nuk është vetëm për këtë, por edhe për faktin se dallimi midis fadromës (lexo shkatërrimit) dhe vlerave është thuajse inekzistent, ose praktikisht e njëjta gjë! Në aspektin personal, unë shkruaj për të përballuar në forma të tjera vetminë e ekzistencën. Të shkruarit është një lloj mënyre alternative dhe veçanërisht domethënëse për të folur me botën ashtu siç vetëm libri mund ta arrijë.
Duke qenë se në roman bëhet fjalë për një lloj realiteti letrar jo edhe aq larg këtij të këtushmit, ku letërsia e vërtetë nuk përfillet edhe mediokrja zë vend nëpër mediume të po të njëjtit nivel, një mediokritet që mban jo pak herë vulën e Ministrisë së Kulturës,- një fjali kjo që mbet në mendje nga “Banorët e mjegullës”-, cili është raporti i një shkruesi të ri si ju me këtë realitet, çfarë pret nga ai, si gjendesh mes tij? A është indiferenca rruga e duhur për të mos u ndikuar prej tij?
-Mundimi i netëve pafund për të shkruar një roman me një lloj niveli kurorëzohet me botimin e tij. Deri në këtë çast, është diçka thuajse e magjishme. Ndoshta e teproj kur them se është gati njësoj si emocioni i një nëne kur pret krijesën e saj të vijë në botë. Ndryshe nga ajo, me shkrimtarët, veçanërisht me të rinjtë, më pas fillon një periudhë “kotësie”, një dëshirë e ankthshme për t’u zhdukur sa më larg e për të shpëtuar nga zbrazëtia e botës së rreme të rrjeteve sociale. Për më tepër, në vendin tonë ku vlerat janë rrënuar, është e vështirë të depërtosh mes kaosit për të gjetur një vend modest të paktën në mesin e shkrimtarëve.
Dhe kur institucionet nuk e bëjnë këtë, atëherë tentativa është edhe më e vështirë. Fatkeqësisht, shoqëria jonë nuk funksionon mbi bazën e meritave, por mbi bazën e tarafeve dhe vetëm depërtimi brenda këtyre rretheve mund të të ndihmojë për të rrëmbyer ndonjë çmim, nga ato që janë kaq të shumtë e njëkohësisht kaq të pavlerë. Jo më kot them “rrëmbim”. Merita është diçka tjetër dhe një çmim i merituar mund të fitohet vetëm në një vend ku edhe letërsia krijon “ngjarje” të vërteta.
Në roman flitet edhe për këtë pjesë, si një nga copëzat më të rëndësishme të realitetit të zymtë të kombit. Mes kësaj përballje, unë nuk pres asgjë sepse jam i ndërgjegjshëm për praninë në një komb ku askush nuk jep, askush nuk bashkëndan dhe nuk bashkëvepron për të mirën e ndërsjellë (e mira e përbashkët është vrarë në diktaturë). Këtu gjithkush ka vetëm një synim; të marrë! Jo vetëm atë që nuk i përket, por edhe atë që nuk i duhet. E mes kësaj babëzie gati në epsh ku është mbështjellë edhe letërsia, ndoshta është më e fisme të gjesh një rrugë tjetër, më pak të mundimshme, e ndoshta edhe vrastare për një shkrimtar; indiferenca. Nga ajo qoshe mund të vështrosh pa mërzi bjerrjen e vendit ku ke betonuar jo vetëm ëndrrat, por edhe përpjekjet qofshin këto edhe në fushën e letrave.
Duket se personazhi kryesor i veprës, Mustafai, një alter ego e autorit, ka një mprehtësi dhe nuhatje jo fortë të zakontë për të kuptuar se çfarë i bën të vuajnë banorët e Kulumbrisë, një qytet burg nga ku çdo i ri kërkon të iki, ku janë bjerrur gjithë vlerat që e mbajnë në këmbë një shoqëri për të qenë, e kalbur dhe e rrënuar nga korrupsioni dhe materializmi vulgar, ku vihet në kandar jo vetëm jeta, por deri edhe vdekja vetë. A ka ndihmuar gazetaria, profesioni juaj, që natyrshëm i mpreh edhe më tepër shqisat, për ta bërë edhe më të vërtetë këtë rrëfim të jetës së banorëve të mjegullës?
Gazetaria është një kuvertë e madhe nga ku shpalosen të gjitha paradokset e mundshme të një shoqërie. I gjithë problemi është “mbledhja” e tyre për t’i kthyer në mjete të nevojshme në funksion të letërsisë. Kanë qenë pikërisht këto paradokse, ato që më kanë dhënë shtysë për të nisur këtë roman. Grumbullimi i këtyre elementëve është bërë për një kohë të gjatë dhe më pas janë renditur që për nga përmasa e librit, sigurisht nuk e plotëson të gjithë kuadrin. Pavarësisht se profesioni më ka dhënë mundësinë e pafundme të njohjes së realitetit, qëllimi ishte që ky realitet të pasqyrohej përmes një të “huaji”, në këtë rast një emigrant.
Unë besoj se edhe gazetarët janë pjesë e problemit të këtij kombi (të mos keqkuptohemi, nuk jam duke folur me një gjuhë patriotike, por për t’i dhënë më shumë forcë asaj që unë përshkruaj) dhe për pasojë nuk mund të jenë as ata tregues të së vërtetës së dhimbshme me të cilën gjendet kjo shoqëri, e cila shpesh herë fatkeqësisht mbetet vetëm se një nocion gjeografik, duke e quajtur ‘vend’(pra një tokë e shkretë). Jo më kot, këtu edhe jeta njerëzore, është po kaq e parëndësishme sa edhe rrënimi i vlerave apo edhe largimi i njerëzve. Mbase nuk mund të gjesh vend të dytë në botë që është kaq i tehujësuar nga ndjenjat humane, që lidhen me ndjenjat komunitare duke përfunduar tek ato ndaj kombit. As shoqëritë në luftë nuk janë në një gjendje të tillë. Përballë këtij paradoksi, varret madhërohen ndërkohë me ndërtesa gjithnjë e më të larta!
Nga ana tjetër, gjatë kohës se shkrimit a keni punuar me gjuhën, latimin e saj, regjistrimin e rrëfimit, për të mos rënë në “grackën” e një kronike të gjatë të jetës dhe problemeve sociale të “Banorëve të mjegullës”?
Njoftimet e policisë, ndoshta janë kronikat më të ftohta në botë. Tri fjali, iniciale, mosha dhe “dyshimi se vuante nga depresioni”. Ndonjëherë, më duket se pas qëndron një makineri e vetme që punon prej disa dekadash në mënyrë mekanike dhe jo një dorë njerëzore. Romani im nuk është i tillë, nuk mund të ishte i tillë. Në një epokë butonash dhe ku më shumë hapësirë zënë makinat e po në mënyrë mekanike shpërfaqet realiteti edhe në rrjetet sociale, të paktën letërsia duhet të jetë jashtë tyre. Gjatë gjithë romanit, unë përshkruaj realitetin përmes pasqyrave shpirtërore të personazheve, duke u përpjekur të depërtoj në skutat më të largëta të ndjesive të tyre. E prej andej, shihen jo vetëm paradokset, por edhe fataliteti historik i shoqërisë ku ne jemi pjesë.
