Regjimi më në fund erdhi për Andrein gjatë turnit të mëngjesit. Një oficer i shërbimit të sigurimit të shtetit u shfaq në fabrikë, duke pyetur për të. Lajmi i vizitës mbërriti deri te linja e montimit, duke arritur edhe tek i riu, i cili po rregullonte kabinat e shoferëve për kamionët ushtarakë.
Ai e kapi telefonin dhe me shpejtësi nisi të fshinte të dhëna. Pas betejave të pafundme në tarracat e stadiumeve, lëndimeve, fyerjeve dhe mureve me grafiti, do të ishte një telefonatë që vulosi fatin e Andreit.
Punëtor fabrike gjatë javës dhe një drejtues i ultrasve Torpedo Minsk në fundjavë, Andrei kishte telefonuar mikun e tij më të mirë një natë më parë për të diskutuar mbi protestat antiqeveritare që po përfshinin Bjellorusinë. Ai nuk e dinte që shërbimet e sigurimit po dëgjonin.
Atë e morën nga vendi i tij i punës të nesërmen dhe e dërguan në selinë e policisë, përpara një vizite të befasishme në fabrikë nga askush tjetër përveç vetë presidentit Aleksaander Lukashenko – shënjestra e zemërimit të protesuesve.
Në krye të vendit që nga viti 1994, Lukashenko është lideri më jetëgjatë i Evropës, duke u mbështetur në shtypjen dhe mbështetjen ruse për të ruajtur pushtetin e tij. Në verën e vitit 2020, regjimi i tij ra në prag të kolapsit, pasi pretendimi i tij se kishte fituar zgjedhjet e diskutueshme ndezi protesta masive mbarëkombëtare. Duke u përballur me sfidën më të madhe ndaj sundimit të tij në 26 vjet, Lukashenko ndjeu se ishte koha për të demonstruar se ai ende kishte mbështetjen e masave punëtore. Si skenë u zgjodh uzina e traktorëve në Minsk, ose MZKT, vendi i punës i Andreit dhe krenaria e kompleksit industrial ushtarak bjellorus.
Më 17 gusht 2020, kamerat televizive filmuan presidentin, të veshur me një kostum, mbi një transportues gjigant ushtarak të parkuar në oborrin e fabrikës. Disa nga punëtorët kishin hyrë në grevë, duke iu bashkuar protestave, por qindra kishin mbetur pas. Ata dëgjonin në vapën e mesditës ndërsa Lukashenko kishte vënë një regjistrimin e përgjuar të një telefonate përmes sistemit të adresave publike – ishte Andrei dhe shoku i tij. “Duhet të dalim menjëherë, të bërtasim, t’i themi Lukashenkos të largohet”, thoshin ata. “Ata nuk mund të na pushojnë të gjithëve!”
Turma e mërzitur u kthye kundër presidentit, duke bërtitur live në televizion. “Zbrit poshtë”, brohoritën ata. Lukashenko reagoi ndaj kësaj me një ashpërsi të madhe. Ai u filmua në telefona celularë teksa i afrohej disa punëtorëve. “Nuk do t’ju rrah”, tha ai. “Nuk është në interesin tim. Por po më provokoni dhe do të jem mizor.” Ai urdhëroi një punëtor të ulte telefonin. “Bëhu burrë”, tha ai, i rrethuar nga truprojat. “Ju jeni shumë, kurse unë jam vetëm këtu.”
Situata në fabrikë i dha zemër trazirave në rrugë. Në stacionin e policisë ku Andrei ishte çuar atë ditë, oficerët mezi mbanin turmën e protestuesve të ndaluar. “Ata nuk e dinin pse isha atje”, tha Andrei. Pasi u mor në pyetje për dhjetë orë, ai përfitoi nga kaosi dhe siguroi një lirim të përkohshëm. Pastaj hipi në një makinë dhe udhëtoi për gjashtë orë drejt kufirit me Ukrainën. E shoqja iu bashkua disa ditë më vonë dhe jeta që ata kishin në Bjellorusi, mori fund. “Nuk ishte ashtu siç e kishim planifikuar”, tha Andrei, kur u takova me të në një piceri të mbushur me njerëz në Bydgoszcz, qyteti polak që ai tani e quan shtëpi. “Ishte frikë.” Ai foli me kusht që të mos publikonim emrin e tij të plotë.
Kujdesi i Andreit ishte i justifikuar. Goditja e regjimit ndaj kundërshtarëve realë dhe të imagjinuar i ka kthyer mbështetësit fanatikë të klubeve të futbollit Bjellorusi në njerëz të shënjestrar. Shumë ultras kanë marrë dënime të gjata me burg për shkelje relativisht të vogla. Nënkultura e padisiplinuar e ultrasve, e karakterizuar nga rivalitete të brendshme midis grupeve, ka dhënë një pretekst gjyqësor për goditjen ndaj tyre. Pas protestave të gushtit 2020, qindra ultras u vranë dhe u mbajtën në paraburgim, dhe një u gjet më vonë i vdekur në rrethana të dyshimta. Dhjetëra u larguan në Poloni, një destinacion kryesor për refugjatët bjellorusë, ku ata janë përshtatur me punë të reja, apartamente të përbashkëta dhe stadiume të huaja – një fat ende më i preferuar se ai i atyre që kanë mbetur pas në burgjet bjelloruse.
Kjo është historia se si tifozët e futbollit bjellorus u bënë disidentë, të burgosur politikë dhe të internuar. Rrënjët e historisë janë të ndërthurura me konfliktin në Ukrainën fqinje, ku një tjetër qeveri pro-ruse u përmbys në vitin 2014. Ultrasit nacionalistë ukrainas kishin marrë pjesë në kryengritjen e “Maidan” dhe do të përfundonin në vijën e parë të luftës së armatosur pasuese kundër separatistëve të mbështetur nga Rusia në lindje të vendit.
Në Bjellorusi, një lëvizje më e vogël do të frymëzohej nga tregimet e huliganëve të futbollit ukrainas që po bëjnë histori. Ashtu si ukrainasit, ultrasit bjellorusë kundërshtuan ndikimin e Moskës mbi vendin e tyre, mbi baza nacionaliste. Ata do ta shikonin Ukrainën si një model për t’u përballur me Rusinë. Ndërkohë, Rusia do të përfundonte duke përdorur Bjellorusinë si një pikënisje për ambiciet e saj në Ukrainë. “Lufta për Ukrainën është gjithashtu lufta për Bjellorusinë”, tha Zmicier Mickiewicz, një mbështetës i Slavia, një klub nga qyteti jugor i Mazyr, i cili tani jeton në mërgim në Varshavë. “Perëndimi duhet të shohë një hartë. Nëse Putinit do t’i ishte mohuar hyrja e lirë në Bjellorusi, trupat ruse nuk do të kishin arritur në portat e Kievit.”
Rusia e Vladimir Putinit ka promovuar nacionalizmin brenda dhe jashtë vendit si një alternativë ndaj demokracisë liberale. Megjithatë, përgjatë krahut perëndimor të Rusisë, në vende si Bjellorusia dhe Ukraina, nacionalizmi ka nxitur gjithashtu rezistencën ndaj Putinit. Nacionalizmi është i rëndësishëm, tha Andrei, kur do të thotë “të mbroni vendin tuaj në mënyrë që të jetë i pavarur dhe të mbroni kulturën tuaj në mënyrë që ajo të mbetet e dallueshme nga ajo ruse”.
Trupmadh dhe atletik, Andrei vishet me kostume sportive të përshtatshme dhe ecën me këmbënguljen e një boksieri gjysmë-profesionist që ai dikur ishte në atdheun e tij. Ai flet me mirësjellje, por shkurt. “Ishte një tronditje. Nuk e kishim idenë se ku po shkonim apo çfarë do të bënim pa para apo punë”, tha ai, duke kujtuar ditët e para të mërgimit. “Kishte shpresa se Lukashenko do të largohej deri në vitin e ri.” Kur Rusia pushtoi Ukrainën, ai mendoi të shkonte të luftonte, , duke u bashkuar me qindra vullnetarë bjellorusë që mendohet se kanë hyrë në radhët e Ukrainës. Por, tha ai, gruaja e tij “nuk e lë të shkojë”.
“Leninët dhe Stalinët… dhe gjepura të tjera”
Të jesh ultras në Bjellorusi do të thotë të jesh në anë të një sporti të mënjanuar. Megjithëse futbolli thuhet se ka qenë pasioni i parë i Lukashenkos, ai njihet më së shumti si një lojtar amator hokeji në akull, duke shkuar për patinazh me mbrojtësin e tij, Putinin, dhe duke ndërtuar arena të shkëlqyera për sportin e tij të preferuar. E lënë në hije nga “pallatet e reja të akullit”, infrastruktura e stadiumit të futbollit është shembur. Klubet e futbollit të Bjellorusisë dolën nga fabrikat dhe kooperativat e epokës sovjetike dhe ato menaxhohen si shumica e ndërmarrjeve shtetërore në vend – në mënyrë indiferente dhe joefikase. Ata u sjellin pronarëve të tyre pak në rrugën e fitimit dhe lojtarët e tyre më të mirë largohen drejt ligave më të pasura në Kazakistan dhe Rusi.
Ultrasit e Bjellorusisë fillimisht u modeluan pas stilit të dhunshëm të huliganëve të futbollit anglez të viteve 1970 dhe ‘80. Vitet e fundit është bërë i dukshëm edhe ndikimi i ultrasve italiane, i lidhur me një stil më ekspresiv. Prania e ultrasve në tribuna reklamohet me pankarta, brohoritje dhe shfaqje koreografike. Ata janë gjithashtu gjithnjë e më aktivë në rrjetet sociale, duke dokumentuar ndeshjet në Instagram dhe Telegram me pamje të stilizuara të burrave të maskuar që pozojnë me flakadanë.
Ashtu si gjetkë, rekrutët për ultrasit në Bjellorusi tërhiqen nga premtimi i miqësisë, dhunës së kontrolluar dhe krenarisë kolektive. “Përfaqësoni ekipin dhe qytetin tuaj”, tha Aleksander Morozov, ish-udhëheqësi i ultrasve të BATE Borisov, mbështetës të fortë të klubit më të suksesshëm të vendit në terma historikë. “Nuk mund të parakalosh me ngjyrat e ekipit tënd nëse je i palarë, i dehur ose i mbuluar nga të vjellat e tua!”
Morozov u fut në burg në një goditje pas kryengritjes “Maidan” të Ukrainës. Tani me banim në qytetin industrial polak të Lodzit, ai vishet me kostum të zi të zbukuruar me simbole revolucionare bjelloruse. Ai është më shumë se 1,80 cm i gjatë, është i zgjuar dhe duket se e di ç‘bëjnë të gjithë në komunitetin e mërgimit. Ai mendon për ndikimin e refugjatëve ukrainas në tregun polak të punës – tre milionë kanë mbërritur që nga pushtimi rus. Ata do të punojnë për paga më të ulëta, tha ai, gjë që do të prekë “jo vetëm polakët, por edhe bjellorusët” në Poloni. Ai dyshon se fluksi do të ndryshojë. “Shumë nga këta njerëz, veçanërisht të rinjtë, nuk do të kthehen pas luftës. Do të jetë si me bjellorusët që u larguan në vitin 2020 – ata e kuptuan se mund të kesh një jetë të mirë në Poloni, nuk ke pse korrupton asnjë për këtë.” Ai ndan një apartament të vogël në katin e parë me dy “mysafirë” nga Ukraina dhe dy bjellorusë – të dy tifozë të ekipeve të ndryshme. Së fundmi ata mirëpritën morën dhe një kotele, Bajun. Kur macja i hidhet mysafirëve, Morozov e merr atë dhe afron fytyrën e tij tek e saja.
Ultrasit në Bjellorusi u ofrojnë gjithashtu të rinjve një mjet për të refuzuar shtetin policor dhe simbolet e tij të epokës sovjetike. Armiqësia ndaj regjimit të Lukashenkos është me të vërtetë një emërues i përbashkët, që shtrihet në të gjithë spektrin ideologjik. Ultrasit e Partizanit të Minskut, për shembull, janë të vendosur kundër regjimit edhe nëse besimet e tyre majtiste-anarkiste i bëjnë ata më të dalluar në një skenë kryesisht nacionaliste. “Nuk është sekret që tifozët e futbollit në Bjellorusi janë të prirur djathtas sepse është një formë proteste”, tha Zmicier Mickiewicz, tifoz i Slavia. “Kudo jeni të rrethuar nga Leninët dhe Stalinët, çekiçët dhe drapërinjtë dhe gjithë ato katrahura, kështu që të rinjtë zgjedhin diçka diametralisht ndryshe.” Kur skuadrat e tyre luajnë jashtë vendit, ultrasit shpesh nxjerrin ish-flamurin bardhekuq të Bjellorusisë, i ndaluar në vend dhe një simbol i opozitës demokratike ndaj regjimit të Lukashenkos.
Mickiewicz i sheh ultrasit në terma të mëdhenj historikë, si heronj romantikë që rebelohen kundër frymës së epokës. “Kush e zgjeroi qytetërimin perëndimor dhe e lejoi atë të zhvillohej? Ishin aventurierët si Kolombi dhe Magelani, të cilët nuk mund të qëndronin në shtëpi.” Vetë Mickiewicz iku në Varshavë pasi u kërcënua me ndjekje penale për ndarjen e pamjeve të protestave të vitit 2020 në internet. Aktualisht i punësuar si folës lajmesh në Belsat, kanali bjellorus i transmetuesit shtetëror polak, ai e ka përshtatur pamjen e tij të përditshme me modën e Varshavës së paraluftës, duke mbajtur një kapele të sheshtë me kuadrate.
“Luftojnë për burime, sajojnë armiq të rinj”
Shumë i matur ndaj ultrasve, regjimi filloi t’i shtrëngonte vidhat pas dhjetorit 2010, kur, në një model të njohur, pretendimi i Lukashenkos se kishte fituar zgjedhjet provokoi protesta në rrugë. Goditja që pasoi kishte në shënjestër të gjithë disidentët e dyshuar, nga sektori i OJQ-ve te mediat e pavarura – dhe ultrasit. Rregullat në stadiume u shtrënguan: flakadanët dhe maskat u ndaluan dhe pankartat duhet të merrnin miratim paraprak nga policia. Të mësuar të luanin sipas rregullave të tyre, ultrasit u mërzitën me kufizimet e reja. Shumë braktisën tribunat e tyre tradicionale në stadium, duke zgjedhur në vend të kësaj të shpërndaheshin brenda turmës kryesore. “Mbështetësit në sektorin tonë do të rrethoheshin nga policia”, tha Aleksander Morozov. “Si duhet ta shoh ndeshjen ndërsa më ruajnë oficerët e OMON-it?”
Me shijen e tyre për përleshje masive, ultrasit mund të përbëjnë një kërcënim për rendin publik në çdo formë qeverisjeje. Megjithatë, nën regjimet autoritare, ata përbëjnë gjithashtu një rrezik politik. Prirjet e tyre klanore dhe lidhjet e herëpashershme me botën e krimit, i bëjnë ata një nga elementët e paktë të shoqërisë që janë jashtë kontrollit të shtetit. Për një regjim si ai i Lukashenkos, ekzistonte rreziku që grupe të vogla, por të padisiplinuara ultrasish, mund të nxisnin një kryengritje më të gjerë.
Qeveritë autoritare gjetkë kanë qenë të njohura për bashkëpunimin me ultrasit. Në Serbinë e Sllobodan Millosheviçit, huliganëve të Yllit të Kuq të Beogradit iu dhanë armë, uniforma dhe urdhra për të kryer vrasje masive në Bosnje dhe Kosovë. Në Rusinë e Vladimir Putinit, huliganët e ekstremit të djathtë janë rekrutuar për luftime në Ukrainën lindore dhe janë përdorur për të frikësuar kundërshtarët vendas të regjimit. Por kishte pak mundësi që Lukashenko të shfrytëzonte ultrasit, nacionalizmi bjellorus anti-rus i të cilëve përballet me orientimin pro-rus të regjimit. “Si nacionalistë, ultrasit bjellorus janë gjithashtu paradoksalisht antishtetërorë”, tha Przemyslaw Nosal, një sociolog në Universitetin Adam Mickiewicz në Poznan, Polonia perëndimore, dhe një ekspert i politikës së tifozëve të futbollit.
Ngjarjet e mëvonshme në Ukrainë konfirmuan se ultrasit ishin një kërcënim për regjimet e rajonit të mbështetur nga Rusia. Në vitin 2014, javë protestash të dhunshme të përqendruara në sheshin “Maidan” të Kievit do të kulmonin me rrëzimin e një qeverie që kishte prishur një marrëveshje me Brukselin në favor të lidhjeve më të ngushta me Kremlinin. Të aftë për luftime në rrugë, ultrasit ukrainas iu bashkuan përleshjeve. Ata lanë mënjanë rivalitetet ndër-klube dhe krijuan një front të ashpër që luftoi policinë dhe mbrojti protestuesit. Kur Rusia iu përgjigj “kryengritjes së Maidanit” duke mbështetur separatistët e armatosur në rajonin e Donbasit, ultrasit u regjistruan për të luftuar kundër tyre. Shumë u bashkuan me grupet paraushtarake të ekstremit të djathtë, të cilët u bashkuan për të mbështetur ushtrinë e Ukrainës.
Më i njohuri nga këto formacione, Batalioni Azov, tërhoqi rekrutët e tij të hershëm nga një rrjet ultras i lidhur me klubin e futbollit Metalist Kharkiv. Grupi tërhoqi gjithashtu neo-nazistë dhe supremacistë të bardhë nga i gjithë rajoni. Regjimi i Putinit i ka portretizuar vazhdimisht armiqtë e tij në Ukrainë si nazistë – një pretendim që eliminon përdorimin e tij të neo-nazistëve në fushën e betejës dhe në shtëpi, ndërkohë që i bën thirrje kujtimeve kolektive të rolit të Rusisë në Luftën e Dytë Botërore dhe e mbivlerëson shumë ndikimin e ekstremit të djathtë në Ukrainë. Në vitin 2014, luftëtarët e Batalionit Azov u lavdëruan në Kiev për rimarrjen e qytetit portual të Mariupolit nga separatistët e mbështetur nga Rusia. Në vitin 2022, pasardhësit e tyre ishin pjesë e një force që i rezistoi një rrethimi rus që ka rrafshuar qytetin, ka lënë mijëra civilë të vdekur dhe ka detyruar qindra mijëra njerëz të largohen nga shtëpitë e tyre.
Mobilizimi i përgjithshëm i ultrasve ukrainas gjatë “Maidan” do të ngjallte frikë përtej kufirit në Bjellorusi. Në vitin 2014, mbështetësit e fortë të BATE Borisov, nga një grup i njohur si 23 Ultras të BATE, postuan një fotografi në rrjetet sociale me një mesazh mbështetjeje. “Mbahu, Ukrainë! Ne jemi me ju”, shkruhej në pankartën e tyre, krahas flamurit të Bjellorusisë kuq e bardhë. Por regjimi i Lukashenkos po vëzhgonte gjithashtu dhe ultrasit u gjendën shpejt në bankën e të akuzuarve. “Ata më kishin përgjuar telefonin”, tha Aleksander Morozov, i cili ishte pjesë e grupit të ndjekur penalisht për këtë postim. “Ajo foto kolektivisht na kushtoi të treve 40 ditë burg!”
Ndëshkimi drakonian duket se ka qenë pjesë e një përpjekjeje për të penguar ultrasit nga organizimi i një “Maidan” në Minsk. Pas kryengritjes në Ukrainë, Lukashenko “e kuptoi se tifozët e futbollit duhej të rrethoheshin”, tha Andrei, ultras i Torpedo Minsk. Autoritetet bjelloruse filluan një sulm të shumëfishtë, duke synuar ultrasit me operacione policore, padi, shantazhe dhe propagandë.
Në vitin 2019, tre tifozë të Torpedo Minsk morën dënime që varionin nga pesë deri në nëntë vjet burg për një përleshje pas ndeshjes në një pikë karburanti, në të cilën askush nuk u lëndua rëndë. Tifozët e Dinamo Minskut kishin marrë dënime me dhjetë vjet burg për një përleshje të ngjashme dy vjet më parë. Një drejtues i ultrasve të Dinamos së Minskut, i njohur si Vitalik “Puma”, u dënua me dy vjet e gjysmë burg për shpërndarjen e një reklame prezervativi në rrjetet sociale – gjykata e cilësoi atë si pornografi. Rastet u transmetuan nga media shtetërore.
Shteti “e ktheu me mjeshtëri diskursin popullor” kundër ultrasve, sipas Radoslaw Kossakowski, një ekspert për ultrasit dhe kreu i departamentit të sociologjisë në Universitetin e Gdansk në Poloni. “Tifozët u lidhën me raportime për krime të ndryshme që nuk ishin të lidhura me aktivitetin e tyre të futbollit”, tha ai.
Perspektiva e vuajtjes së burgut për shkelje të vogla synohej si një pengesë për rekrutët e mundshëm te ultrasve. Shtysa për goditjen erdhi nga konkurrenca brenda burokracisë, sipas Zmicier Mickiewicz, tifoz i Slavia. “Departamentet e qeverisë luftojnë për burime”, tha ai. “Kjo është arsyeja pse ata shpikin armiq të rinj, futin më shumë njerëz në burg, rrisin represionin.” Departamenti famëkeq GUBOPiK i ministrisë së brendshme, i ngarkuar me luftën kundër krimit të organizuar dhe korrupsionit, u vu gjithashtu në këtë rast. “Oficerët filluan të shkonin nëpër banesat e tifozëve të njohur”, tha Mickiewicz. Shumë u shantazhuan me Kompromat të stilit sovjetik – informacione të dëmshme që mund të përdoreshin nëse refuzonin të bashkëpunonin.
Për më tepër, kishte një sasi të gatshme materialesh inkriminuese. “Skena e tifozëve të futbollit është infiltruar shumë nga policia”, tha Anna Dyner, një shkencëtare politike dhe eksperte për Bjellorusinë në Institutin Polak për Çështje Ndërkombëtare Në Varshavë. “Shumica nga ata që shkonin nëpër ndeshje mund të kishin dosje në polici.” Ata që përfunduan në burg shpesh i nënshtroheshin izolimit dhe sulmit. “U bë zakon që ultrasit të rriheshin dy herë më fort”, tha Dyner. Grupi i të drejtave ka dokumentuar rrahje dhe tortura të përhapura në paraburgim, duke përfshirë administrimin e goditjeve elektrike dhe përdorimin e shkopinjve për përdhunimin e të burgosurve.
“Nëse sot është Nikita, nesër do të jem unë?”
Goditja ishte efikase. Të ngacmuar dhe të survejuar, ultrasit bjellorusë u tërhoqën nga përballja e hapur me regjimin. Megjithatë, në vitin 2020, mënyra se si regjimi trajtoi pandeminë e koronavirusit dhe zgjedhjet presidenciale arritën të paimagjinueshmen: kjo i nxiti ultrasit të mblidheshin kundër Lukashenkos.
Kur Evropa hyri në izolim, Bjellorusia kundërshtoi çdo masë për të frenuar përhapjen e virusit. Në vend të kësaj, Lukashenko e hodhi poshtë frikën e infektimit si një “psikozë” dhe lartësoi përfitimet shëndetësore të pirjes së vodkës, ngarjes së traktorëve dhe të shkuarës në sauna. Fabrikat dhe zyrat qëndruan të hapura dhe ndeshjet në sezonin e futbollit në Bjellorusi vazhduan sipas planit. Të drejtat e transmetimit të ndeshjeve u morën nga rrjetet e huaja të dëshpëruara për të kënaqur audiencën që dëshironte të shikonte sport live, dhe për disa javë historike, Bjellorusia kishte ligën më të ndjekur në Evropë.
Megjithatë, ultrasit ishin të alarmuar nga qëndrimi i guximshëm i qeverisë ndaj pandemisë. Mbështetësit e skuadrave rivale i shkruan një letër të përbashkët federatës së futbollit në Bjellorusi, duke kërkuar që të pezullohej sezoni. Kur kërkesa u shpërfill, ultrasit nisën një bojkot: ata nuk shkuan më nëpër stadiume. Duke braktisur arenat që i kishin përcaktuar, ultrasit do të deklaronin përkohësisht se fati i kombit kishte më shumë rëndësi.
Pas valës së parë të pandemisë, mes goditjes së regjimit ndaj protestave të asaj vere, ultrasit do të vinin në dyshim moralin e kthimit në stadium. A po i jepnin legjitimitet një shteti policor duke pranuar praninë e madhe të policisë në ndeshje? “Kishte diskutime intensive mes drejtuesve të ultrasve”, kujton Aleksander Morozov, mbështetësi i BATE Borisov. “Duke blerë bileta dhe duke ndjekur ndeshjet, ne po kërcenim sipas muzikës së policisë. Pyetëm nëse ia vlente akoma, apo nëse thjesht duhet ta ndërprisnim këtë.”
Ndërsa regjimi përndiqte protestuesit dhe disidentët, ultrasit shpallën një armëpushim. Tifozët e ekipeve rivale, të cilët dikur mund të kishin rrahur njëri-tjetrin pa kuptim, filluan të mbanin numrat e telefonit të njëri-tjetrit, duke synuar të mbanin kontakte dhe të gjurmonin përndjekjen. Në mënyrë të pashmangshme, ultrasit rivalë përfunduan duke u takuar në burgjet bjelloruse. “Në burg, nuk ka rëndësi se çfarë ngjyrash vesh”, tha Morozov.
Gjatë një kafeje në një mëngjes të ftohtë në Varshavë, Morozov i krahason shënimet për ambientet e brendshme të burgut me Eshetin, tifozin në mërgim të një klubi tjetër bjellorus, i cili kërkoi që të mos i publikohej emri i plotë. Pasi kanë qenë në burg në ambiente të ndryshme, burrat arrijnë në përfundimin se autoritetet duhet të kenë pasur një politikë të qëllimshme për të mos lejuar çarçafë krevati për të burgosurit politikë, duke i detyruar ata të flenë në dyshekë të ftohtë. “Nuk kishit mur rreth banjës në qeli?” pyet Esheti. Aleksandri përgjigjet: “Ne nuk kishim mur, kishim një kamera që na vëzhgonte dhe dritat ishin gjithmonë të ndezura. Pas disa ditësh, nuk të dukej më se kishe një tualet në vendin ku jeton, por të duket sikur po jeton në një tualet. Digjnim gazeta për të mbytur erën.”
Nga siguria e Polonisë, ish i burgosuri tani bën gati pako me ushqime për ultrasit ende të burgosur në Bjellorusi. Aleksander thotë se ai përpiqet të kënaqë çdo kërkesë – duke përfshirë një të fundit për dy kilogramë gorgonzola, e pamundur për t’u blerë në Bjellorusi për shkak të sanksioneve ndërkombëtare. “Sigurisht, ne mund t’i publikojmë rastet e tyre”, tha ai, për anëtarët e grupit që janë aktualisht pas hekurave. “Por nëse do të të mbyllnin në një qeli, çfarë do të të bënte më të lumtur – të shikoje foton tënde në televizor apo të marrësh një kuti me ëmbëlsira?”
Në mërgim, ultrasit operojnë një rrjet mbështetës për familjet e anëtarëve të atyre që kanë ikur jashtë vendit. Midis tyre janë gruaja dhe vajza e Nikita Krivtsov, një ultras 28-vjeçar nga Maladzyechna, një qytet afër Minskut. Gjatë një proteste më 9 gusht 2020, Krivtsov iu afrua policisë së trazirave, duke mbajtur lart flamurin e ndaluar bardhekuq të Bjellorusisë përpara një turme brohoritëse. Tre ditë më vonë, ai u zhduk. Dëshmitarët thanë se ai ishte marrë në pyetje nga policia dhe sinjali i fundit nga celulari i tij do të gjurmohej në një spital. Trupi i tij u gjet i mbështetur pas një peme, i mavijosur, i fryrë dhe me një litar rreth qafës.
Autoritetet thanë se ai kishte kryer vetëvrasje, por familja e Krivtsov i akuzoi ata për vrasje. Ai do të ishte një nga të paktën 15 protestuesit e gjetur të vdekur në rrethana të dyshimta pas zgjedhjeve të vitit 2020. “Ishte një moment i dëshpëruar”, tha Aleksander Morozov, duke kujtuar se si kishte dëgjuar për vdekjen e Krivtsovit. “Ne pyetëm veten: nëse sot ishte Nikita, nesër e kam unë radhën?” Në funeralin e Krivtsovit morën pjesë anëtarë nga grupe rivale, të cilët vajtonin krah për krah.
Implikimet afatgjata të armëpushimit të ultrasve janë të pasigurta. Radoslaw Kossakowski i Universitetit të Gdanskut thotë se marrëveshje të tilla “funksionojnë si një çelës”: armëpushimet priren të “idealizohen” përballë një armiku të përbashkët, por nuk zgjasin. Megjithatë, Przemyslaw Nosal, nga Universiteti Adam Mickiewicz, argumenton se ky armëpushim mund të ketë pasoja të qëndrueshme, pasi tani ka një “lëvizje” të vogël ultrasish të angazhuar politikisht që janë të vetëdijshëm për forcën e tyre kolektive.
Loja në fushën e kundërshtarit
Ndërsa marrëdhënia midis grupeve ultrase priret të jetë armiqësore, tifozët individualë të futbollit njihen për kultivimin e aleancave në nivel personal me mbështetësit e ekipeve të tjera jashtë vendit. Gjatë goditjes së fundit, parulla të mëdha u shpalosën në ndeshjet anembanë rajonit për nder të ultrasve bjellorusë të burgosur. Në një nivel më praktik, grupet e mbështetësve polakë të futbollit kanë ofruar një rrjet sigurie për homologët bjellorusë të sapoardhur që kërkojnë strehim dhe punësim – një bashkëpunim jozyrtar që anashkalon ndarjet gjuhësore dhe kulturore, si dhe besnikërinë ndaj klubeve rivale.
Tifozët e Legia Warszawa, skuadra më e njohur e kryeqytetit polak, ndihmuan të sistemonin Andrein, ultrasin e Torpedo Minsk dhe gruan e tij, Yelena, kur u desh të karantinoheshin pas mbërritjes. Yelena tha se polakët e kuptuan se çfarë po ndodhte në Bjellorusi për shkak të së kaluarës së tyre autoritare – ata janë qeverisur nga komunistë, të lidhur me Bashkimin Sovjetik, deri në vitin 1989. “Ata po kalonin të njëjtën gjë në vitet tetëdhjetë”, tha ajo. Në muajt e parë të mërgimit, çifti mbështetej te një ultras rreth të pesëdhjetave për të përkthyer për ta. Si shumë polakë të brezit të tij, ai fliste edhe rusisht. “Ai kujtonte vitet tetëdhjetë në Poloni,” tha ajo. “Ne ishim si fëmijë për të.”
Andrei thotë se ai u lejua të vishte ngjyrat e tij të ekipit të Torpedo Minskut në stadiumin e Legia Warszawa dhe madje u ftua në tarracën Zyleta, ose Razor – e rezervuar për mbështetësit më fanatikë të Legias. Ai e ka refuzuar ofertën për momentin, pasi pret që të kuptojë polonishten për të mësuar këngët.
Skena e ultrasve polakë është famëkeqe për shfaqjet e saj të trazuara piroteknike dhe përleshjet me policinë e trazirave, duke e bërë atë një model për të tjerët në rajon. Zmicier Mickiewicz, tifoz i Slavias, tha se ai ishte i shkatërruar pas një vizite në Poloni në 2011 që zbuloi hendekun në zhvillimin e dy vendeve. “Nuk kthehesha dot në realitetin bjellorus dhe të rrija esëll pasi pashë se sa larg kishte arritur Polonia, nga një pikënisje e ngjashme.”
Pavarësisht admirimit për mikpritësit e tyre, bjellorusët nuk mund të imagjinojnë të flakin besnikërinë e vjetër. “Në ditët e sotme mund të ndryshoni gjithçka: emrin, adresën, madje edhe ngjyrën e lëkurës”, tha Mickiewicz. “Por dy gjëra nuk mund të ndryshohen: nëna dhe klubi juaj”. Aleksander Morozov e mban në lëkurë besnikërinë e tij. Tatuazh në trupin e tij është stema e qytetit të tij, Borisov, si dhe stema tradicionale “Pahonia” e Bjellorusisë – një kalorës mbi kalë, duke mbajtur një shpatë dhe mburojë. Në klavikulë ka tatuazh një shprehje latine, “vide cui fide”, ose “kujdes kujt i beson”, ndërsa anëtarësimi i tij te ultrasit e BATE-së është shënuar me një bombë me një fitil të ndezur, të cilën e ka bërë tatuazh në gjoks. “Është vetëm për ata që luftojnë”, tha ai. Kur ndjek ndeshjet në Poloni, ai vë një shall skuadre me fjalën “emigracja” ose emigracion, të shkruar në vijat ngjyrë deti dhe të verdhë të BATE-së.
Të dëbuar si disidentë nga regjimi, ultrasit e mërguar duket se janë rritur në këtë rol. “Nëse do të mund ta ktheja kohën pas, do t’i prapë të gjitha nga e para”, tha Andrei, ultras i Torpedo Minskut dhe ish-punëtor fabrike. “Nuk mund ta imagjinoj dot të punoj përkrah njerëzve që i shohin këto gjëra dhe nuk bëjnë asgjë.” Në Poloni, ai merr pjesë në protesta me gruan e tij, Yelena, duke thirrur në grevë korporatat shumëkombëshe që kanë mbajtur lidhje tregtare me regjimin.
Ultras të tjerë zgjedhin një qasje më praktike. Kur kreu i federatës së futbollit të Bjellorusisë dhe aleati i ngushtë i Lukashenkos, Vladimir Bazanov, vizitoi Republikën fqinje Çeke nëntorin e kaluar, Aleksandri dhe grupi i tij mbushën një makinë me shkopinj druri dhe bënë katër orë rrugë për në kufi, duke shpresuar se do të mund të përballeshin me të. “Herën tjetër Masha, duhet të vish me ne”, më inkurajon Aleksandri. “Thjesht do t’i thyenim këmbët.”
Ky artikull u redaktuar nga Neil Arun. Ai u realizua si pjesë e Bursës për Gazetari Ekselente, mbështetur nga Fondacioni ERSTE, në bashkëpunim me Rrjetin Ballkanik për Gazetari Investigative.
NDIQE LIVE "PANORAMA TV" © Panorama.al
