Flet Kozara Kati, mikja e fëmijërisë së Ardian Klosit.
“Humbja e nënës në nëntor, pezullimi nga puna në janar dhe problemet private në familje”
Ai paralajmëroi dy herë për vetëvrasjen. Të tretën e kreu. Ardian Klosi e kishte menduar aktin prej muajsh. Fiks gjashtë muaj, kohë në të cilën iu qasën tri probleme njëkohësisht. Humbi nënën në nëntor, u pushua nga puna në janar dhe sakaq, jeta private duket se nuk i eci dhe aq mirë.
Për këtë të fundit, Kozara Kati, mikja e tij e fëmijërisë, por edhe e kauzave të përbashkëta, nuk jep detaje. Zgjedh që të heshtë për problemet familjare dhe të ngrejë zërin për atë që bënë dhe nuk bënë shokët dhe kolegët e Klosit, që ta ndihmonin ta shpëtonte nga vetëflijimi. “Të Danit”, më korrigjon aktivistja e njohur për të drejtat dhe liritë e njeriut. “Kam mësuar t’i thërras kështu që në çerdhe. Ardian më duket si emër i largët. Lëre pastaj kur më thua Klosi…”. Si mike ndër dekada e shkrimtarit, publicistit, përkthyesit, njeriut të letrave në përgjithësi, Kozara ka dëgjuar shumë rrëfime nga Dani i saj. Histori që nisin nga belbëzimet e para dhe deri te biseda e fundit me të në një prej kafeneve të ish-Bllokut. Disa prej tyre Kozara i ndan sot ekskluzivisht me gazetën “Panorama”… Prej sa kohësh ishit miq ju dhe i ndjeri Ardian Klosi?
Që nga lindja. Dhe për mua nuk ishte Ardian Klosi, por miku im i fëmijërisë, Dani. Ashtu siç e thërrisnim e gjithë shoqëria. Me Danin kemi qenë bashkë që nga çerdhja, kopshti e shkollat në vijim. Kemi mësuar fjalët e para nga njëri-tjetri. Kemi ndihmuar të ecim nga njëri-tjetrin, të çohemi më këmbë. Kemi shpikur lojërat fëminore. Duke qenë në një lagje, në rrugën “Jul Varibova”, edhe arsimin e kemi bërë në të njëjtat institucione shkollore. Me motrën e tij, Emirën, kam qenë shoqe klase dhe më pas shoqe në çdo kohë. Edhe me motrën e tij më të vogël, Etlevën, kam pasur dhe kam shumë shoqëri. Pra, ndër dekada kemi pasur hyrje-dalje familjare. Miqësi që vijojmë ta mbajmë fort edhe sot e kësaj dite. Ikja e tij ishte njësoj sikur të kisha humbur një njeri të familjes. Çfarë natyre kishte ai?
Në vogëli Dani ka qenë një fëmijë i brishtë, por që mbante në fytyrë gjithnjë një buzëqeshje, çka e bënte simpatik. Kur fliste, kishte një zë shumë të ëmbël dhe nuk shprehte asnjëherë zemërim dhe agresivitet. Ishte shumë i afruar me motrat e tij, Emirën dhe Etlevën, siç edhe i deshi deri në fund të jetës. Po ashtu edhe me nënën e tij, Jolandën. I rritur në një familje me vlera dhe me produkt impakti në shoqëri, Dani nuk mund të ishte ndryshe, veçse një pasues modest i gjyshit të tij. Gjyshi i tij ishte…?
Ardian Klosi dhe Kozara Kati
Gjyshi i tij ishte i madhi Aleksandër Xhuvani. Për çudinë e të gjithëve ai nuk e përdori kurrë emrin e gjyshit, edhe pse ishte pasues i denjë e tij. Madje, shpeshherë isha unë ajo që e identifikoja nëpër tavolina me letrarë se Dani ishte nipi i Xhuvanit. Por Dani nuk ishte nga ata tipa që kërkonte të binte në sy apo të bënte protagonizëm. Si i tillë, nuk kërkoi të përfitonte nga fama e gjyshit apo nga dikush tjetër. Kishte një bibliotekë tejet të pasur dhe librat për Danin ishin profesion dhe pasion njëkohësisht. Donte apo nuk donte Dani, e reklamonte apo e fshihte, ai ishte fiks pasuesi i gjyshit të tij. Ai vetë e dinte shumë mirë këtë, por siç jua thashë, nuk tregonte. Ndryshe i dukej sikur mburrej… Po vitet e fundit, çfarë ju lidhte me Klosin?
Viteve të fundit me Danin na kishin bashkuar kauzat e shoqërisë civile. Ai ishte pjesë e grupit të intelektualëve dhe qytetarëve, të quajtur “AKIP”, pra Aleanca Kundër Importit të Plehrave. Me Danin ndanim të njëjtin mendim për të drejtat dhe liritë e njeriut. Jemi vend demokratik që kemi një Kushtetutë që i sanksionon këto të drejta dhe liri, të cilat kanë të bëjnë me garantimin e jetës dhe të një zhvillimi të qëndrueshëm. Dhe zhvillimi i qëndrueshëm është i lidhur me mbrojtjen e ambientit. Nuk duhet ta shkatërrojmë ambientin për interesa të vogla, pasi në mënyrë të tillë shkaktojmë shkatërrimin e jetës së brezave. Me këtë kauzë u bashkuam që nga viti 2004 me Danin dhe vijuam ndër vite. Protestuam kundër importeve të plehrave, kundër ndotjes së ambientit etj. Gjithashtu më duhet t’ju kujtoj faktin që Dani ishte një nga iniciatorët pro promovimit të trashëgimisë kulturore, ku herë me protesta dhe me shkrime mediatike sensibilizonte opinionin. Kur ishte rasti i Piramidës, ai ishte në krye të mbledhjes së firmave kundër prishjes së këtij objekti. Mblodhi mijëra firma ndër shqiptarë dhe shkaktoi bujë ndërkombëtare duke e bërë këtë çështje të njohur kudo. Madje, edhe te komisioneri për Zgjerim i Bashkimit Europian, Stefan Fyle. A paguhej Klosi për këto pjesëmarrje në protesta dhe iniciativa?
Nga viti 2004 dhe deri sot që flasim, puna e të gjithë grupit të angazhuar në AKIP nuk është paguar asnjëherë. Betejat kundër importit të plehrave dhe për mbrojtjen e ambientit janë bërë me punë vullnetare, ku më duhet të përmend që nga: Dani, Lavdosh Ferruni, Blendi Kajsiu, Sazan Guri, Yllka Hida, Andi Kananaj, Ermira Pirdeni, Andi Tepelena, Elton Kacidhja, Aldo Markoçi e deri tek unë. Pra, jo vetëm që nuk jemi paguar, por përkundrazi, kemi qenë kontribuues. Kajsiu, Dani dhe unë ramë dakord që të vetëfinancohemi me aq sa kishim mundësi. Kështu kemi bërë ndër vite dhe në çdo takim binim dakord se si do të bashkëvepronim për kauzat tona të përbashkëta. Kur e keni takuar për herë të fundit të ndjerin?
E kam takuar një ditë para se të shkonte në Dardhë. Besoj 8-9 ditë para se të ndërronte jetë, nisur nga fakti se atje qëndroi rreth një javë. Pimë kafe në zonën e ish-Bllokut, në një lokal pranë Presidencës. Për çfarë folët?
Publicisti i njohur Ardian Klosi
Folëm për kauzat tona të përbashkëta. I dhashë informacionet e fundit lidhur me firmat kundër importit të plehrave, të cilat ishin akoma në Komisionin Qendror të Zgjedhjeve. Ndërkaq, ai më tregoi se çfarë do të bënte në Dardhë. Më tha që së bashku me dy miq gjermanë do të ecnin kilometra të tërë nga Erseka deri në Përmet. Po i thosha që rruga është shumë e keqe andej, por ai nuk e kishte problem. Siç duket, të ecte ishte ajo që kishte nevojë.
Më duhet të theksoj edhe diçka tjetër lidhur me takimin e fundit. Më tha i trishtuar se e ndiente shumë mungesën e mamasë. “Brezi ynë është brez që nuk përsëritet më”. E ndiente shumë humbjen e saj. Që i vogël ka qenë shumë i lidhur me të. Dani më foli gjatë edhe për dy motrat, se sa e kishin ndihmuar. U ndal dhe te bashkëshorti i motrës së madhe, Emirës. Ai quhet Çapajev dhe shkurt i thonë Çapua. Duke qenë se janë persona që siç ju tregova, unë i njoh dhe i kam miq ndër vite, Dani më tregoi se sa pranë i kishin qëndruar këto kohë. “Ke motra të mira”, i thashë. “I kam vërtet”, më tha ai. Përveç bisedës me ngrohtësi familjare, a dalluat ndonjë gjë tjetër tek ai që nuk shkonte? D.m.th. që nuk ishte mirë?
Po. Në fakt ai ishte i shqetësuar dhe këtë ma shprehu. Më tha që nuk kishte më as zyrë dhe as rrogë. Më tha: “Kur të kesh ti ndonjë përkthim për të bërë, më thuaj. Ti e di që jam shumë mirë me përkthimet…”. “Pa merak, ia ktheva, ti e ke kur të duash zyrën time”. Megjithatë, shqetësimi nuk e linte. Pse nuk i kishte më as zyrën dhe as rrogën?
Sepse e kishin përzënë nga puna. Pas shumë vitesh kontribut në atë institucion, e hoqën në momentin më të vështirë të jetës. Për çfarë institucioni bëhet fjalë?
Për institucionin “Goethe” (Gëte). Dani punonte aty si drejtor Ekzekutiv i shoqatës kulturore shqiptaro-gjermane “Robert Shvarc”. Ai personifikonte marrëdhëniet kulturore aty, si dhe bashkëpunonte ngushtë me institutet “Goethe” në Greqi dhe Gjermani. Kontribuonte për shkëmbimin e kulturës shqiptaro-gjermane dhe organizonte mbrëmje të mrekullueshme me letërsinë dypalëshe duke recituar proza dhe poezi. Dani mbetet një aset i pazëvendësueshëm me punën e tij në këtë shoqatë, si dhe për përkthimet e tij të gjermanishtes. Jam e bindur që vërtet Danin e hoqën nga puna prej aty, por ai do të mbetet gjithmonë një nga ndërmjetësit më të rëndësishëm në mes të këtyre dy kulturave gjuhësore, shqiptaro-gjermane. Para sa kohësh e hoqën nga shoqata dhe me çfarë shkaku?
E hoqën nga puna në momentin më të vështirë të jetës së tij. Pasi kishte humbur nënën e tij, me të cilën ishte shumë i lidhur dhe ndërkohë kishte tentuar t’i jepte fund jetës. Pra bëhet fjalë për në janar. T’ju ndërpres për një saktësim. Pezullimi nga puna ishte pas tentativës së parë për vetëvrasje, apo së dytës?
Pas tentativës së parë. Dani ishte në spital duke u kuruar kur një funksionare e re pranë institutit “Goethe” i kishte bërë gati librat dhe të gjithë dokumentacionin. Kur pas daljes nga spitali Dani u paraqit sërish në punë, u përball me shkarkimin. Motivi që i kishte dhënë zonja në fjalë kishte qenë: Menduam se nuk do të vije për një kohë të gjatë në punë. Nuk na shkoi në mendje se do të ktheheshe shpejt… A ia dini emrin e funksionares në fjalë që e pezulloi Klosin nga puna?
Nuk dua të gabohem, por me sa më kujtohet, quhet Brigitta Grau-Günther. Shpresoj vërtet të mos gabohem për emrin. Me sa më pati treguar Dani, ajo ishte referente pranë institutit “Goethe” për Shqipërinë dhe drejtoreshë e “Deutschzentrum Tirana” (Qendra e Gjermanishtes). Po Klosi, a reagoi në lidhje me pezullimin nga puna? Me sa dimë, ai nuk e ka denoncuar këtë fakt?
Jo, nuk e denoncoi. As e diskutoi nëpër tavolina. U tregoi vetëm disa miqve shumë të ngushtë, përfshirë mua. Dani nuk ishte tipi që krijonte debate për problemet personale. Ato i mbante nga brenda. Dani si Dani, pa bërë zë, pa bujë, pa bërë debat, ishte larguar. Me sa më tregoi gjatë bisedës, kishte marrë librat dhe gjithçka kishte pasur aty ndër vite dhe kishte ikur. Gjatë gjithë këtyre muajve pa punë nuk akuzoi njeri, nuk shfryu, siç ndodh zakonisht, por vetëm ndër miq të mirë qau problemin e vajzave. Çfarë problemi kishin vajzat?
Vajzat nuk kishin asnjë problem, por çështja ishte se duhej të shkolloheshin. E madhja ndodhej në Paris, ku priste t’i dilte e drejta e studimit. Ndërsa vajza e vogël, e cila është shumë e talentuar në muzikë, shkonte në kurse private. I kishte pikë të dobët të dyja vajzat dhe kërkonte më të mirën për to. Edhe kur më tha për çështjen e pezullimit nga puna, vetëm vajzat mendonte. Kur punonim bashkë këtu te AKIP (Aleanca Kundër Importit të Plehrave), kur ndodhte që puna zgjaste me orë të tëra, Dani kërkonte leje gjysmë ore ose një orë, në mënyrë që t’i merrte nga shkolla apo t’i çonte nëpër kurset përkatëse. Ishte i çmendur pas tyre. Gjatë intervistës ju përmendni vajzat e Klosit, nënën, motrat, e deri te kunati. Po për bashkëshorten e tij, Jutën, a ju fliste ai?
Bisedat për Jutën janë krejt private, shumë konfidenciale, dhe nuk mundem dot që t’i tregoj. Më pati thënë që ka pasur probleme në familje, por për këto askush më mirë se sa Juta nuk i di. Ndaj, kur pyetjet përmbajnë emrin e saj, duhet pyetur ajo dhe jo unë. A ju ka kërkuar ndonjëherë Klosi ndihmë lidhur me shëndetin mendor?
Aktet e tij të vetëflijimit nuk është se u bënë ndonjëherë biseda tavoline. Kur tentoi herën e parë t’i bënte keq vetes, ne si grup i AKIP menduam që ta vizitonim në spital dhe t’i dhuronim një buqetë me lule. Pastaj e diskutuam gjatë dhe ndërruam mendje. E konsideruam si më të udhës që mos t’i binim në sy dhe ashtu bëmë. Kur ai u kthye në grup, të gjithë bëmë sikur nuk kishte ndodhur asgjë dhe vijuam bisedat e zakonshme. As ai vetë nuk e hapi ndonjëherë atë bisedë?
Jo, as ai. As në tentativën e parë, as në të dytën. E kam telefonuar edhe kur ka qenë i shtruar në spital duke i dhënë kurajë. Edhe në telefon folëm sikur nuk kishte ndodhur gjë, sikur unë nuk e dija se ku ishte dhe pse ishte. Po ashtu edhe Dani. Duke e parë që ai nuk po hapej i pari, personalisht e pashë të arsyeshme që edhe unë mos ta ngacmoja. Megjithatë, di të them se vazhdimisht kam qenë në kontakte telefonike me motrën e madhe të Danit, Emirën, shoqen time të fëmijërisë. E kam pyetur atë se çfarë këshillash ka dhënë mjeku lidhur me shëndetin e tij dhe se si duhet të sillemi ne, shoqëria e tij, dhe nëse duhet ta ngarkonim me punë. Dhe si ishin këshillat e mjekëve për rastin e tij?
Që duhej të angazhohej me punë. Ndaj më vjen shumë keq që Danin e hoqën nga puna në institut atëherë kur ai kishte më shumë nevojë. Dani pati një ngarkesë tejet të madhe emocionale këto muajt e fundit; humbi njëkohësisht nënën (nëntor), punën (janar) dhe ndërkohë kishte problemet e tij private brenda familjes. Siç duket, të tria këto u bënë bashkë dhe e mundën Danin tonë. Gjatë homazheve dhe funeralit, shumë miq të Klosit u shfaqën duke lotuar dhe me shenja pendese. A mendoni se ata bënë aq sa duhet për të sa ishte gjallë?
Mendoj se nuk bënë aq sa duhet për Danin sa kohë ai ishte gjallë. Shumë njerëz u përlotën, por Dani nuk kishte nevojë për lot, por për mbështetje. Nuk kishte nevojë Dani për psherëtima, por për këshilla dhe kujdes. Dani kishte nevojë për shokët e tij të fëmijërisë që ta shihnin me dashuri. Ta shihnin si mik dhe jo si armik. Për cilët shokë e keni fjalën?
Politika e politikëbërësit u shprehën post-mortum për Danin. Vlerat e një kombi, me sa duket, nuk bashkëjetojnë dot me kohën. U dashka që të vdesësh që të njihesh. Fatkeqësisht! Në mos gaboj, ju nuk ishit as në homazhe dhe as në funeral. Pse?
Sinqerisht nuk e përballoja dot humbjen e tij. Nuk po e përballoj dot as tani (qan). Si ju duket tashmë Tirana pa Danin?
Si pa Danin…?! Me sa duket, Tirana nuk e nxinte dot mikun tim!
Klosi, Kati dhe Ngjela, miqësia që rrëfehet edhe nga një foto fëmijërie
Duket vërtet një shoqëri që nga çerdhja e kopshti ajo mes dy ambientalistëve Kozara Katit dhe Ardian Klosi. Një fotografi e vjetër rrëfen më së miri miqësinë e tyre që nga fëmijëria, që siç duket, erdhi e u forcua ndër vite edhe për shkak të kauzave të njëjta të të dyve. Ata janë rritur së bashku në rrugën “Jul Varbova”, që ndodhet prapa Piramidës. E bashkë me to, në këtë foto ndodhet edhe Spartak Ngjela dhe motra e tij, Shpresa. “Kemi qenë pranë e pranë me shtëpi dhe kemi pasur marrëdhënie të afërta familjare. Siç na shihni në këto foto, të gjithë fëmijë, atëherë luanim së bashku”, thotë Kozara, teksa tregon me radhë emrat e të fotografuarve të tjerë. Aty identifikon Emirën dhe Etlevën, dy motrat e Klosit, si dhe një kushërirë të tij. “Më vjen mirë që nuk e humbëm miqësinë me njëri-tjetrin ndër vite, por më vjen shumë keq që e humbëm Danin, më të mirin ndër ne”, psherëtin Kozara. E pas psherëtimave ajo ngashërehet. Nga fillimi e deri në fund të intervistës, rrallë fjali e tha pa lot...
